เมนู

พฺราหฺมโณ ตถา อกาสิ ฯ ภควา อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิฯ โส หริตุปลิตฺตํ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ เคหํ สตฺถารํ ปเวเสตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปญฺญตฺตาสเนสุ นิสีทาเปตฺวา อปฺโปทกปายาสญฺเจว ขชฺชกวิกติญฺจ อทาสิฯ อนฺตรภตฺตสฺมิํเยว พฺราหฺมณสฺส จตฺตาโรปิ ปุตฺตา สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิตฺวา อาหํสุ – ‘‘โภ โคตม, มยํ อมฺหากํ ปิตรํ ปฏิชคฺคาม นปฺปมชฺชาม, ปสฺสถสฺส อตฺตภาว’’นฺติฯ สตฺถา ‘‘กลฺยาณํ โว กตํ, มาตาปิตุโปสกํ นาม โปราณกปณฺฑิตานํ อาจิณฺณเมวา’’ติ วตฺวา มหานาคชาตกํ (ชา. 1.11.1 อาทโย; จริยา. 2.1 อาทโย) นาม กเถตฺวา, จตฺตาริ สจฺจานิ ทีเปตฺวา ธมฺมํ เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน พฺราหฺมโณ สทฺธิํ จตูหิ ปุตฺเตหิ จตูหิ จ สุณฺหาหิ เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตฯ ตโต ปฏฺฐาย สตฺถา น สพฺพกาลํ เตสํ เคหํ อคมาสีติฯ จตุตฺถํฯ

5. มานตฺถทฺธสุตฺตวณฺณนา

[201] ปญฺจเม มานตฺถทฺโธติ วาตภริตภสฺตา วิย มาเนน ถทฺโธฯ อาจริยนฺติ สิปฺปุคฺคหณกาเล อาจริโย อนภิวาเทนฺตสฺส สิปฺปํ น เทติ, อญฺญสฺมิํ ปน กาเล ตํ น อภิวาเทติ, อตฺถิภาวมฺปิสฺส น ชานาติฯ นายํ สมโณติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ – ‘‘ยสฺมา อยํ สมโณ มาทิเส ชาติสมฺปนฺนพฺราหฺมเณ สมฺปตฺเต ปฏิสนฺถารมตฺตมฺปิ น กโรติ, ตสฺมา น กิญฺจิ ชานาตี’’ติฯ

อพฺภุตวิตฺตชาตาติ อภูตปุพฺพาย ตุฏฺฐิยา สมนฺนาคตาฯ เกสุ จสฺสาติ เกสุ ภเวยฺยฯ กฺยสฺสาติ เก อสฺส ปุคฺคลสฺสฯ อปจิตา อสฺสูติ อปจิติํ ทสฺเสตุํ ยุตฺตา ภเวยฺยุํฯ อรหนฺเตติ อิมาย คาถาย เทสนากุสลตฺตา อตฺตานํ อนฺโตกตฺวา ปูชเนยฺยํ ทสฺเสติฯ ปญฺจมํฯ

6. ปจฺจนีกสุตฺตวณฺณนา

[202] ฉฏฺเฐ ‘‘สพฺพํ เสต’’นฺติ วุตฺเต ‘‘สพฺพํ กณฺห’’นฺติอาทินา นเยน ปจฺจนีกํ กโรนฺตสฺเสวสฺส สาตํ สุขํ โหตีติ ปจฺจนีกสาโตโย จ วิเนยฺย สารมฺภนฺติ โย กรณุตฺตริยลกฺขณํ สารมฺภํ วิเนตฺวา สุณาตีติ อตฺโถฯ ฉฏฺฐํฯ

7. นวกมฺมิกสุตฺตวณฺณนา

[203] สตฺตเม นวกมฺมิกภารทฺวาโชติ โส กิร อรญฺเญ รุกฺขํ ฉินฺทาเปตฺวา ตตฺเถว ปาสาทกูฏาคาราทีนิ โยเชตฺวา นครํ อาหริตฺวา วิกฺกิณาติ, อิติ นวกมฺมํ นิสฺสาย ชีวตีติ นวกมฺมิโก, โคตฺเตน ภารทฺวาโชติ นวกมฺมิกภารทฺวาโชฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสีติ ฉพฺพณฺณรสฺมิโย วิสฺสชฺเชตฺวา นิสินฺนํ ภควนฺตํ ทิสฺวาน อสฺส เอตํ อโหสิฯ วนสฺมินฺติ อิมสฺมิํ วนสณฺเฑฯ อุจฺฉินฺนมูลํ เม วนนฺติ มยฺหํ กิเลสวนํ อุจฺฉินฺนมูลํฯ นิพฺพนโถติ นิกฺกิเลสวโนฯ เอโก รเมติ เอกโก อภิรมามิฯ อรติํ วิปฺปหายาติ ปนฺตเสนาสเนสุ เจว ภาวนาย จ อุกฺกณฺฐิตํ ชหิตฺวาฯ สตฺตมํฯ

8. กฏฺฐหารสุตฺตวณฺณนา

[204] อฏฺฐเม อนฺเตวาสิกาติ เวยฺยาวจฺจํ กตฺวา สิปฺปุคฺคณฺหนกา ธมฺมนฺเตวาสิกาฯ นิสินฺนนฺติ ฉพฺพณฺณรสฺมิโย วิสฺสชฺเชตฺวา นิสินฺนํฯ คมฺภีรรูเปติ คมฺภีรสภาเวฯ

พหุเภรเวติ ตตฺรฏฺฐกสวิญฺญาณกอวิญฺญาณกเภรเวหิ พหุเภรเวฯ วิคาหิยาติ อนุปวิสิตฺวาฯ อนิญฺชมาเนนาติอาทีนิ กายวิเสสนานิ, เอวรูเปน กาเยนาติ อตฺโถฯ สุจารุรูปํ วตาติ อติสุนฺทรํ วต ฌานํ ฌายสีติ วทติฯ

วนวสฺสิโต มุนีติ วนํ อวสฺสิโต พุทฺธมุนิฯ อิทนฺติ อิทํ ตุมฺหากํ เอวํ วเน นิสินฺนการณํ มยฺหํ อจฺเฉรรูปํ ปฏิภาติฯ ปีติมโนติ ตุฏฺฐจิตฺโตฯ วเน วเสติ วนมฺหิ วสิฯ

มญฺญามหนฺติ มญฺญามิ อหํฯ โลกาธิปติสหพฺยตนฺติ โลกาธิปติมหาพฺรหฺมุนา สหภาวํฯ อากงฺขมาโนติ อิจฺฉมาโนฯ ติทิวํ อนุตฺตรนฺติ อิทํ พฺรหฺมโลกเมว สนฺธายาหฯ กสฺมา ภวํ วิชนมรญฺญมสฺสิโตติ อหํ ตาว พฺรหฺมโลกํ อากงฺขมาโนติ มญฺญามิฯ ยทิ เอวํ น โหติ, อถ เม อาจิกฺข, กสฺมา ภวนฺติ? ปุจฺฉติฯ