อาโมทมาโนติ ตุฏฺฐมานโส หุตฺวาฯ ปกิเรตีติ ทานคฺเค วิจิรติ, ปกิรนฺโต วิย วา ทานํ เทติฯ ปุญฺญธาราติ อเนกทานเจตนามยา ปุญฺญธาราฯ ทาตารํ อภิวสฺสตีติ ยถา อากาเส สมุฏฺฐิตเมฆโต นิกฺขนฺตา อุทกธารา ปถวิํ สิเนหยนฺตี เตเมนฺตี กิเลทยนฺตี อภิวสฺสติ, เอวเมว อยมฺปิ ทายกสฺส อพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนา ปุญฺญธารา ตเมว ทาตารํ อนฺโต สิเนเหติ ปูเรติ อภิสนฺเทติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทาตารํ อภิวสฺสตี’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. ปพฺพตูปมสุตฺตวณฺณนา

[136] ปญฺจเม มุทฺธาวสิตฺตานนฺติ ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อวสิตฺตานํ กตาภิเสกานํฯ กามเคธปริยุฏฺฐิตานนฺติ กาเมสุ เคเธน ปริยุฏฺฐิตานํ อภิภูตานํฯ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺตานนฺติ ชนปเท ถิรภาวปฺปตฺตานํฯ ราชกรณียานีติ ราชกมฺมานิ ราชูหิ กตฺตพฺพกิจฺจานิฯ เตสุ ขฺวาหนฺติ เตสุ อหํฯ อุสุกฺกมาปนฺโนติ พฺยาปารํ อาปนฺโนฯ เอส กิร ราชา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ภควโต อุปฏฺฐานํ คจฺฉติ, อนฺตราคมนานิ พหูนิปิ โหนฺติฯ ตสฺส นิพทฺธํ คจฺฉโต พลกาโย มหาปิ โหติ อปฺโปปิฯ อเถกทิวสํ ปญฺจสตา โจรา จินฺตยิํสุ – ‘‘อยํ ราชา อเวลาย อปฺเปน พเลน สมณสฺส โคตมสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉติ, อนฺตรามคฺเค นํ คเหตฺวา รชฺชํ คณฺหิสฺสามา’’ติฯ เต อนฺธวเน นิลียิํสุฯ ราชาโน จ นาม มหาปุญฺญา โหนฺติฯ อถ เตสํเยว อพฺภนฺตรโต เอโก ปุริโส นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิฯ ราชา มหนฺตํ พลกายํ อาทาย อนฺธวนํ ปริวาเรตฺวา เต สพฺเพ คเหตฺวา อนฺธวนโต ยาว นครทฺวารา มคฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ ยถา อญฺญมญฺญํ จกฺขุนา จกฺขุํ อุปนิพนฺธิตฺวา โอโลเกนฺติ, เอวํ อาสนฺนานิ สูลานิ โรปาเปตฺวา สูเลสุ อุตฺตาเสสิฯ อิทํ สนฺธาย เอวมาหฯ

อถ สตฺถา จินฺเตสิ – ‘‘สจาหํ วกฺขามิ, ‘มหาราช, มาทิเส นาม สมฺมาสมฺพุทฺเธ ธุรวิหาเร วสนฺเต ตยา เอวรูปํ ทารุณํ กมฺมํ กตํ, อยุตฺตํ เต กต’นฺติ, อถายํ ราชา มงฺกุ หุตฺวา สนฺถมฺภิตุํ น สกฺกุเณยฺย, ปริยาเยน ธมฺมํ กเถนฺตสฺเสว เม สลฺลกฺเขสฺสตี’’ติ ธมฺมเทสนํ อารภนฺโต ตํ กิํ มญฺญสีติอาทิมาหฯ ตตฺถ สทฺธายิโกติ สทฺธาตพฺโพ, ยสฺส ตฺวํ วจนํ สทฺทหสีติ อตฺโถฯ ปจฺจยิโกติ ตสฺเสว เววจนํ, ยสฺส วจนํ ปตฺติยายสีติ อตฺโถฯ อพฺภสมนฺติ อากาสสมํฯ นิปฺโปเถนฺโต อาคจฺฉตีติ ปถวิตลโต ยาว อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกา สพฺเพ สตฺเต สณฺหกรณียํ ติณจุณฺณํ วิย กโรนฺโต ปิสนฺโต อาคจฺฉติฯ

อญฺญตฺร ธมฺมจริยายาติ ฐเปตฺวา ธมฺมจริยํ อญฺญํ กาตพฺพํ นตฺถิ, ทสกุสลกมฺมปถสงฺขาตา ธมฺมจริยาว กตฺตพฺพา, ภนฺเตติ – สมจริยาทีนิ ตสฺเสว เววจนานิฯ อาโรเจมีติ อาจิกฺขามิฯ ปฏิเวทยามีติ ชานาเปมิฯ อธิวตฺตตีติ อชฺโฌตฺถรติฯ หตฺถิยุทฺธานีติ นาฬาคิริสทิเส เหมกปฺปเน นาเค อภิรุยฺห ยุชฺฌิตพฺพยุทฺธานิฯ คตีติ นิปฺผตฺติฯ วิสโยติ โอกาโส, สมตฺถภาโว วาฯ น หิ สกฺกา เตหิ ชรามรณํ ปฏิพาหิตุํ ฯ มนฺติโน มหามตฺตาติ มนฺตสมฺปนฺนา มโหสธวิธุรปณฺฑิตาทิสทิสา มหาอมจฺจาฯ ภูมิคตนฺติ มหาโลหกุมฺภิโย ปูเรตฺวา ภูมิยํ ฐปิตํฯ เวหาสฏฺฐนฺติ จมฺมปสิพฺพเก ปูเรตฺวา ตุลาสงฺฆาฏาทีสุ ลคฺเคตฺวา เจว นิยฺยุหาทีสุ จ ปูเรตฺวา ฐปิตํฯ อุปลาเปตุนฺติ อญฺญมญฺญํ ภินฺทิตุํฯ ยถา ทฺเว ชนา เอเกน มคฺเคน น คจฺฉนฺติ เอวํ กาตุํฯ

นภํ อาหจฺจาติ อากาสํ ปูเรตฺวาฯ เอวํ ชรา จ มจฺจุ จาติ อิธ ทฺเวเยว ปพฺพตา คหิตา, ราโชวาเท ปน ‘‘ชรา อาคจฺฉติ สพฺพโยพฺพนํ วิลุมฺปมานา’’ติ เอวํ ชรา มรณํ พฺยาธิ วิปตฺตีติ จตฺตาโรเปเต อาคตาวฯ ตสฺมาติ ยสฺมา หตฺถิยุทฺธาทีหิ ชรามรณํ ชินิตุํ น สกฺกา, ตสฺมาฯ สทฺธํ นิเวสเยติ สทฺธํ นิเวเสยฺย, ปติฏฺฐาเปยฺยาติฯ ปญฺจมํฯ

ตติโย วคฺโคฯ

อิติ สารตฺถปฺปกาสินิยา

สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

โกสลสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มารสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค