เมนู

ถาโมติ ญาณถาโมฯ ยสฺส หิ ญาณถาโม นตฺถิ, โส อุปฺปนฺเนสุ อุปทฺทเวสุ คเหตพฺพคฺคหณํ กตพฺพกิจฺจํ อปสฺสนฺโต อทฺวารฆรํ ปวิฏฺโฐ วิย จรติฯ เตนาห อาปทาสุ โข, มหาราช, ถาโม เวทิตพฺโพติฯ สากจฺฉายาติ สํกถายฯ ทุปฺปญฺญสฺส หิ กถา อุทเก เคณฺฑุ วิย อุปฺปลวติ, ปญฺญวโต กเถนฺตสฺส ปฏิภานํ อนนฺตรํ โหติฯ อุทกวิปฺผนฺทิเตเนว หิ มจฺโฉ ขุทฺทโก วา มหนฺโต วาติ ญายติฯ โอจรกาติ เหฏฺฐาจรกาฯ จรา หิ ปพฺพตมตฺถเกน จรนฺตาปิ เหฏฺฐา – จรกาว โหนฺติฯ โอจริตฺวาติ อวจริตฺวา วีมํสิตฺวา, ตํ ตํ ปวตฺติํ ญตฺวาติ อตฺโถฯ รโชชลฺลนฺติ รชญฺจ ชลฺลญฺจฯ วณฺณรูเปนาติ วณฺณสณฺฐาเนนฯ อิตฺตรทสฺสเนนาติ ลหุกทสฺสเนนฯ วิยญฺชเนนาติ ปริกฺขารภณฺฑเกนฯ ปติรูปโก มตฺติกากุณฺฑโลวาติ สุวณฺณกุณฺฑลปติรูปโก มตฺติกากุณฺฑโลวฯ โลหฑฺฒมาโสติ โลหฑฺฒมาสโกฯ ปฐมํฯ

2. ปญฺจราชสุตฺตวณฺณนา

[123] ทุติเย รูปาติ นีลปีตาทิเภทํ รูปารมฺมณํฯ กามานํ อคฺคนฺติ เอตํ กามานํ อุตฺตมํ เสฏฺฐนฺติ รูปครุโก อาหฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ยโตติ ยทาฯ มนาปปริยนฺตนฺติ มนาปนิปฺผตฺติกํ มนาปโกฏิกํฯ ตตฺถ ทฺเว มนาปานิ ปุคฺคลมนาปํ สมฺมุติมนาปญฺจฯ ปุคฺคลมนาปํ นาม ยํ เอกสฺส ปุคฺคลสฺส อิฏฺฐํ กนฺตํ โหติ, ตเทว อญฺญสฺส อนิฏฺฐํ อกนฺตํฯ ปจฺจนฺตวาสีนญฺหิ คณฺฑุปฺปาทาปิ อิฏฺฐา โหนฺติ กนฺตา มนาปา, มชฺฌิมเทสวาสีนํ อติเชคุจฺฉาฯ เตสญฺจ โมรมํสาทีนิ อิฏฺฐานิ โหนฺติ, อิตเรสํ ตานิ อติเชคุจฺฉานิฯ อิทํ ปุคฺคลมนาปํฯ อิตรํ สมฺมุติมนาปํฯ

อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณํ นาม โลเก ปฏิวิภตฺตํ นตฺถิ, วิภชิตฺวา ปน ทสฺเสตพฺพํฯ วิภชนฺเตน จ น อติอิสฺสรานํ มหาสมฺมตมหาสุทสฺสนธมฺมาโสกาทีนํ วเสน วิภชิตพฺพํฯ เตสญฺหิ ทิปฺปกปฺปมฺปิ อารมฺมณํ อมนาปํ อุปฏฺฐาติฯ อติทุคฺคตานํ ทุลฺลภนฺนปานานํ วเสนปิ น วิภชิตพฺพํฯ เตสญฺหิ กณาชกภตฺตสิตฺถานิปิ ปูติมํสสฺส รโสปิ อติมธุโร อมตสทิโส โหติฯ

