เมนู

8. มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา

อเจลกสฺสปวตฺถุวณฺณนา

[381] เอวํ เม สุตํ…เป.… อุรุญฺญายํ วิหรตีติ มหาสีหนาทสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อปุพฺพปทวณฺณนาฯ อุรุญฺญายนฺติ อุรุญฺญาติ ตสฺส รฏฺฐสฺสปิ นครสฺสปิ เอตเทว นามํ, ภควา อุรุญฺญานครํ อุปนิสฺสาย วิหรติฯ กณฺณกตฺถเล มิคทาเยติ ตสฺส นครสฺส อวิทูเร กณฺณกตฺถลํ นาม เอโก รมณีโย ภูมิภาโค อตฺถิฯ โส มิคานํ อภยตฺถาย ทินฺนตฺตา ‘‘มิคทาโย’’ติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ กณฺณกตฺถเล มิคทาเยฯ อเจโลติ นคฺคปริพฺพาชโกฯ กสฺสโปติ ตสฺส นามํฯ ตปสฺสินฺติ ตปนิสฺสิตกํฯ ลูขาชีวินฺติ อเจลกมุตฺตาจาราทิวเสน ลูโข อาชีโว อสฺสาติ ลูขาชีวี, ตํ ลูขาชีวิํฯ อุปกฺโกสตีติ อุปณฺเฑติฯ อุปวทตีติ หีเฬติ วมฺเภติฯ ธมฺมสฺส จ อนุธมฺมํ พฺยากโรนฺตีติ โภตา โคตเมน วุตฺตการณสฺส อนุการณํ กเถนฺติฯ สหธมฺมิโก วาทานุวาโทติ ปเรหิ วุตฺตการเณน สการโณ หุตฺวา ตุมฺหากํ วาโท วา อนุวาโท วา วิญฺญูหิ ครหิตพฺพํ, การณํ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ กิํ น อาคจฺฉติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ, ‘‘กิํ สพฺพากาเรนปิ ตว วาเท คารยฺหํ การณํ นตฺถี’’ติฯ อนพฺภกฺขาตุกามาติ น อภูเตน วตฺตุกามาฯ

[382] เอกจฺจํ ตปสฺสิํ ลูขาชีวินฺติอาทีสุ อิเธกจฺโจ อเจลกปพฺพชฺชาทิตปนิสฺสิตตฺตา ตปสฺสี ‘‘ลูเขน ชีวิตํ กปฺเปสฺสามี’’ติ ติณโคมยาทิภกฺขนาทีหิ นานปฺปกาเรหิ อตฺตานํ กิลเมติ, อปฺปปุญฺญตาย จ สุเขน ชีวิตวุตฺติเมว น ลภติ, โส ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติฯ

อปโร ตาทิสํ ตปนิสฺสิโตปิ ปุญฺญวา โหติ, ลภติ ลาภสกฺการํฯ โส ‘‘น ทานิ มยา สทิโส อตฺถี’’ติ อตฺตานํ อุจฺเจ ฐาเน สมฺภาเวตฺวา ‘‘ภิยฺโยโสมตฺตาย ลาภํ อุปฺปาเทสฺสามี’’ติ อเนสนวเสน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติฯ อิเม ทฺเว สนฺธาย ปฐมนโย วุตฺโตฯ

อปโร ตปนิสฺสิตโก ลูขาชีวี อปฺปปุญฺโญ โหติ, น ลภติ สุเขน ชีวิตวุตฺติํฯ

โส ‘‘มยฺหํ ปุพฺเพปิ อกตปุญฺญตาย สุขชีวิกา นุปฺปชฺชติ , หนฺททานิ ปุญฺญานิ กโรมี’’ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ

อปโร ลูขาชีวี ปุญฺญวา โหติ, ลภติ สุเขน ชีวิตวุตฺติํฯ โส – ‘‘มยฺหํ ปุพฺเพปิ กตปุญฺญตาย สุขชีวิกา อุปฺปชฺชตี’’ติ จินฺเตตฺวา อเนสนํ ปหาย ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ อิเม ทฺเว สนฺธาย ทุติยนโย วุตฺโตฯ

เอโก ปน ตปสฺสี อปฺปทุกฺขวิหารี โหติ พาหิรกาจารยุตฺโต ตาปโส วา ฉนฺนปริพฺพาชโก วา, อปฺปปุญฺญตาย จ มนาเป ปจฺจเย น ลภติฯ โส อเนสนวเสน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา อตฺตานํ สุเข ฐเปตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติฯ

