น จ วคฺคคตสฺส กุหิญฺจีติ เตสํ วเสน น กตฺถจิ กิเลสวคฺคคโต ภเวยฺยฯ โน ปน ทุฏฺฐุลฺลภาณีติ ทุฏฺฐุลฺลวจนภาณีปิ น สิยาฯ ส ภิกฺขูติ โส เอวํวิโธ ภิกฺขุ นาม โหติฯ

ทพฺโพติ ทพฺพชาติโก ปณฺฑิโตฯ จิรรตฺตสมาหิโตติ ทีฆรตฺตํ สมาหิตจิตฺโตฯ นิปโกติ เนปกฺเกน สมนฺนาคโต ปริณตปญฺโญฯ อปิหาลูติ นิตฺตณฺโหฯ สนฺตํ ปทนฺติ นิพฺพานํฯ อชฺฌคมา มุนีติ อธิคโต มุนิฯ ปฏิจฺจ ปรินิพฺพุโต กงฺขติ กาลนฺติ นิพฺพานํ ปฏิจฺจ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต ปรินิพฺพานกาลํ อาคเมติฯ ทุติยํฯ

3. เปสลสุตฺตวณฺณนา

[211] ตติเย อติมญฺญตีติ ‘‘กิํ อิเม มหลฺลกา? น เอเตสํ ปาฬิ, น อฏฺฐกถา, น ปทพฺยญฺชนมธุรตา, อมฺหากํ ปน ปาฬิปิ อฏฺฐกถาปิ นยสเตน นยสหสฺเสน อุปฏฺฐาตี’’ติ อติกฺกมิตฺวา มญฺญติฯ โคตมาติ โคตมพุทฺธสาวกตฺตา อตฺตานํ อาลปติฯ มานปถนฺติ มานารมฺมณญฺเจว มานสหภุโน จ ธมฺเมฯ วิปฺปฏิสารีหุวาติ วิปฺปฏิสารี อหุวา, อโหสีติ อตฺโถฯ มคฺคชิโนติ มคฺเคน ชิตกิเลโสฯ กิตฺติญฺจ สุขญฺจาติ วณฺณภณนญฺจ กายิกเจตสิกสุขญฺจฯ อขิโลธ ปธานวาติ อขิโล อิธ ปธานวา วีริยสมฺปนฺโนฯ วิสุทฺโธติ วิสุทฺโธ ภเวยฺยฯ อเสสนฺติ นิสฺเสสํ นววิธํฯ วิชฺชายนฺตกโรติ วิชฺชาย กิเลสานํ อนฺตกโรฯ สมิตาวีติ ราคาทีนํ สมิตตาย สมิตาวีฯ ตติยํฯ

4. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[212] จตุตฺเถ ราโคติ อายสฺมา อานนฺโท มหาปุญฺโญ สมฺภาวิโต, ตํ ราชราชมหามตฺตาทโย นิมนฺเตตฺวา อนฺโตนิเวสเน นิสีทาเปนฺติฯ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตาปิ อิตฺถิโย เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ตาลวณฺเฏน พีเชนฺติ, อุปนิสีทิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ ธมฺมํ สุณนฺติฯ ตตฺถ อายสฺมโต วงฺคีสสฺส นวปพฺพชิตสฺส อารมฺมณํ ปริคฺคเหตุํ อสกฺโกนฺตสฺส อิตฺถิรูปารมฺมเณ ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติฯ โส สทฺธาปพฺพชิตตฺตา อุชุชาติโก กุลปุตฺโต ‘‘อยํ เม ราโค วฑฺฒิตฺวา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ นาเสยฺยา’’ติ จินฺเตตฺวา อนนฺตรํ นิสินฺโนว เถรสฺส อตฺตานํ อาวิกโรนฺโต กามราเคนาติอาทิมาหฯ

ตตฺถ นิพฺพาปนนฺติ ราคนิพฺพานการณํฯ วิปริเยสาติ วิปลฺลาเสนฯ สุภํ ราคูปสญฺหิตนฺติ ราคฏฺฐานิยํ อิฏฺฐารมฺมณํฯ ปรโต ปสฺสาติ อนิจฺจโต ปสฺสฯ มา จ อตฺตโตติ อตฺตโต มา ปสฺสฯ กายคตา ตฺยตฺถูติ กายคตา เต อตฺถุฯ อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหีติ นิจฺจาทีนํ นิมิตฺตานํ อุคฺฆาฏิตตฺตา วิปสฺสนา อนิมิตฺตา นาม, ตํ ภาเวหีติ วทติฯ มานาภิสมยาติ มานสฺส ทสฺสนาภิสมยา เจว ปหานาภิสมยา จฯ อุปสนฺโตติ ราคาทิสนฺตตาย อุปสนฺโตฯ จตุตฺถํฯ

5. สุภาสิตสุตฺตวณฺณนา

[213] ปญฺจเม องฺเคหีติ การเณหิ, อวยเวหิ วาฯ มุสาวาทาเวรมณิอาทีนิ หิ จตฺตาริ สุภาสิตวาจาย การณานิ, สจฺจวจนาทโย จตฺตาโร อวยวาฯ การณตฺเถ จ องฺคสทฺเท ‘‘จตูหี’’ติ นิสฺสกฺกวจนํ โหติ, อวยวตฺเถ กรณวจนํฯ สมนฺนาคตาติ สมนุอาคตา ปวตฺตา ยุตฺตา จฯ วาจาติ สมุลฺลปนวาจา, ยา ‘‘วาจา คิรา พฺยปฺปโถ’’ติ (ธ. ส. 636) จ, ‘‘เนลา กณฺณสุขา’’ติ (ที. นิ. 1.9) จ อาคตาฯ ‘‘ยา ปน วาจาย เจ กตํ กมฺม’’นฺติ เอวํ วิญฺญตฺติ จ ‘‘ยา จตูหิ วจีทุจฺจริเตหิ อารติ…เป.… อยํ วุจฺจติ สมฺมาวาจา’’ติ (วิภ. 206) เอวํ วิรติ จ, ‘‘ผรุสวาจา, ภิกฺขเว, อาเสวิตา ภาวิตา พหุลีกตา นิรยสํวตฺตนิกา โหตี’’ติ (อ. นิ. 8.40) เอวํ เจตนา จ วาจาติ อาคตา, น สา อิธ อธิปฺเปตาฯ กสฺมา? อภาสิตพฺพโตฯ สุภาสิตาติ สุฏฺฐุ ภาสิตาฯ เตนสฺสา อตฺถาวหตํ ทีเปติฯ โน ทุพฺภาสิตาติ น ทุฏฺฐุ ภาสิตาฯ เตนสฺสา อนตฺถาวหนปหานตํ ทีเปติฯ อนวชฺชาติ ราคาทิวชฺชรหิตาฯ อิมินาสฺสา การณสุทฺธิํ จตุโทสาภาวญฺจ ทีเปติฯ อนนุวชฺชาติ อนุวาทวิมุตฺตา ฯ อิมินาสฺสา สพฺพาการสมฺปตฺติํ ทีเปติฯ วิญฺญูนนฺติ ปณฺฑิตานํฯ เตน นินฺทาปสํสาสุ พาลา อปฺปมาณาติ ทีเปติฯ