เมนู

2. ปุริสสุตฺตวณฺณนา

[113] ทุติเย อภิวาเทตฺวาติ ปุริมสุตฺเต สรณคตตฺตา อิธ อภิวาเทสิฯ อชฺฌตฺตนฺติ นิยกชฺฌตฺตํ, อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถฯ โลภาทีสุ ลุพฺภนลกฺขโณ โลโภ, ทุสฺสนลกฺขโณ โทโส, มุยฺหนลกฺขโณ โมโหติฯ หิํสนฺตีติ วิเหเฐนฺติ นาเสนฺติ วินาเสนฺติฯ อตฺตสมฺภูตาติ อตฺตนิ สมฺภูตาฯ ตจสารํว สมฺผลนฺติ ยถา ตจสารํ เวฬุํ วา นฬํ วา อตฺตโน ผลํ หิํสติ วินาเสติ, เอวํ หิํสนฺติ วินาเสนฺตีติฯ ทุติยํฯ

3. ชรามรณสุตฺตวณฺณนา

[114] ตติเย อญฺญตฺร ชรามรณาติ ชรามรณโต มุตฺโต นาม อตฺถีติ วุจฺจติฯ ขตฺติยมหาสาลาติ ขตฺติยมหาสาลา นาม มหาสารปฺปตฺตา ขตฺติยาฯ เยสํ หิ ขตฺติยานํ เหฏฺฐิมนฺเตน โกฏิสตํ นิธานคตํ โหติ, ตโย กหาปณกุมฺภา วลญฺชนตฺถาย เคหมชฺเฌ ราสิํ กตฺวา ฐปิตา โหนฺติ, เต ขตฺติยมหาสาลา นามฯ เยสํ พฺราหฺมณานํ อสีติโกฏิธนํ นิหิตํ โหติ, ทิยฑฺโฒ กหาปณกุมฺโภ วลญฺชนตฺถาย เคหมชฺเฌ ราสิํ กตฺวา ฐปิโต โหติ, เต พฺราหฺมณมหาสาลา นามฯ เยสํ คหปตีนํ จตฺตาลีสโกฏิธนํ นิหิตํ โหติ, กหาปณกุมฺโภ วลญฺชนตฺถาย เคหมชฺเฌ ราสิํ กตฺวา ฐปิโต โหติ, เต คหปติมหาสาลา นามฯ

อฑฺฒาติ อิสฺสราฯ นิธานคตธนสฺส มหนฺตตาย มหทฺธนาฯ สุวณฺณรชตภาชนาทีนํ อุปโภคภณฺฑานํ มหนฺตตาย มหาโภคาฯ อนิธานคตสฺส ชาตรูปรชตสฺส ปหูตตาย, ปหูตชาตรูปรชตา ฯ วิตฺตูปกรณสฺส ตุฏฺฐิกรณสฺส ปหูตตาย ปหูตวิตฺตูปกรณาฯ โคธนาทีนญฺจ สตฺตวิธธญฺญานญฺจ ปหูตตาย ปหูตธนธญฺญาฯ เตสมฺปิ ชาตานํ นตฺถิ อญฺญตฺร ชรามรณาติ เตสมฺปิ เอวํ อิสฺสรานํ ชาตานํ นิพฺพตฺตานํ นตฺถิ อญฺญตฺร ชรามรณา, ชาตตฺตาเยว ชรามรณโต โมกฺโข นาม นตฺถิ, อนฺโตชรามรเณเยว โหติฯ

อรหนฺโตติอาทีสุ อารกา กิเลเสหีติ อรหนฺโตฯ ขีณา เอเตสํ จตฺตาโร อาสวาติ ขีณาสวาฯ พฺรหฺมจริยวาสํ วุฏฺฐา ปรินิฏฺฐิตวาสาติ วุสิตวนฺโตฯ จตูหิ มคฺเคหิ กรณียํ เอเตสํ กตนฺติ กตกรณียาฯ ขนฺธภาโร กิเลสภาโร อภิสงฺขารภาโร กามคุณภาโรติ, อิเม โอหิตา ภารา เอเตสนฺติ โอหิตภาราฯ อนุปฺปตฺโต อรหตฺตสงฺขาโต สโก อตฺโถ เอเตสนฺติ อนุปฺปตฺตสทตฺถาฯ ทสวิธมฺปิ ปริกฺขีณํ ภวสํโยชนํ เอเตสนฺติ ปริกฺขีณภวสํโยชนาฯ สมฺมา การเณหิ ชานิตฺวา วิมุตฺตาติ สมฺมทญฺญาวิมุตฺตาฯ มคฺคปญฺญาย จตุสจฺจธมฺมํ ญตฺวา ผลวิมุตฺติยา วิมุตฺตาติ อตฺโถฯ เภทนธมฺโมติ ภิชฺชนสภาโวฯ นิกฺเขปนธมฺโมติ นิกฺขิปิตพฺพสภาโวฯ ขีณาสวสฺส หิ อชีรณธมฺโมปิ อตฺถิ, อารมฺมณโต ปฏิวิทฺธํ นิพฺพานํ, ตํ หิ น ชีรติฯ อิธ ปนสฺส ชีรณธมฺมํ ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ อตฺถุปฺปตฺติโก กิรสฺส สุตฺตสฺส นิกฺเขโปฯ สิวิกสาลาย นิสีทิตฺวา กถิตนฺติ วทนฺติฯ ตตฺถ ภควา จิตฺรานิ รถยานาทีนิ ทิสฺวา ทิฏฺฐเมว อุปมํ กตฺวา, ‘‘ชีรนฺติ เว ราชรถา’’ติ คาถมาหฯ

