เมนู

เต ตาวตเกเนว อตฺตมนา โหนฺติ – ‘สกฺโก จ โน เทวานมินฺโท ทิฏฺโฐ, ยญฺจ โน อปุจฺฉิมฺหา, ตญฺจ โน พฺยากาสี’ติฯ เต อญฺญทตฺถุ มมํเยว สาวกา สมฺปชฺชนฺติ, น จาหํ เตสํฯ อหํ โข ปน, ภนฺเต, ภควโต สาวโก โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ’’ติ

โสมนสฺสปฏิลาภกถา

[368] ‘‘อภิชานาสิ โน ตฺวํ, เทวานมินฺท, อิโต ปุพฺเพ เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภ’’นฺติ? ‘‘อภิชานามหํ , ภนฺเต, อิโต ปุพฺเพ เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภ’’นฺติฯ ‘‘ยถา กถํ ปน ตฺวํ, เทวานมินฺท, อภิชานาสิ อิโต ปุพฺเพ เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภ’’นฺติ?

‘‘ภูตปุพฺพํ, ภนฺเต, เทวาสุรสงฺคาโม สมุปพฺยูฬฺโห [สมูปพฺพุฬฺโห (สี. ปี.)] อโหสิฯ ตสฺมิํ โข ปน, ภนฺเต, สงฺคาเม เทวา ชินิํสุ, อสุรา ปราชยิํสุ [ปราชิํสุ (สี. ปี.)]ฯ ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคามสฺส เอตทโหสิ – ‘ยา เจว ทานิ ทิพฺพา โอชา ยา จ อสุรา โอชา, อุภยเมตํ [อุภยเมตฺถ (สฺยา.)] เทวา ปริภุญฺชิสฺสนฺตี’ติฯ โส โข ปน เม, ภนฺเต, เวทปฏิลาโภ โสมนสฺสปฏิลาโภ สทณฺฑาวจโร สสตฺถาวจโร น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิญฺญาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติฯ โย โข ปน เม อยํ, ภนฺเต, ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เวทปฏิลาโภ โสมนสฺสปฏิลาโภ, โส อทณฺฑาวจโร อสตฺถาวจโร เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตี’’ติฯ

[369] ‘‘กิํ ปน ตฺวํ, เทวานมินฺท, อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทสี’’ติ? ‘‘ฉ โข อหํ, ภนฺเต, อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘อิเธว ติฏฺฐมานสฺส, เทวภูตสฺส เม สโต;

ปุนรายุ จ เม ลทฺโธ, เอวํ ชานาหิ มาริสฯ

‘‘อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, ปฐมํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘จุตาหํ ทิวิยา กายา, อายุํ หิตฺวา อมานุสํ;

อมูฬฺโห คพฺภเมสฺสามิ, ยตฺถ เม รมตี มโนฯ

‘‘อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, ทุติยํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘สฺวาหํ อมูฬฺหปญฺญสฺส [อมูฬฺหปญฺหสฺส (?)], วิหรํ สาสเน รโต;

ญาเยน วิหริสฺสามิ, สมฺปชาโน ปฏิสฺสโตฯ

‘‘อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, ตติยํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘ญาเยน เม จรโต จ, สมฺโพธิ เจ ภวิสฺสติ;

อญฺญาตา วิหริสฺสามิ, สฺเวว อนฺโต ภวิสฺสติฯ

‘‘อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, จตุตฺถํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘จุตาหํ มานุสา กายา, อายุํ หิตฺวาน มานุสํ;

ปุน เทโว ภวิสฺสามิ, เทวโลกมฺหิ อุตฺตโมฯ

‘‘อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, ปญฺจมํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘เต [เย (?)] ปณีตตรา เทวา, อกนิฏฺฐา ยสสฺสิโน;

อนฺติเม วตฺตมานมฺหิ, โส นิวาโส ภวิสฺสติฯ

‘‘อิมํ โข อหํ, ภนฺเต, ฉฏฺฐํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

‘‘อิเม โข อหํ, ภนฺเต, ฉ อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน เอวรูปํ เวทปฏิลาภํ โสมนสฺสปฏิลาภํ ปเวเทมิฯ

