วาฬกมฺพลนฺติ อสฺสวาเลหิ กตกมฺพลํฯ อุลูกปกฺขิกนฺติ อุลูกปกฺขานิ คนฺเถตฺวา กตนิวาสนํฯ อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโตติ อุกฺกุฏิกวีริยํ อนุยุตฺโต, คจฺฉนฺโตปิ อุกฺกุฏิโกว หุตฺวา อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา คจฺฉติฯ กณฺฏกาปสฺสยิโกติ อยกณฺฏเก วา ปกติกณฺฏเก วา ภูมิยํ โกฏฺเฏตฺวา ตตฺถ จมฺมํ อตฺถริตฺวา ฐานจงฺกมาทีนิ กโรติฯ เสยฺยนฺติ สยนฺโตปิ ตตฺเถว เสยฺยํ กปฺเปติฯ ผลกเสยฺยนฺติ รุกฺขผลเก เสยฺยํฯ ถณฺฑิลเสยฺยนฺติ ถณฺฑิเล อุจฺเจ ภูมิฐาเน เสยฺยํฯ เอกปสฺสยิโกติ เอกปสฺเสเนว สยติฯ รโชชลฺลธโรติ สรีรํ เตเลน มกฺขิตฺวา รชุฏฺฐานฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, อถสฺส สรีเร รโชชลฺลํ ลคฺคติ, ตํ ธาเรติฯ ยถาสนฺถติโกติ ลทฺธํ อาสนํ อโกเปตฺวา ยเทว ลภติ, ตตฺเถว นิสีทนสีโลฯ เวกฏิโกติ วิกฏขาทนสีโลฯ วิกฏนฺติ คูถํ วุจฺจติฯ อปานโกติ ปฏิกฺขิตฺตสีตุทกปาโนฯ สายํ ตติยมสฺสาติ สายตติยกํฯ ปาโต, มชฺฌนฺหิเก, สายนฺติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ปาปํ ปวาเหสฺสามีติ อุทโกโรหนานุโยคํ อนุยุตฺโต วิหรตีติฯ

ตโปปกฺกมนิรตฺถกตาวณฺณนา

[397] อถ ภควา สีลสมฺปทาทีหิ วินา เตสํ ตโปปกฺกมานํ นิรตฺถกตํ ทสฺเสนฺโต – ‘‘อเจลโก เจปิ กสฺสป โหตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อารกา วาติ ทูเรเยวฯ อเวรนฺติ โทสเวรวิรหิตํฯ อพฺยาปชฺชนฺติ โทมนสฺสพฺยาปชฺชรหิตํฯ

[398] ทุกฺกรํ, โภ โคตมาติ อิทํ กสฺสโป ‘‘มยํ ปุพฺเพ เอตฺตกมตฺตํ สามญฺญญฺจ พฺรหฺมญฺญญฺจาติ วิจราม, ตุมฺเห ปน อญฺญํเยว สามญฺญญฺจ พฺรหฺมญฺญญฺจ วทถา’’ติ ทีเปนฺโต อาหฯ ปกติ โข เอสาติ ปกติกถา เอสาฯ อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตายาติ ‘‘กสฺสป ยทิ อิมินา ปมาเณน เอวํ ปริตฺตเกน ปฏิปตฺติกฺกเมน สามญฺญํ วา พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ นาม อภวิสฺส, ตโต เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย ทุกฺกรํ สามญฺญ’’นฺติ อยเมตฺถ ปทสมฺพนฺเธน สทฺธิํ อตฺโถฯ เอเตน นเยน สพฺพตฺถ ปทสมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