7. ปวารณาสุตฺตวณฺณนา

[215] สตฺตเม ตทหูติ ตสฺมิํ อหุ, ตสฺมิํ ทิวเสติ อตฺโถฯ อุปวสนฺติ เอตฺถาติ อุโปสโถฯ อุปวสนฺตีติ จ สีเลน วา อนสเนน วา อุเปตา หุตฺวา วสนฺตีติ อตฺโถฯ โส ปเนส อุโปสถทิวโส อฏฺฐมีจาตุทฺทสีปนฺนรสีเภเทน ติวิโธ, ตสฺมา เสสทฺวยนิวารณตฺถํ ปนฺนรเสติ วุตฺตํฯ ปวารณายาติ วสฺสํ-วุฏฺฐ-ปวารณายฯ วิสุทฺธิปวารณาติปิ เอติสฺสาว นามํฯ นิสินฺโน โหตีติ สายนฺหสมเย สมฺปตฺตปริสาย กาลยุตฺตํ ธมฺมํ เทเสตฺวา อุทกโกฏฺฐเก คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา นิวตฺถนิวาสโน เอกํสํ สุคตมหาจีวรํ กตฺวา มชฺฌิมตฺถมฺภํ นิสฺสาย ปญฺญตฺเต วรพุทฺธาสเน ปุรตฺถิมทิสาย อุฏฺฐหโต จนฺทมณฺฑลสฺส สิริํ สิริยา อภิภวมาโน นิสินฺโน โหติฯ ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยโต ยโต อนุวิโลเกติ, ตโต ตโต ตุณฺหีภูตเมวฯ ตตฺถ หิ เอกภิกฺขุสฺสาปิ หตฺถกุกฺกุจฺจํ วา ปาทกุกฺกุจฺจํ วา นตฺถิ, สพฺเพ นิรวา สนฺเตน อิริยาปเถน นิสีทิํสุฯ อนุวิโลเกตฺวาติ ทิสฺสมานปญฺจปสาเทหิ เนตฺเตหิ อนุวิโลเกตฺวาฯ หนฺทาติ โวสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ น จ เม กิญฺจิ ครหถาติ เอตฺถ น จ กิญฺจีติ ปุจฺฉนตฺเถ น-กาโรฯ กิํ เม กิญฺจิ ครหถ? ยทิ ครหถ, วทถ, อิจฺฉาเปมิ โว วตฺตุนฺติ อตฺโถฯ กายิกํ วา วาจสิกํ วาติ อิมินา กายวจีทฺวาราเนว ปวาเรติ, น มโนทฺวารํฯ กสฺมา? อปากฏตฺตาฯ กายวจีทฺวาเรสุ หิ โทโส ปากโฏ โหติ, น มโนทฺวาเรฯ ‘‘เอกมญฺเจ สยโตปิ หิ กิํ จินฺเตสี’’ติ? ปุจฺฉิตฺวา จิตฺตาจารํ ชานาติฯ อิติ มโนทฺวารํ อปากฏตฺตา น ปวาเรติ, โน อปริสุทฺธตฺตาฯ โพธิสตฺตภูตสฺสาปิ หิ ตสฺส ภูริทตฺตฉทฺทนฺตสงฺขปาลธมฺมปาลาทิกาเล มโนทฺวารํ ปริสุทฺธํ, อิทาเนตฺถ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ

เอตทโวจาติ ธมฺมเสนาปติฏฺฐาเน ฐิตตฺตา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภารํ วหนฺโต เอตํ อโวจฯ น โข มยํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, มยํ ภควโต น กิญฺจิ ครหามฯ กายิกํ วา วาจสิกํ วาติ อิทํ จตุนฺนํ อรกฺขิยตํ สนฺธาย เถโร อาหฯ ภควโต หิ จตฺตาริ อรกฺขิยานิฯ ยถาห –

‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว, ตถาคตสฺส อรกฺขิยานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ปริสุทฺธกายสมาจาโร, ภิกฺขเว, ตถาคโต, นตฺถิ ตถาคตสฺส กายทุจฺจริตํ, ยํ ตถาคโต รกฺเขยฺย ‘มา เม อิทํ ปโร อญฺญาสี’ติฯ ปริสุทฺธวจีสมาจาโร, ภิกฺขเว, ตถาคโต, นตฺถิ ตถาคตสฺส วจีทุจฺจริตํ, ยํ ตถาคโต รกฺเขยฺย, ‘มา เม อิทํ ปโร อญฺญาสี’ติฯ ปริสุทฺธมโนสมาจาโร, ภิกฺขเว, ตถาคโต, นตฺถิ ตถาคตสฺส มโนทุจฺจริตํ, ยํ ตถาคโต รกฺเขยฺย, ‘มา เม อิทํ ปโร อญฺญาสี’ติฯ ปริสุทฺธาชีโว, ภิกฺขเว, ตถาคโต, นตฺถิ ตถาคตสฺส มิจฺฉาอาชีโว, ยํ ตถาคโต รกฺเขยฺย ‘‘มา เม อิทํ ปโร อญฺญาสี’’ติ (อ. นิ. 7.58)ฯ

อิทานิ ภควโต ยถาภูตคุเณ กเถนฺโต ภควา หิ, ภนฺเตติอาทิมาหฯ ตตฺถ อนุปฺปนฺนสฺสาติ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธโต ปฏฺฐาย อญฺเญน สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา อนุปฺปาทิตปุพฺพสฺสฯ อสญฺชาตสฺสาติ อิทํ อนุปฺปนฺนเววจนเมวฯ อนกฺขาตสฺสาติ อญฺเญน อเทสิตสฺสฯ ปจฺฉา สมนฺนาคตาติ ปฐมคตสฺส ภควโต ปจฺฉา สมนุอาคตาฯ อิติ เถโร ยสฺมา สพฺเพปิ ภควโต สีลาทโย คุณา อรหตฺตมคฺคเมว นิสฺสาย อาคตา, ตสฺมา อรหตฺตมคฺคเมว นิสฺสาย คุณํ กเถสิฯ เตน สพฺพคุณา กถิตาว โหนฺติฯ อหญฺจ โข, ภนฺเตติ อิทํ เถโร สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคลสฺส อตฺตโน เจว สงฺฆสฺส จ กายิกวาจสิกํ ปวาเรนฺโต อาหฯ

ปิตรา ปวตฺติตนฺติ จกฺกวตฺติมฺหิ กาลงฺกเต วา ปพฺพชิเต วา สตฺตาหจฺจเยน จกฺกํ อนฺตรธายติ, ตโต ทสวิธํ ทฺวาทสวิธํ จกฺกวตฺติวตฺตํ ปูเรตฺวา นิสินฺนสฺส ปุตฺตสฺส อญฺญํ ปาตุภวติ, ตํ โส ปวตฺเตติฯ รตนมยตฺตา ปน สทิสฏฺเฐน ตเทว วตฺตํ กตฺวา ‘‘ปิตรา ปวตฺติต’’นฺติ วุตฺตํฯ ยสฺมา วา โส ‘‘อปฺโปสฺสุกฺโก ตฺวํ, เทว, โหหิ, อหมนุสาสิสฺสามี’’ติ อาห, ตสฺมา ปิตรา ปวตฺติตํ อาณาจกฺกํ อนุปฺปวตฺเตติ นามฯ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตสีติ สมฺมา นเยน เหตุนา การเณเนว อนุปฺปวตฺเตสิฯ ภควา หิ จตุสจฺจธมฺมํ กเถติ, เถโร ตเมว อนุกเถติ, ตสฺมา เอวมาหฯ