[370]‘‘อปริโยสิตสงฺกปฺโป , วิจิกิจฺโฉ กถํกถีฯ

วิจริํ ทีฆมทฺธานํ, อนฺเวสนฺโต ตถาคตํฯ

‘‘ยสฺสุ มญฺญามิ สมเณ, ปวิวิตฺตวิหาริโน;

สมฺพุทฺธา อิติ มญฺญาโน, คจฺฉามิ เต อุปาสิตุํฯ

‘‘‘กถํ อาราธนา โหติ, กถํ โหติ วิราธนา’;

อิติ ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ [สมฺโภนฺติ (สฺยา.)], มคฺเค ปฏิปทาสุ จฯ

‘‘ตฺยสฺสุ ยทา มํ ชานนฺติ, สกฺโก เทวานมาคโต;

ตฺยสฺสุ มเมว ปุจฺฉนฺติ, ‘กิํ กตฺวา ปาปุณี อิทํ’ฯ

‘‘เตสํ ยถาสุตํ ธมฺมํ, เทสยามิ ชเน สุตํ [ชเนสุต (ก. สี.)];

เตน อตฺตมนา โหนฺติ, ‘ทิฏฺโฐ โน วาสโวติ จ’ฯ

‘‘ยทา จ พุทฺธมทฺทกฺขิํ, วิจิกิจฺฉาวิตารณํ;

โสมฺหิ วีตภโย อชฺช, สมฺพุทฺธํ ปยิรุปาสิย [ปยิรุปาสยิํ (สฺยา. ก.)]

‘‘ตณฺหาสลฺลสฺส หนฺตารํ, พุทฺธํ อปฺปฏิปุคฺคลํ;

อหํ วนฺเท มหาวีรํ, พุทฺธมาทิจฺจพนฺธุนํฯ

‘‘ยํ กโรมสิ พฺรหฺมุโน, สมํ เทเวหิ มาริส;

ตทชฺช ตุยฺหํ กสฺสาม [ทสฺสาม (สฺยา. ก.)], หนฺท สามํ กโรม เตฯ

‘‘ตฺวเมว อสิ [ตุวเมวสิ (ปี.)] สมฺพุทฺโธ, ตุวํ สตฺถา อนุตฺตโร;

สเทวกสฺมิํ โลกสฺมิํ, นตฺถิ เต ปฏิปุคฺคโล’’ติฯ

[371] อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพปุตฺตํ อามนฺเตสิ – ‘‘พหูปกาโร โข เมสิ ตฺวํ, ตาต ปญฺจสิข, ยํ ตฺวํ ภควนฺตํ ปฐมํ ปสาเทสิฯ ตยา, ตาต, ปฐมํ ปสาทิตํ ปจฺฉา มยํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิมฺหา อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํฯ

เปตฺติเก วา ฐาเน ฐปยิสฺสามิ , คนฺธพฺพราชา ภวิสฺสสิ, ภทฺทญฺจ เต สูริยวจฺฉสํ ทมฺมิ, สา หิ เต อภิปตฺถิตา’’ติฯ

อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท ปาณินา ปถวิํ ปรามสิตฺวา ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนสิ – ‘‘นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสา’’ติฯ

อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติฯ อญฺเญสญฺจ อสีติยา เทวตาสหสฺสานํ , อิติ เย สกฺเกน เทวานมินฺเทน อชฺฌิฏฺฐปญฺหา ปุฏฺฐา , เต ภควตา พฺยากตาฯ ตสฺมา อิมสฺส เวยฺยากรณสฺส สกฺกปญฺหาตฺเวว อธิวจนนฺติฯ

สกฺกปญฺหสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํฯ

9. มหาสติปฏฺฐานสุตฺตํ

[372] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา กุรูสุ วิหรติ กมฺมาสธมฺมํ นาม กุรูนํ นิคโมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทฺทนฺเต’’ติ [ภทนฺเตติ (สี. สฺยา. ปี.)] เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

อุทฺเทโส

[373] ‘‘เอกายโน อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค สตฺตานํ วิสุทฺธิยา, โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย, ยทิทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานาฯ

‘‘กตเม จตฺตาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ, เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ, จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ, ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํฯ

อุทฺเทโส นิฏฺฐิโตฯ