มชฺฌิมานํ ปน คณกมหามตฺตเสฏฺฐิ กุฏุมฺพิกวาณิชาทีนํ กาเลน อิฏฺฐํ กาเลน อนิฏฺฐํ ลภมานานํ วเสน วิภชิตพฺพํฯ ตญฺจ ปเนตํ อารมฺมณํ ชวนํ ปริจฺฉินฺทิตุํ น สกฺโกติฯ ชวนญฺหิ อิฏฺเฐปิ รชฺชติ อนิฏฺเฐปิ, อิฏฺเฐปิ ทุสฺสติ อนิฏฺเฐปิฯ เอกนฺตโต ปน วิปากจิตฺตํ อิฏฺฐานิฏฺฐํ ปริจฺฉินฺทติฯ กิญฺจาปิ หิ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา พุทฺธํ วา สงฺฆํ วา มหาเจติยาทีนิ วา อุฬารานิ อารมฺมณานิ ทิสฺวา อกฺขีนิ ปิทหนฺติ โทมนสฺสํ อาปชฺชนฺติ, ธมฺมสทฺทํ สุตฺวา กณฺเณ ถเกนฺติ, จกฺขุวิญฺญาณโสตวิญฺญาณานิ ปน เตสํ กุสลวิปากาเนว โหนฺติฯ กิญฺจาปิ คูถสูกราทโย คูถคนฺธํ ฆายิตฺวา ขาทิตุํ ลภิสฺสามาติ โสมนสฺสชาตา โหนฺติ, คูถทสฺสเน ปน เนสํ จกฺขุวิญฺญาณํ, ตสฺส คนฺธฆายเน ฆานวิญฺญาณํ, รสสายเน ชิวฺหาวิญฺญาณญฺจ อกุสลวิปากเมว โหติฯ ภควา ปน ปุคฺคลมนาปตํ สนฺธาย เต จ, มหาราช, รูปาติอาทิมาหฯ

จนฺทนงฺคลิโกติ อิทํ ตสฺส อุปาสกสฺส นามํฯ ปฏิภาติ มํ ภควาติ ภควา มยฺหํ เอกํ การณํ อุปฏฺฐาติ ปญฺญายติฯ ตสฺส เต ปญฺจ ราชาโน อามุตฺตมณิกุณฺฑเล สชฺชิตาย อาปานภูมิยา นิสินฺนวเสเนว มหตา ราชานุภาเวน ปรเมน อิสฺสริยวิภเวน อาคนฺตฺวาปิ ทสพลสฺส สนฺติเก ฐิตกาลโต ปฏฺฐาย ทิวา ปทีเป วิย อุทกาภิสิตฺเต องฺคาเร วิย สูริยุฏฺฐาเน ขชฺโชปนเก วิย จ หตปฺปเภ หตโสเภ ตํ ตถาคตญฺจ เตหิ สตคุเณน สหสฺสคุเณน วิโรจมานํ ทิสฺวา, ‘‘มหนฺตา วต โภ พุทฺธา นามา’’ติ ปฏิภานํ อุทปาทิฯ ตสฺมา เอวมาหฯ

โกกนทนฺติ ปทุมสฺเสเวตํ เววจนํฯ ปาโตติ กาลสฺเสวฯ สิยาติ ภเวยฺยฯ อวีตคนฺธนฺติ อวิคตคนฺธํฯ องฺคีรสนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธํฯ ภควโต หิ องฺคโต รสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ตสฺมา องฺคีรโสติ วุจฺจติฯ ยถา โกกนทสงฺขาตํ ปทุมํ ปาโตว ผุลฺลํ อวีตคนฺธํ สิยา, เอวเมว ภควนฺตํ องฺคีรสํ ตปนฺตํ อาทิจฺจมิว อนฺตลิกฺเข วิโรจมานํ ปสฺสาติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ ภควนฺตํ อจฺฉาเทสีติ ภควโต อทาสีติ อตฺโถฯ โลกโวหารโต ปเนตฺถ อีทิสํ วจนํ โหติฯ