ตตฺถ ชีรนฺตีติ ชรํ ปาปุณนฺติฯ ราชรถาติ รญฺโญ อภิรูหนรถาฯ สุจิตฺตาติ สุวณฺณรชตาทีหิ สุฏฺฐุ จิตฺติตาฯ อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปตีติ เอวรูเปสุ อนุปาทิณฺณเกสุ สารทารุมเยสุ รเถสุ ชีรนฺเตสุ อิมสฺมิํ อชฺฌตฺติเก อุปาทิณฺณเก มํสโลหิตาทิมเย สรีเร กิํ วตฺตพฺพํ? สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติเยวาติ อตฺโถฯ สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺตีติ สนฺโต สพฺภีหิ สทฺธิํ สตํ ธมฺโม น ชรํ อุเปตีติ เอวํ ปเวทยนฺติฯ ‘‘สตํ ธมฺโม นาม นิพฺพานํ, ตํ น ชีรติ, อชรํ อมตนฺติ เอวํ กเถนฺตี’’ติ อตฺโถฯ ยสฺมา วา นิพฺพานํ อาคมฺม สีทนสภาวา กิเลสา ภิชฺชนฺติ, ตสฺมา ตํ สพฺภีติ วุจฺจติฯ อิติ ปุริมปทสฺส การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺตี’’ติ อาหฯ อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ – สตํ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ, ตสฺมา สนฺโต สพฺภิ ปเวทยนฺติฯ อชรํ นิพฺพานํ สตํ ธมฺโมติ อาจิกฺขนฺตีติ อตฺโถฯ สุนฺทราธิวจนํ วา เอตํ สพฺภีติฯ ยํ สพฺภิธมฺมภูตํ นิพฺพานํ สนฺโต ปเวทยนฺติ กถยนฺติ, โส สตํ ธมฺโม น ชรํ อุเปตีติปิ อตฺโถฯ ตติยํฯ

4. ปิยสุตฺตวณฺณนา

[115] จตุตฺเถ รโหคตสฺสาติ รหสิ คตสฺสฯ ปฏิสลฺลีนสฺสาติ นิลีนสฺส เอกีภูตสฺสฯ เอวเมตํ, มหาราชาติ อิธ ภควา อิมํ สุตฺตํ สพฺพญฺญุภาสิตํ กโรนฺโต อาหฯ อนฺตเกนาธิปนฺนสฺสาติ มรเณน อชฺโฌตฺถฏสฺสฯ จตุตฺถํฯ

5. อตฺตรกฺขิตสุตฺตวณฺณนา

[116] ปญฺจเม หตฺถิกาโยติ หตฺถิฆฏาฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ สํวโรติ ปิทหนํฯ สาธุ สพฺพตฺถ สํวโรติ อิมินา กมฺมปถเภทํ อปตฺตสฺส กมฺมสฺส สํวรํ ทสฺเสติฯ ลชฺชีติ หิริมาฯ ลชฺชีคหเณน เจตฺถ โอตฺตปฺปมฺปิ คหิตเมว โหติฯ ปญฺจมํฯ

6. อปฺปกสุตฺตวณฺณนา

[117] ฉฏฺเฐ อุฬาเร อุฬาเรติ ปณีเต จ พหุเก จฯ มชฺชนฺตีติ มานมชฺชเนน มชฺชนฺติฯ อติสารนฺติ อติกฺกมํฯ กูฏนฺติ ปาสํฯ ปจฺฉาสนฺติ ปจฺฉา เตสํฯ ฉฏฺฐํฯ

7. อฑฺฑกรณสุตฺตวณฺณนา

[118] สตฺตเม กามเหตูติ กามมูลกํฯ กามนิทานนฺติ กามปจฺจยาฯ กามาธิกรณนฺติ กามการณาฯ สพฺพานิ เหตานิ อญฺญมญฺญเววจนาเนวฯ ภทฺรมุโขติ สุนฺทรมุโขฯ เอกทิวสํ กิร ราชา อฑฺฑกรเณ นิสีทิฯ ตตฺถ ปฐมตรํ ลญฺชํ คเหตฺวา นิสินฺนา อมจฺจา อสฺสามิเกปิ สามิเก กริํสุฯ ราชา ตํ ญตฺวา – ‘‘มยฺหํ ตาว ปถวิสฺสรสฺส สมฺมุขาเปเต เอวํ กโรนฺติ, ปรมฺมุขา กิํ นาม น กริสฺสนฺติ? ปญฺญายิสฺสติ ทานิ วิฏฏูโภ เสนาปติ สเกน รชฺเชน, กิํ มยฺหํ เอวรูเปหิ ลญฺชขาทเกหิ มุสาวาทีหิ สทฺธิํ เอกฏฺฐาเน นิสชฺชายา’’ติ จินฺเตสิฯ ตสฺมา เอวมาหฯ ขิปฺปํว โอฑฺฑิตนฺติ กุมินํ วิย โอฑฺฑิตํฯ ยถา มจฺฉา โอฑฺฑิตํ กุมินํ ปวิสนฺตา น ชานนฺติ, เอวํ สตฺตา กิเลสกาเมน วตฺถุกามํ วีติกฺกมนฺตา น ชานนฺตีติ อตฺโถฯ สตฺตมํฯ