2. อุทยสุตฺตวณฺณนา

[198] ทุติเย โอทเนน ปูเรสีติ อตฺตโน อตฺถาย สมฺปาทิเตน สูปพฺยญฺชเนน โอทเนน ปูเรตฺวา อทาสิฯ ภควา กิร ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโตว ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา, ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา, คนฺธกุฏิํ ปวิสิตฺวา, ทฺวารํ ปิธาย, นิสินฺโน ตสฺส โภชนํ อุปสํหริยมานํ ทิสฺวา, เอกโกว ปตฺตํ อํสกูเฏ ลคฺเคตฺวา, คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม, นครทฺวาเร ปตฺตํ นีหริตฺวา, อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา, ปฏิปาฏิยา คจฺฉนฺโต พฺราหฺมณสฺส ทฺวารโกฏฺฐเก อฏฺฐาสิฯ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ทิสฺวา, อตฺตโน สชฺชิตํ โภชนํ อทาสิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ทุติยมฺปีติ ทุติยทิวเสปิฯ ตติยมฺปีติ ตติยทิวเสปิฯ ตานิ กิร ตีณิ ทิวสานิ นิรนฺตรํ พฺราหฺมณสฺส ฆรทฺวารํ คจฺฉนฺตสฺส ภควโต อนฺตรา อญฺโญ โกจิ อุฏฺฐาย ปตฺตํ คเหตุํ สมตฺโถ นาม นาโหสิ, มหาชโน โอโลเกนฺโตว อฏฺฐาสิฯ

เอตทโวจาติ พฺราหฺมโณ ตีณิ ทิวสานิ ปตฺตํ ปูเรตฺวา เทนฺโตปิ น สทฺธาย อทาสิ, ‘‘ฆรทฺวารํ อาคนฺตฺวา ฐิตสฺส ปพฺพชิตสฺส ภิกฺขามตฺตมฺปิ อทตฺวา ภุญฺชตี’’ติ อุปารมฺภภเยน อทาสิฯ ททนฺโต จ ทฺเว ทิวสานิ ทตฺวา กิญฺจิ อวตฺวาว นิวตฺโตฯ ภควาปิ กิญฺจิ อวตฺวาว ปกฺกนฺโตฯ ตติยทิวเส ปน อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต เอตํ ‘‘ปกฏฺฐโก’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ ภควาปิ เอตํ วจนํ นิจฺฉาราปนตฺถเมว ยาว ตติยมคมาสิฯ ตตฺถ ปกฏฺฐโกติ รสคิทฺโธฯ

ปุนปฺปุนํ เจว วปนฺติ พีชนฺติ สตฺถา พฺราหฺมณสฺส วจนํ สุตฺวา, ‘‘พฺราหฺมณ, ตฺวํ ตีณิ ทิวสานิ ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา โอสกฺกสิ, ปุนปฺปุนํ กาตพฺพา นาม โลกสฺมิํ โสฬส ธมฺมา’’ติ วตฺวา เต ธมฺเม ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ ปุนปฺปุนํ เจว วปนฺตีติ เอกสฺมิํ สสฺสวาเร วุตฺตํ ‘‘อลเมตฺตาวตา’’ติ อโนสกฺกิตฺวา อปราปเรสุปิ สสฺสวาเรสุ จ วปนฺติเยวฯ ปุนปฺปุนํ วสฺสตีติ น เอกทิวสํ วสฺสิตฺวา ติฏฺฐติ, ปุนปฺปุนทิวเสสุปิ ปุนปฺปุนสํวจฺฉเรสุปิ วสฺสติเยว, เอวํ ชนปทา อิทฺธา โหนฺติฯ เอเตนุปาเยน สพฺพตฺถ นโย เวทิตพฺโพฯ

ยาจกาติ อิมสฺมิํ ปเท สตฺถา เทสนากุสลตาย อตฺตานมฺปิ ปกฺขิปิตฺวา ทสฺเสติฯ ขีรนิกาติ ขีรการกา โคโทหกาฯ น หิ เต เอกวารเมว ถนํ อญฺฉนฺติ, ปุนปฺปุนํ อญฺฉนฺตา เธนุํ ทุหนฺตีติ อตฺโถฯ กิลมติ ผนฺทติ จาติ อยํ สตฺโต เตน อิริยาปเถน กิลมติ เจว ผนฺทติ จฯ คพฺภนฺติ โสณสิงฺคาลาทีนมฺปิ ติรจฺฉานคตานํ กุจฺฉิํฯ สิวถิกนฺติ สุสานํ, มตํ มตํ สตฺตํ ตตฺถ ปุนปฺปุนํ หรนฺตีติ อตฺโถฯ มคฺคญฺจ ลทฺธา อปุนพฺภวายาติ อปุนพฺภวาย มคฺโค นาม นิพฺพานํ, ตํ ลภิตฺวาติ อตฺโถฯ