อุภโตภาควิมุตฺตาติ ทฺวีหิ ภาเคหิ วิมุตฺตา , อรูปาวจรสมาปตฺติยา รูปกายโต วิมุตฺตา, อคฺคมคฺเคน นามกายโตติฯ ปญฺญาวิมุตฺตาติ ปญฺญาย วิมุตฺตา เตวิชฺชาทิภาวํ อปฺปตฺตา ขีณาสวาฯ

วิสุทฺธิยาติ วิสุทฺธตฺถายฯ สํโยชนพนฺธนจฺฉิทาติ สํโยชนสงฺขาเต เจว พนฺธนสงฺขาเต จ กิเลเส ฉินฺทิตฺวา ฐิตาฯ วิชิตสงฺคามนฺติ วิชิตราคโทสโมหสงฺคามํ, มารพลสฺส วิชิตตฺตาปิ วิชิตสงฺคามํฯ สตฺถวาหนฺติ อฏฺฐงฺคิกมคฺครเถ อาโรเปตฺวา เวเนยฺยสตฺถํ วาเหติ สํสารกนฺตารํ อุตฺตาเรตีติ ภควา สตฺถวาโห, ตํ สตฺถวาหํฯ ปลาโปติ อนฺโตตุจฺโฉ ทุสฺสีโลฯ อาทิจฺจพนฺธุนนฺติ อาทิจฺจพนฺธุํ สตฺถารํ ทสพลํ วนฺทามีติ วทติฯ สตฺตมํฯ

8. ปโรสหสฺสสุตฺตวณฺณนา

[216] อฏฺฐเม ปโรสหสฺสนฺติ อติเรกสหสฺสํฯ อกุโตภยนฺติ นิพฺพาเน กุโตจิ ภยํ นตฺถิ, นิพฺพานปฺปตฺตสฺส วา กุโตจิ ภยํ นตฺถีติ นิพฺพานํ อกุโตภยํ นามฯ อิสีนํ อิสิสตฺตโมติ วิปสฺสิโต ปฏฺฐาย อิสีนํ สตฺตมโก อิสิฯ

กิํ นุ เต วงฺคีสาติ อิทํ ภควา อตฺถุปฺปตฺติวเสน อาหฯ สงฺฆมชฺเฌ กิร กถา อุทปาทิ ‘‘วงฺคีสตฺเถโร วิสฺสฏฺฐวตฺโต , เนว อุทฺเทเส, น ปริปุจฺฉาย, น โยนิโสมนสิกาเร กมฺมํ กโรติ, คาถา พนฺธนฺโต จุณฺณิยปทานิ กโรนฺโต วิจรตี’’ติฯ อถ ภควา จินฺเตสิ – ‘‘อิเม ภิกฺขู วงฺคีสสฺส ปฏิภานสมฺปตฺติํ น ชานนฺติ, จินฺเตตฺวา จินฺเตตฺวา วทตีติ มญฺญนฺติ, ปฏิภานสมฺปตฺติมสฺส ชานาเปสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา, ‘‘กิํ นุ เต วงฺคีสา’’ติอาทิมาหฯ

อุมฺมคฺคปถนฺติ อเนกานิ กิเลสุมฺมุชฺชนสตานิ, วฏฺฏปถตฺตา ปน ปถนฺติ วุตฺตํฯ ปภิชฺช ขิลานีติ ราคขิลาทีนิ ปญฺจ ภินฺทิตฺวา จรสิฯ ตํ ปสฺสถาติ ตํ เอวํ อภิภุยฺย ภินฺทิตฺวา จรนฺตํ พุทฺธํ ปสฺสถฯ พนฺธปมุญฺจกรนฺติ พนฺธนโมจนกรํฯ อสิตนฺติ อนิสฺสิตํฯ ภาคโส ปวิภชนฺติ สติปฏฺฐานาทิโกฏฺฐาสวเสน ธมฺมํ วิภชนฺตํฯ ปวิภชฺชาติ วา ปาโฐ, องฺคปจฺจงฺคโกฏฺฐาสวเสน วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา ปสฺสถาติ อตฺโถฯ