6. สปฺปสุตฺตวณฺณนา

[142] ฉฏฺเฐ โสณฺฑิกากิลญฺชนฺติ สุราการกานํ ปิฏฺฐปตฺถรณกกิลญฺชํฯ โกสลิกา กํสปาตีติ โกสลรญฺโญ รถจกฺกปฺปมาณา ปริโภคปาติ ฯ คฬคฬายนฺเตติ คชฺชนฺเตฯ กมฺมารคคฺคริยาติ กมฺมารุทฺธนปณาฬิยาฯ ธมมานายาติ ภสฺตวาเตน ปูริยมานายฯ อิติ วิทิตฺวาติ – ‘‘สมโณ โคตโม ปธานมนุยุตฺโต สุเขน นิสินฺโน, ฆฏฺฏยิสฺสามิ น’’นฺติ วุตฺตปฺปการํ อตฺตภาวํ มาเปตฺวา นิยามภูมิยํ อิโต จิโต จ สญฺจรนฺตํ วิชฺชุลตาโลเกน ทิสฺวา, ‘‘โก นุ โข เอโส สตฺโต’’ติ? อาวชฺเชนฺโต, ‘‘มาโร อย’’นฺติ เอวํ วิทิตฺวาฯ

สุญฺญเคหานีติ สุญฺญาคารานิฯ เสยฺยาติ เสยฺยตฺถายฯ ฐสฺสามิ จงฺกมิสฺสามิ นิสีทิสฺสามิ นิปชฺชิสฺสามีติ เอตทตฺถาย โย สุญฺญาคารานิ เสวตีติ อตฺโถฯ โส มุนิ อตฺตสญฺญโตติ โส พุทฺธมุนิ หตฺถปาทกุกฺกุจฺจาภาเวน สํยตตฺตภาโวฯ โวสฺสชฺช จเรยฺย ตตฺถ โสติ โส ตสฺมิํ อตฺตภาเว อาลยํ นิกนฺติํ โวสฺสชฺชิตฺวา ปหาย จเรยฺยฯ ปติรูปํ หิ ตถาวิธสฺส ตนฺติ ตาทิสสฺส ตํสณฺฐิตสฺส พุทฺธมุนิโน ตํ อตฺตภาเว นิกนฺติํ โวสฺสชฺชิตฺวา จรณํ นาม ปติรูปํ ยุตฺตํ อนุจฺฉวิกํฯ

จรกาติ สีหพฺยคฺฆาทิกา สญฺจรณสตฺตาฯ เภรวาติ สวิญฺญาณกอวิญฺญาณกเภรวาฯ ตตฺถ สวิญฺญาณกา สีหพฺยคฺฆาทโย, อวิญฺญาณกา รตฺติภาเค ขาณุวมฺมิกาทโยฯ เตปิ หิ ตสฺมิํ กาเล ยกฺขา วิย อุปฏฺฐหนฺติ, รชฺชุวลฺลิยาทีนิ สพฺพานิ สปฺปา วิย อุปฏฺฐหนฺติฯ ตตฺถาติ เตสุ เภรเวสุ สุญฺญาคารคโต พุทฺธมุนิ โลมจลนมตฺตกมฺปิ น กโรติฯ

อิทานิ อฏฺฐานปริกปฺปํ ทสฺเสนฺโต นภํ ผเลยฺยาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ผเลยฺยาติ กากปทํ วิย หีรหีรโส ผเลยฺยฯ จเลยฺยาติ โปกฺขรปตฺเต วาตาหโต อุทกพินฺทุ วิย จเลยฺยฯ สลฺลมฺปิ เจ อุรสิ ปกปฺปเยยฺยุนฺติ ติขิณสตฺติสลฺลํ เจปิ อุรสฺมิํ จาเรเยยฺยุํฯ อุปธีสูติ ขนฺธูปธีสุฯ ตาณํ น กโรนฺตีติ ติขิเณ สลฺเล อุรสฺมิํ จาริยมาเน ภเยน คุมฺพนฺตรกนฺทราทีนิ ปวิสนฺตา ตาณํ กโรนฺติ นามฯ พุทฺธา ปน สมุจฺฉินฺนสพฺพภยา เอวรูปํ ตาณํ นาม น กโรนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. สุปติสุตฺตวณฺณนา