อปโร ปุญฺญวา โหติ, โส – ‘‘น ทานิ มยา สทิโส อตฺถี’’ติ มานํ อุปฺปาเทตฺวา อเนสนวเสน ลาภสกฺการํ วา อุปฺปาเทนฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน – ‘‘สุโข อิมิสฺสา ปริพฺพาชิกาย ทหราย มุทุกาย โลมสาย สมฺผสฺโส’’ติอาทีนิ จินฺเตตฺวา กาเมสุ ปาตพฺยตํ วา อาปชฺชนฺโต ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติฯ อิเม ทฺเว สนฺธาย ตติยนโย วุตฺโตฯ

อปโร ปน อปฺปทุกฺขวิหารี อปฺปปุญฺโญ โหติ, โส – ‘‘อหํ ปุพฺเพปิ อกตปุญฺญตาย สุเขน ชีวิกํ น ลภามี’’ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ

อปโร ปุญฺญวา โหติ, โส – ‘‘ปุพฺเพปาหํ กตปุญฺญตาย สุขํ ลภามิ, อิทานิ ปุญฺญานิ กริสฺสามี’’ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ อิเม ทฺเว สนฺธาย จตุตฺถนโย วุตฺโตฯ อิทํ ติตฺถิยวเสน อาคตํ, สาสเนปิ ปน ลพฺภติฯ

เอกจฺโจ หิ ธุตงฺคสมาทานวเสน ลูขาชีวี โหติ, อปฺปปุญฺญตาย วา สกลมฺปิ คามํ วิจริตฺวา อุทรปูรํ น ลภติฯ โส – ‘‘ปจฺจเย อุปฺปาเทสฺสามี’’ติ เวชฺชกมฺมาทิวเสน วา อเนสนํ กตฺวา, อรหตฺตํ วา ปฏิชานิตฺวา, ตีณิ วา กุหนวตฺถูนิ ปฏิเสวิตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติฯ

อปโร จ ตาทิโสว ปุญฺญวา โหติฯ โส ตาย ปุญฺญสมฺปตฺติยา มานํ ชนยิตฺวา อุปฺปนฺนํ ลาภํ ถาวรํ กตฺตุกาโม อเนสนวเสน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย อุปฺปชฺชติฯ

อปโร สมาทินฺนธุตงฺโค อปฺปปุญฺโญว โหติ, น ลภติ สุเขน ชีวิตวุตฺติํฯ โส – ‘‘ปุพฺเพปาหํ อกตปุญฺญตาย กิญฺจิ น ลภามิ, สเจ อิทานิ อเนสนํ กริสฺสํ, อายติมฺปิ ทุลฺลภสุโข ภวิสฺสามี’’ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺโกนฺโต สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ

อปโร ปุญฺญวา โหติ, โส – ‘‘ปุพฺเพปาหํ กตปุญฺญตาย เอตรหิ สุขิโต, อิทานิปิ ปุญฺญํ กริสฺสามี’’ติ อเนสนํ ปหาย ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺโกนฺโต สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ

[383] อาคติญฺจาติ – ‘‘อสุกฏฺฐานโต นาม อิเม อาคตา’’ติ เอวํ อาคติญฺจฯ คติญฺจาติ อิทานิ คนฺตพฺพฏฺฐานญฺจฯ จุติญฺจาติ ตโต จวนญฺจฯ อุปปตฺติญฺจาติ ตโต จุตานํ ปุน อุปปตฺติญฺจฯ กิํ สพฺพํ ตปํ ครหิสฺสามีติ – ‘‘เกน การเณน ครหิสฺสามิ, ครหิตพฺพเมว หิ มยํ ครหาม, ปสํสิตพฺพํ ปสํสาม, น ภณฺฑิกํ กโรนฺโต มหารชโก วิย โธตญฺจ อโธตญฺจ เอกโต กโรมา’’ติ ทสฺเสติฯ อิทานิ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต – ‘‘สนฺติ กสฺสป เอเก สมณพฺราหฺมณา’’ติอาทิมาหฯ

