เมนู

12. วงฺคีสสุตฺตวณฺณนา

[220] ทฺวาทสเม อายสฺมาติ ปิยวจนํฯ วงฺคีโสติ ตสฺส เถรสฺส นามํฯ โส กิร ปุพฺเพ ปทุมุตฺตรกาเล ปฏิภานสมฺปนฺนํ สาวกํ ทิสฺวา ทานํ ทตฺวา ปตฺถนํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ ปารมิโย ปูเรตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล สกลชมฺพุทีเป วาทกามตาย ชมฺพุสาขํ ปริหริตฺวา เอเกน ปริพฺพาชเกน สทฺธิํ วาทํ กตฺวา วาเท ชยปราชยานุภาเวน เตเนว ปริพฺพาชเกน สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปตฺวา วสมานาย เอกิสฺสา ปริพฺพาชิกาย กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโต วยํ อาคมฺม มาติโต ปญฺจวาทสตานิ, ปิติโต ปญฺจวาทสตานีติ วาทสหสฺสํ อุคฺคณฺหิตฺวา วิจรติฯ เอกญฺจ วิชฺชํ ชานาติ, ยํ วิชฺชํ ปริชปฺปิตฺวา มตานํ สีสํ องฺคุลิยา ปหริตฺวา – ‘‘อสุกฏฺฐาเน นิพฺพตฺโต’’ติ ชานาติฯ โส อนุปุพฺเพน คามนิคมาทีสุ วิจรนฺโต ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธิํ สาวตฺถิํ อนุปฺปตฺโต นครทฺวาเร สาลาย นิสีทติฯ

ตทา จ นครวาสิโน ปุเรภตฺตํ ทานํ ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สุทฺธุตฺตราสงฺคา คนฺธมาลาทิหตฺถา ธมฺมสฺสวนาย วิหารํ คจฺฉนฺติฯ มาณโว ทิสฺวา, ‘‘กหํ คจฺฉถา’’ติ? ปุจฺฉิฯ เต ‘‘ทสพลสฺส สนฺติกํ ธมฺมสฺสวนายา’’ติ อาหํสุฯ โสปิ สปริวาโร เตหิ สทฺธิํ คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถ นํ ภควา อาห – ‘‘วงฺคีส, ภทฺทกํ กิร สิปฺปํ ชานาสี’’ติฯ ‘‘โภ โคตม, อหํ พหุสิปฺปํ ชานามิฯ ตุมฺเห กตรํ สนฺธาย วทถา’’ติ? ฉวทูสกสิปฺปนฺติฯ อาม, โภ โคตมาติฯ อถสฺส ภควา อตฺตโน อานุภาเวน นิรเย นิพฺพตฺตสฺส สีสํ ทสฺเสตฺวา, ‘‘วงฺคีส, อยํ กหํ นิพฺพตฺโต’’ติ ปุจฺฉิฯ โส มนฺตํ ชปฺปิตฺวา องฺคุลิยา ปหริตฺวา ‘‘นิรเย’’ติ อาหฯ ‘‘สาธุ, วงฺคีส, สุกถิต’’นฺติ เทวโลเก นิพฺพตฺตสฺส สีสํ ทสฺเสสิฯ ตมฺปิ โส ตเถว พฺยากาสิฯ อถสฺส ขีณาสวสฺส สีสํ ทสฺเสสิฯ โส ปุนปฺปุนํ มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวาปิ องฺคุลิยา ปหริตฺวาปิ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ น ปสฺสติฯ

อถ นํ ภควา ‘‘กิลมสิ, วงฺคีสา’’ติ อาห? อาม โภ, โคตมาติฯ ปุนปฺปุนํ อุปธาเรหีติฯ ตถา กโรนฺโตปิ อทิสฺวา, ‘‘ตุมฺเห, โภ โคตม, ชานาถา’’ติ อาหฯ อาม, วงฺคีส, มํ นิสฺสาย เจส คโต, อหมสฺส คติํ ชานามีติฯ มนฺเตน ชานาสิ, โภ โคตมาติ? อาม, วงฺคีส, เอเกน มนฺเตเนว ชานามีติฯ โภ โคตม, มยฺหํ มนฺเตน อิมํ มนฺตํ เทถาติฯ อมูลิโก, วงฺคีส, มยฺหํ มนฺโตติฯ เทถ, โภ โคตมาติฯ

