เมนู

6. ชาครสุตฺตวณฺณนา

[6] ฉฏฺเฐ ชาครตนฺติ ชาครนฺตานํฯ ปญฺจ ชาครตนฺติ วิสฺสชฺชนคาถายํ ปน สทฺธาทีสุ ปญฺจสุ อินฺทฺริเยสุ ชาครนฺเตสุ ปญฺจ นีวรณา สุตฺตา นามฯ กสฺมา? ยสฺมา ตํสมงฺคีปุคฺคโล ยตฺถ กตฺถจิ นิสินฺโน วา ฐิโต วา อรุณํ อุฏฺฐเปนฺโตปิ ปมาทตาย อกุสลสมงฺคิตาย สุตฺโต นาม โหติฯ เอวํ สุตฺเตสุ ปญฺจสุ นีวรเณสุ ปญฺจินฺทฺริยานิ ชาครานิ นามฯ กสฺมา ? ยสฺมา ตํสมงฺคีปุคฺคโล ยตฺถ กตฺถจิ นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโตปิ อปฺปมาทตาย กุสลสมงฺคิตาย ชาคโร นาม โหติฯ ปญฺจหิ ปน นีวรเณเหว กิเลสรชํ อาทิยติ คณฺหาติ ปรามสติฯ ปุริมา หิ กามจฺฉนฺทาทโย ปจฺฉิมานํ ปจฺจยา โหนฺตีติ ปญฺจหิ อินฺทฺริเยหิ ปริสุชฺฌตีติ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิธาปิ ปญฺจินฺทฺริยานิ โลกิยโลกุตฺตราเนว กถิตานีติฯ

ชาครสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อปฺปฏิวิทิตสุตฺตวณฺณนา

[7] สตฺตเม ธมฺมาติ จตุสจฺจธมฺมาฯ อปฺปฏิวิทิตาติ ญาเณน อปฺปฏิวิทฺธาฯ ปรวาเทสูติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตวาเทสุฯ เต หิ อิโต ปเรสํ ติตฺถิยานํ วาทตฺตา ปรวาทา นามฯ นียเรติ อตฺตโน ธมฺมตายปิ คจฺฉนฺติ, ปเรนปิ นียนฺติฯ ตตฺถ สยเมว สสฺสตาทีนิ คณฺหนฺตา คจฺฉนฺติ นาม, ปรสฺส วจเนน ตานิ คณฺหนฺตา นียนฺติ นามฯ กาโล เตสํ ปพุชฺฌิตุนฺติ เตสํ ปุคฺคลานํ ปพุชฺฌิตุํ อยํ กาโลฯ โลกสฺมิญฺหิ พุทฺโธ อุปฺปนฺโน, ธมฺโม เทสิยติ, สงฺโฆ สุปฺปฏิปนฺโน, ปฏิปทา ภทฺทิกา, อิเม จ ปน มหาชนา วฏฺเฏ สุตฺตา นปฺปพุชฺฌนฺตีติ เทวตา อาหฯ สมฺพุทฺธาติ สมฺมา เหตุนา การเณน พุทฺธาฯ จตฺตาโร หิ พุทฺธา – สพฺพญฺญุพุทฺโธ, ปจฺเจกพุทฺโธ, จตุสจฺจพุทฺโธ, สุตพุทฺโธติฯ ตตฺถ สมติํสปารมิโย ปูเรตฺวา สมฺมาสมฺโพธิํ ปตฺโต สพฺพญฺญุพุทฺโธ นามฯ กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ ทฺเว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวา สยมฺภุตํ ปตฺโต ปจฺเจกพุทฺโธ นามฯ อวเสสา ขีณาสวา จตุสจฺจพุทฺธา นามฯ พหุสฺสุโต สุตพุทฺโธ นามฯ อิมสฺมิํ อตฺเถ ตโยปิ ปุริมา วฏฺฏนฺติฯ สมฺมทญฺญาติ สมฺมา เหตุนา การเณน ชานิตฺวาฯ จรนฺติ วิสเม สมนฺติ วิสเม วา โลกสนฺนิวาเส วิสเม วา สตฺตนิกาเย วิสเม วา กิเลสชาเต สมํ จรนฺตีติฯ

อปฺปฏิวิทิตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สุสมฺมุฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[8] อฏฺฐเม สุสมฺมุฏฺฐาติ ปญฺญาย อปฺปฏิวิทฺธภาเวเนว สุนฏฺฐาฯ ยถา หิ ทฺเว เขตฺตานิ กสิตฺวา, เอกํ วปิตฺวา, พหุธญฺญํ อธิคตสฺส อวาปิตเขตฺตโต อลทฺธํ สนฺธาย ‘‘พหุํ เม ธญฺญํ นฏฺฐ’’นฺติ วทนฺโต อลทฺธเมว ‘‘นฏฺฐ’’นฺติ วทติ, เอวมิธาปิ อปฺปฏิวิทิตาว สุสมฺมุฏฺฐา นามฯ อสมฺมุฏฺฐาติ ปญฺญาย ปฏิวิทฺธภาเวเนว อนฏฺฐาฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวาติฯ

สุสมฺมุฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มานกามสุตฺตวณฺณนา

[9] นวเม มานกามสฺสาติ มานํ กาเมนฺตสฺส อิจฺฉนฺตสฺสฯ ทโมติ เอวรูปสฺส ปุคฺคลสฺส สมาธิปกฺขิโก ทโม นตฺถีติ วทติฯ ‘‘สจฺเจน ทนฺโต ทมสา อุเปโต, เวทนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย’’ติ (สํ. นิ. 1.195) เอตฺถ หิ อินฺทฺริยสํวโร ทโมติ วุตฺโตฯ ‘‘ยทิ สจฺจา ทมา จาคา, ขนฺตฺยา ภิยฺโยธ วิชฺชตี’’ติ (สํ. นิ. 1.246; สุ. นิ. 191) เอตฺถ ปญฺญาฯ ‘‘ทาเนน ทเมน สํยเมน สจฺจวชฺเชน อตฺถิ ปุญฺญํ, อตฺถิ ปุญฺญสฺส อาคโม’’ติ (สํ. นิ. 4.365) เอตฺถ อุโปสถกมฺมํฯ ‘‘สกฺขิสฺสสิ โข ตฺวํ, ปุณฺณ, อิมินา ทมูปสเมน สมนฺนาคโต สุนาปรนฺตสฺมิํ ชนปเท วิหริตุ’’นฺติ (สํ. นิ. 4.88; ม. นิ. 3.396) เอตฺถ อธิวาสนขนฺติฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต ทโมติ สมาธิปกฺขิกธมฺมานํ เอตํ นามํฯ เตเนวาห – ‘‘น โมนมตฺถิ อสมาหิตสฺสา’’ติฯ ตตฺถ โมนนฺติ จตุมคฺคญาณํ, ตญฺหิ มุนาตีติ โมนํ, จตุสจฺจธมฺเม ชานาตีติ อตฺโถฯ มจฺจุเธยฺยสฺสาติ เตภูมกวฏฺฏสฺสฯ ตญฺหิ มจฺจุโน ปติฏฺฐานฏฺเฐน มจฺจุเธยฺยนฺติ วุจฺจติฯ ปารนฺติ ตสฺเสว ปารํ นิพฺพานํฯ ตเรยฺยาติ ปฏิวิชฺเฌยฺย ปาปุเณยฺย วาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เอโก อรญฺเญ วิหรนฺโต ปมตฺโต ปุคฺคโล มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ น ตเรยฺย น ปฏิวิชฺเฌยฺย น ปาปุเณยฺยาติฯ

มานํ ปหายาติ อรหตฺตมคฺเคน นววิธมานํ ปชหิตฺวาฯ สุสมาหิตตฺโตติ อุปจารปฺปนาสมาธีหิ สุฏฺฐุ สมาหิตตฺโตฯ