[143] สตฺตเม ปาเท ปกฺขาเลตฺวาติ อุตุคาหาปนตฺถํ โธวิตฺวาฯ พุทฺธานํ ปน สรีเร รโชชลฺลํ น อุปลิมฺปติ, อุทกมฺปิ โปกฺขรปตฺเต ปกฺขิตฺตํ วิย วิวฏฺฏิตฺวา คจฺฉติฯ อปิจ โข โธตปาทเก เคเห ปาเท โธวิตฺวา ปวิสนํ ปพฺพชิตานํ วตฺตํฯ ตตฺถ พุทฺธานํ วตฺตเภโท นาม นตฺถิ, วตฺตสีเส ปน ฐตฺวา โธวนฺติฯ สเจ หิ ตถาคโต เนว นฺหาเยยฺย, น ปาเท โธเวยฺย, ‘‘นายํ มนุสฺโส’’ติ วเทยฺยุํฯ ตสฺมา มนุสฺสกิริยํ อมุญฺจนฺโต โธวติฯ สโต สมฺปชาโนติ โสปฺปปริคฺคาหเกน สติสมฺปชญฺเญน สมนฺนาคโตฯ อุปสงฺกมีติ สมโณ โคตโม สพฺพรตฺติํ อพฺโภกาเส จงฺกมิตฺวา คนฺธกุฏิํ ปวิสิตฺวา นิทฺทายติ, อติวิย สุขสยิโต ภวิสฺสติ, ฆฏฺฏยิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา อุปสงฺกมิฯ

กิํ โสปฺปสีติ กิํ สุปสิ, กิํ โสปฺปํ นามิทํ ตวาติ วทติฯ กิํ นุ โสปฺปสีติ กสฺมา นุ สุปสิ? ทุพฺภโค วิยาติ มโต วิย, วิสญฺญี วิย จฯ สุญฺญมคารนฺติ สุญฺญํ เม ฆรํ ลทฺธนฺติ โสปฺปสีติ วทติฯ สูริเย อุคฺคเตติ สูริยมฺหิ อุฏฺฐิเตฯ อิทานิ หิ อญฺเญ ภิกฺขู สมฺมชฺชนฺติ , ปานียํ อุปฏฺฐเปนฺติ, ภิกฺขาจารคมนสชฺชา ภวนฺติ, ตฺวํ กสฺมา โสปฺปสิเยวฯ

ชาลินีติ ตโย ภเว อชฺโฌตฺถริตฺวา ฐิเตน ‘‘อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย อฏฺฐารสตณฺหาวิจริตานี’’ติอาทินา (วิภ. 842) เตน เตน อตฺตโน โกฏฺฐาสภูเตน ชาเลน ชาลินีฯ วิสตฺติกาติ รูปาทีสุ ตตฺถ ตตฺถ วิสตฺตตาย วิสมูลตาย วิสปริโภคตาย จ วิสตฺติกาฯ กุหิญฺจิ เนตเวติ กตฺถจิ เนตุํฯ สพฺพูปธิ ปริกฺขยาติ สพฺเพสํ ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารกามคุณเภทานํ อุปธีนํ ปริกฺขยาฯ กิํ ตเวตฺถ, มาราติ, มาร, ตุยฺหํ กิํ เอตฺถ? กสฺมา ตฺวํ อุณฺหยาคุยํ นิลียิตุํ อสกฺโกนฺตี ขุทฺทกมกฺขิกา วิย อนฺตนฺเตเนว อุชฺฌายนฺโต อาหิณฺฑสีติฯ สตฺตมํฯ

8. นนฺทติสุตฺตวณฺณนา

[144] อฏฺฐมํ เทวตาสํยุตฺเต วุตฺตตฺถเมวฯ อฏฺฐมํฯ