สกฺกา มยฺหํ สนฺติเก อปพฺพชิตสฺส ทาตุนฺติฯ โส อนฺเตวาสิเก อามนฺเตสิ – ‘‘ตาตา สมโณ โคตโม อติเรกสิปฺปํ ชานาติ, อหํ อิมสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สิปฺปํ คณฺหามิ, ตโต สกลชมฺพุทีเป อมฺเหหิ พหุตรํ ชานนฺโต นาม น ภวิสฺสติฯ ตุมฺเห ยาว อหํ อาคจฺฉามิ, ตาว อนุกฺกณฺฐิตฺวา วิจรถา’’ติ เต อุยฺโยเชตฺวา ‘‘ปพฺพาเชถ ม’’นฺติ อาหฯ สตฺถา นิคฺโรธกปฺปสฺส ปฏิปาเทสิฯ เถโร ตํ อตฺตโน วสนฏฺฐานํ เนตฺวา ปพฺพาเชสิฯ โส ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคมฺม วนฺทิตฺวา ฐิโต ‘‘สิปฺปํ เทถา’’ติ ยาจิฯ วงฺคีส, ตุมฺเห สิปฺปํ คณฺหนฺตา อโลณโภชนถณฺฑิลเสยฺยาทีหิ ปริกมฺมํ กตฺวา คณฺหถ, อิมสฺสาปิ สิปฺปสฺส ปริกมฺมํ อตฺถิ, ตํ ตาว กโรหีติฯ สาธุ, ภนฺเตติฯ อถสฺส สตฺถา ทฺวตฺติํสาการกมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ โส ตํ อนุโลมปฏิโลมํ มนสิกโรนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อนุกฺกเมน อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวทีติ เอวํ อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวเทนฺโตฯ กาเวยฺยมตฺตาติ กาเวยฺเยน กพฺพกรเณน มตฺตาฯ ขนฺธายตนธาตุโยติ อิมานิ ขนฺธาทีนิ ปกาเสนฺโต ธมฺมํ เทเสสิฯ เย นิยามคตทฺทสาติ เย นิยามคตา เจว นิยามทสฺสาติ จฯ สฺวาคตนฺติ สุอาคมนํฯ อิทฺธิปตฺโตมฺหีติ อิมินา อิทฺธิวิธญาณํ คหิตํฯ เจโตปริยายโกวิโทติ อิมินา เจโตปริยญาณํฯ ทิพฺพโสตํ ปน อวุตฺตมฺปิ คหิตเมว โหติฯ เอวํ ฉ อภิญฺญาปตฺโต เอโส มหาสาวโกติ เวทิตพฺโพฯ ทฺวาทสมํฯ

อิติ สารตฺถปฺปกาสินิยา

สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

วงฺคีสสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. วนสํยุตฺตํ

1. วิเวกสุตฺตวณฺณนา

[221] วนสํยุตฺตสฺส ปฐเม โกสเลสุ วิหรตีติ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ตสฺส ชนปทสฺส สุลภภิกฺขตาย ตตฺถ คนฺตฺวา วิหรติฯ สํเวเชตุกามาติ วิเวกํ ปฏิปชฺชาเปตุกามาฯ วิเวกกาโมติ ตโย วิเวเก ปตฺถยนฺโตฯ นิจฺฉรตี พหิทฺธาติ พาหิเรสุ ปุถุตฺตารมฺมเณสุ จรติฯ ชโน ชนสฺมินฺติ ตฺวํ ชโน อญฺญสฺมิํ ชเน ฉนฺทราคํ วินยสฺสุฯ ปชหาสีติ ปชหฯ ภวาสีติ ภวฯ สตํ ตํ สารยามเสติ สติมนฺตํ ปณฺฑิตํ ตํ มยมฺปิ สารยาม, สตํ วา ธมฺมํ มยํ ตํ สารยามาติ อตฺโถฯ ปาตาลรโชติ อปฺปติฏฺฐฏฺเฐน ปาตาลสงฺขาโต กิเลสรโชฯ มา ตํ กามรโชติ อยํ กามราครโช ตํ มา อวหริ, อปายเมว มา เนตูติ อตฺโถฯ ปํสุกุนฺถิโตติ ปํสุมกฺขิโตฯ วิธุนนฺติ วิธุนนฺโตฯ สิตํ รชนฺติ สรีรลคฺคํ รชํฯ สํเวคมาปาทีติ เทวตาปิ นาม มํ เอวํ สาเรตีติ วิเวกมาปนฺโน, อุตฺตมวีริยํ วา ปคฺคยฺห ปรมวิเวกํ มคฺคเมว ปฏิปนฺโนติฯ ปฐมํฯ

2. อุปฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[222] ทุติเย สุปตีติ อยํ กิร ขีณาสโว, โส ทูเร ภิกฺขาจารคามํ คนฺตฺวา อาคโต ปณฺณสาลาย ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา อวิทูเร ชาตสฺสรํ โอตริตฺวา คตฺตานิ อุตุํ คาหาเปตฺวา ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา ตตฺถ นีจมญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา นิทฺทํ อโนกฺกมนฺโตว นิปนฺโนฯ ขีณาสวสฺสาปิ หิ กายทรโถ โหติเยวาติ ตสฺส วิโนทนตฺถํ, ตํ สนฺธาย สุปตีติ วุตฺตํฯ อชฺฌภาสีติ ‘‘อยํ ภิกฺขุ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ทิวา สุปติ, ทิวาโสปฺปญฺจ นาเมตํ วฑฺฒิตํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ นาเสตี’’ติ มญฺญมานา ‘‘โจเทสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา อภาสิฯ

อาตุรสฺสาติ ชราตุโร โรคาตุโร กิเลสาตุโรติ ตโย อาตุรา, เตสุ กิเลสาตุรํ สนฺธาเยวมาหฯ