โส กิร อุปาสโก – ‘‘เอเต ตถาคตสฺส คุเณสุ ปสีทิตฺวา มยฺหํ ปญฺจ อุตฺตราสงฺเค เทนฺติ, อหมฺปิ เต ภควโตว ทสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา อทาสิฯ ทุติยํฯ

3. โทณปากสุตฺตวณฺณนา

[124] ตติเย โทณปากกุรนฺติ โทณปากํ กุรํ, โทณสฺส ตณฺฑุลานํ ปกฺกภตฺตํ ตทูปิยญฺจ สูปพฺยญฺชนํ ภุญฺชตีติ อตฺโถฯ ภุตฺตาวีติ ปุพฺเพ ภตฺตสมฺมทํ วิโนเทตฺวา มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา พุทฺธุปฏฺฐานํ คจฺฉติ, ตํทิวสํ ปน ภุญฺชนฺโตว ทสพลํ สริตฺวา หตฺเถ โธวิตฺวา อคมาสิฯ มหสฺสาสีติ ตสฺส คจฺฉโต พลวา ภตฺตปรีฬาโห อุทปาทิ, ตสฺมา มหนฺเตหิ อสฺสาเสหิ อสฺสสติ, คตฺตโตปิสฺส เสทพินฺทูนิ มุจฺจนฺติ, ตเมนํ อุโภสุ ปสฺเสสุ ฐตฺวา ยมกตาลวณฺเฏหิ พีชนฺติ, พุทฺธคารเวน ปน นิปชฺชิตุํ น อุสฺสหตีติ อิทํ สนฺธาย ‘‘มหสฺสาสี’’ติ วุตฺตํฯ อิมํ คาถํ อภาสีติ, ราชา โภชเน อมตฺตญฺญุตาย กิลมติ, ผาสุ วิหารํ ทานิสฺส กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อภาสิฯ มนุชสฺสาติ สตฺตสฺสฯ กหาปณสตนฺติ ปาตราเส ปณฺณาสํ สายมาเส ปณฺณาสนฺติ เอวํ กหาปณสตํฯ ปริยาปุณิตฺวาติ รญฺญา สทฺธิํ โถกํ คนฺตฺวา ‘‘อิมํ มงฺคลอสิํ กสฺส ทมฺมิ, มหาราชา’’ติ? อสุกสฺส นาม เทหีติ โส ตํ อสิํ ทตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ อาคมฺม วนฺทิตฺวา ฐิตโกว ‘‘คาถํ วทถ, โภ โคตมา’’ติ วตฺวา ภควตา วุตฺตํ ปริยาปุณิตฺวาติ อตฺโถฯ

ภตฺตาภิหาเร สุทํ ภาสตีติ กถํ ภาสติ? ภควตา อนุสิฏฺฐินิยาเมนฯ ภควา หิ นํ เอวํ อนุสาสิ – ‘‘มาณว, อิมํ คาถํ นโฏ วิย ปตฺตปตฺตฏฺฐาเน มา อวจ, รญฺโญ ภุญฺชนฏฺฐาเน ฐตฺวา ปฐมปิณฺฑาทีสุปิ อวตฺวา โวสานปิณฺเฑ คหิเต วเทยฺยาสิ, ราชา สุตฺวาว ภตฺตปิณฺฑํ ฉฑฺเฑสฺสติฯ อถ รญฺโญ หตฺเถสุ โธเตสุ ปาติํ อปเนตฺวา สิตฺถานิ คเณตฺวา ตทุปิยํ พฺยญฺชนํ ญตฺวา ปุนทิวเส ตาวตเก ตณฺฑุเล หาเรยฺยาสิ, ปาตราเส จ วตฺวา สายมาเส มา วเทยฺยาสี’’ติฯ