[384] ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจวิธํ สีลํ, ตญฺหิ โลเก น โกจิ ‘‘น สาธู’’ติ วทติฯ ปุน ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจวิธํ เวรํ, ตํ น โกจิ ‘‘สาธู’’ติ วทติฯ ปุน ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจทฺวาเร อสํวรํ, เต กิร – ‘‘จกฺขุ นาม น นิรุนฺธิตพฺพํ, จกฺขุนา มนาปํ รูปํ ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ วทนฺติ, เอส นโย โสตาทีสุฯ ปุน ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจทฺวาเร สํวรํฯ

เอวํ ปเรสํ วาเทน สห อตฺตโน วาทสฺส สมานาสมานตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อตฺตโน วาเทน สห ปเรสํ วาทสฺส สมานาสมานตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ มย’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺราปิ ปญฺจสีลาทิวเสเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สมนุยุญฺชาปนกถาวณฺณนา

[385] สมนุยุญฺชนฺตนฺติ สมนุยุญฺชนฺตุ, เอตฺถ จ ลทฺธิํ ปุจฺฉนฺโต สมนุยุญฺชติ นาม, การณํ ปุจฺฉนฺโต สมนุคาหติ นาม, อุภยํ ปุจฺฉนฺโต สมนุภาสติ นามฯ สตฺถารา วา สตฺถารนฺติ สตฺถารา วา สทฺธิํ สตฺถารํ อุปสํหริตฺวา – ‘‘กิํ เต สตฺถา เต ธมฺเม สพฺพโส ปหาย วตฺตติ, อุทาหุ สมโณ โคตโม’’ติฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ

อิทานิ ตมตฺถํ โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต – ‘‘เย อิเมสํ ภวต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อกุสลา อกุสลสงฺขาตาติ อกุสลา เจว ‘‘อกุสลา’’ติ จ สงฺขาตา ญาตา โกฏฺฐาสํ วา กตฺวา ฐปิตาติ อตฺโถฯ เอส นโย สพฺพปเทสุฯ อปิ เจตฺถ สาวชฺชาติ สโทสาฯ น อลมริยาติ นิทฺโทสฏฺเฐน อริยา ภวิตุํ นาลํ อสมตฺถาฯ

[386-392] ยํ วิญฺญู สมนุยุญฺชนฺตาติ เยน วิญฺญู อมฺเห จ อญฺเญ จ ปุจฺฉนฺตา เอวํ วเทยฺยุํ, ตํ ฐานํ วิชฺชติ, อตฺถิ ตํ การณนฺติ อตฺโถฯ ยํ วา ปน โภนฺโต ปเร คณาจริยาติ ปเร ปน โภนฺโต คณาจริยา ยํ วา ตํ วา อปฺปมตฺตกํ ปหาย วตฺตนฺตีติ อตฺโถฯ อมฺเหว ตตฺถ เยภุยฺเยน ปสํเสยฺยุนฺติ อิทํ ภควา สตฺถารา สตฺถารํ สมนุยุญฺชเนปิ อาห – สงฺเฆน สํฆํ สมนุยุญฺชเนปิฯ กสฺมา? สงฺฆปสํสายปิ สตฺถุเยว ปสํสาสิทฺธิโตฯ ปสีทมานาปิ หิ พุทฺธสมฺปตฺติยา สงฺเฆ, สงฺฆสมฺปตฺติยา จ พุทฺเธ ปสีทนฺติ, ตถา หิ ภควโต สรีรสมฺปตฺติํ ทิสฺวา, ธมฺมเทสนํ วา สุตฺวา ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘‘ลาภา วต โภ สาวกานํ เย เอวรูปสฺส สตฺถุ สนฺติกาวจรา’’ติ, เอวํ พุทฺธสมฺปตฺติยา สงฺเฆ ปสีทนฺติฯ ภิกฺขูนํ ปนาจารโคจรํ อภิกฺกมปฏิกฺกมาทีนิ จ ทิสฺวา ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘‘สนฺติกาวจรานํ วต โภ สาวกานํ อยญฺจ อุปสมคุโณ สตฺถุ กีว รูโป ภวิสฺสตี’’ติ, เอวํ สงฺฆสมฺปตฺติยา พุทฺเธ ปสีทนฺติฯ อิติ ยา สตฺถุปสํสา, สา สงฺฆสฺสฯ ยา สงฺฆสฺส ปสํสา, สา สตฺถูติ สงฺฆปสํสายปิ สตฺถุเยว ปสํสาสิทฺธิโต ภควา ทฺวีสุปิ นเยสุ – ‘‘อมฺเหว ตตฺถ เยภุยฺเยน ปสํเสยฺยุ’’นฺติ อาหฯ