เอวํ วุตฺเตติ เอวํ ภควตา อนฺตรวีถิยํ ฐตฺวาว โสฬส ปุนปฺปุนธมฺเม เทเสนฺเตน วุตฺเตฯ

เอตทโวจาติ เทสนาปริโยสาเน ปสนฺโน สทฺธิํ ปุตฺตทารมิตฺตญาติวคฺเคน ภควโต ปาเท วนฺทิตฺวา เอตํ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ ทุติยํฯ

3. เทวหิตสุตฺตวณฺณนา

[199] ตติเย วาเตหีติ อุทรวาเตหิฯ ภควโต กิร ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺตสฺส ปสตมุคฺคยูสาทีนิ อาหารยโต ทุพฺโภชเนน เจว ทุกฺขเสยฺยาย จ อุทรวาโต กุปฺปิฯ อปรภาเค สมฺโพธิํ ปตฺวา ปณีตโภชนํ ภุญฺชนฺตสฺสาปิ อนฺตรนฺตรา โส อาพาโธ อตฺตานํ ทสฺเสติเยวฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ อุปฏฺฐาโก โหตีติ ปฐมโพธิยํ อนิพทฺธุปฏฺฐากกาเล อุปฏฺฐาโก โหติฯ ตสฺมิํ กิร กาเล สตฺถุอสีติมหาเถเรสุ อุปฏฺฐาโก อภูตปุพฺโพ นาม นตฺถิฯ นาคสมาโล อุปวาโน สุนกฺขตฺโต จุนฺโท สมณุทฺเทโส สาคโต โพธิ เมฆิโยติ อิเม ปน ปาฬิยํ อาคตุปฏฺฐากาฯ อิมสฺมิํ ปน กาเล อุปวานตฺเถโร ปาโตว อุฏฺฐาย ปริเวณสมฺมชฺชนํ ทนฺตกฏฺฐทานํ นฺหาโนทกปริยาทนํ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อนุคมนนฺติ สพฺพํ ภควโต อุปฏฺฐานมกาสิฯ อุปสงฺกมีติ ปฐมโพธิยํ กิร วีสติ วสฺสานิ นิทฺธูมํ อรญฺญเมว โหติ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุทกตาปนมฺปิ น ภควตา อนุญฺญาตํฯ โส จ พฺราหฺมโณ อุทฺธนปาฬิํ พนฺธาเปตฺวา มหาจาฏิโย อุทฺธนมาโรเปตฺวา อุณฺโหทกํ กาเรตฺวา, นฺหานียจุณฺณาทีหิ สทฺธิํ ตํ วิกฺกิณนฺโต ชีวิกํ กปฺเปติฯ นฺหายิตุกามา ตตฺถ คนฺตฺวา มูลํ ทตฺวา นฺหายิตฺวา คนฺเธ วิลิมฺปิตฺวา มาลํ ปิฬนฺธิตฺวา ปกฺกมนฺติฯ ตสฺมา เถโร ตตฺถ อุปสงฺกมิฯ

กิํ ปตฺถยาโนติ กิํ อิจฺฉนฺโตฯ กิํ เอสนฺติ กิํ คเวสนฺโตฯ ปูชิโต ปูชเนยฺยานนฺติ อิทํ เถโร ทสพลสฺส วณฺณํ กเถตุมารภิฯ คิลานเภสชฺชตฺถํ คเตน กิร คิลานสฺส วณฺโณ กเถตพฺโพติ วตฺตเมตํฯ วณฺณํ หิ สุตฺวา มนุสฺสา สกฺกจฺจํ เภสชฺชํ ทาตพฺพํ มญฺญนฺติฯ สปฺปายเภสชฺชํ ลทฺธา คิลาโน ขิปฺปเมว วุฏฺฐาติฯ กเถนฺเตน จ ฌานวิโมกฺขสมาปตฺติมคฺคผลานิ อารพฺภ กเถตุํ น วฏฺฏติฯ ‘‘สีลวา ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก พหุสฺสุโต อาคมธโร วํสานุรกฺขโก’’ติ เอวํ ปน อาคมนียปฏิปทํเยว กเถตุํ วฏฺฏติฯ