อฏฺฐปริกฺขารวณฺณนา

[340] อฏฺฐหงฺเคหีติ อุภโต สุชาตาทีหิ อฏฺฐหิ องฺเคหิฯ ยสสาติ อาณาฐปนสมตฺถตายฯ สทฺโธติ ทานสฺส ผลํ อตฺถีติ สทฺทหติฯ ทายโกติ ทานสูโรฯ น สทฺธามตฺตเกเนว ติฏฺฐติ, ปริจฺจชิตุมฺปิ สกฺโกตีติ อตฺโถฯ ทานปตีติ ยํ ทานํ เทติ, ตสฺส ปติ หุตฺวา เทติ, น ทาโส, น สหาโยฯ โย หิ อตฺตนา มธุรํ ภุญฺชติ, ปเรสํ อมธุรํ เทติ, โส ทานสงฺขาตสฺส เทยฺยธมฺมสฺส ทาโส หุตฺวา เทติฯ โย ยํ อตฺตนา ภุญฺชติ, ตเทว เทติ, โส สหาโย หุตฺวา เทติฯ โย ปน อตฺตนา เยน เกนจิ ยาเปติ, ปเรสํ มธุรํ เทติ, โส ปติ เชฏฺฐโก สามี หุตฺวา เทติ, อยํ ตาทิโสติ อตฺโถฯ สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานนฺติ เอตฺถ สมิตปาปา สมณา, พาหิตปาปา พฺราหฺมณาฯ กปณาติ ทุคฺคตา ทลิทฺทมนุสฺสาฯ อทฺธิกาติ ปถาวิโนฯ วณิพฺพกาติ เย – ‘‘อิฏฺฐํ ทินฺนํ, กนฺตํ, มนาปํ, กาเลน อนวชฺชํ ทินฺนํ, ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺย, คจฺฉตุ ภวํ พฺรหฺมโลก’’นฺติอาทินา นเยน ทานสฺส วณฺณํ โถมยมานา วิจรนฺติฯ ยาจกาติ เย – ‘‘ปสตมตฺตํ เทถ, สราวมตฺตํ เทถา’’ติอาทีนิ วตฺวา ยาจมานา วิจรนฺติฯ โอปานภูโตติ อุทปานภูโตฯ สพฺเพสํ สาธารณปริโภโค, จตุมหาปเถ ขตโปกฺขรณี วิย หุตฺวาติ อตฺโถฯ สุตชาตสฺสาติ เอตฺถ สุตเมว สุตชาตํฯ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุนฺติ เอตฺถ – ‘‘อตีเต ปุญฺญสฺส กตตฺตาเยว เม อยํ สมฺปตฺตี’’ติ, เอวํ จินฺเตนฺโต อตีตมตฺถํ จินฺเตตุํ ปฏิพโล นาม โหติฯ ‘‘อิทานิ ปุญฺญํ กตฺวาว อนาคเต สกฺกา สมฺปตฺติํ ปาปุณิตุ’’นฺติ จินฺเตนฺโต อนาคตมตฺถํ จินฺเตตุํ ปฏิพโล นาม โหติฯ ‘‘อิทํ ปุญฺญกมฺมํ นาม สปฺปุริสานํ อาจิณฺณํ, มยฺหญฺจ โภคาปิ สํวิชฺชนฺติ, ทายกจิตฺตมฺปิ อตฺถิ; หนฺทาหํ ปุญฺญานิ กโรมี’’ติ จินฺเตนฺโต ปจฺจุปฺปนฺนมตฺถํ จินฺเตตุํ ปฏิพโล นาม โหตีติ เวทิตพฺโพฯ อิติ อิมานีติ เอวํ ยถา วุตฺตานิ เอตานิฯ เอเตหิ กิร อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ทานํ สพฺพทิสาหิ มหาชโน อุปสงฺกมติฯ ‘‘อยํ ทุชฺชาโต กิตฺตกํ กาลํ ทสฺสติ, อิทานิ วิปฺปฏิสารี หุตฺวา อุปจฺฉินฺทิสฺสตี’’ติ เอวมาทีนิ จินฺเตตฺวา น โกจิ อุปสงฺกมิตพฺพํ มญฺญติฯ ตสฺมา เอตานิ อฏฺฐงฺคานิ ปริกฺขารา ภวนฺตีติ วุตฺตานิฯ

จตุปริกฺขาราทิวณฺณนา

[341] สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานนฺติ มหายาคปฏิคฺคณฺหนฏฺฐาเน ทานกฏจฺฉุํ ปคฺคณฺหนฺตานํฯ อิเมหิ จตูหีติ เอเตหิ สุชาตาทีหิฯ เอเตสุ หิ อสติ – ‘‘เอวํ ทุชฺชาตสฺส สํวิธาเนน ปวตฺตทานํ กิตฺตกํ กาลํ ปวตฺติสฺสตี’’ติอาทีนิ วตฺวา อุปสงฺกมิตาโร น โหนฺติฯ ครหิตพฺพาภาวโต ปน อุปสงฺกมนฺติเยวฯ ตสฺมา อิมานิปิ ปริกฺขารา ภวนฺตีติ วุตฺตานิฯ

[342] ติสฺโส วิธา เทเสสีติ ตีณิ ฐปนานิ เทเสสิฯ โส กิร จินฺเตสิ – ‘‘ทานํ ททมานา นาม ติณฺณํ ฐานานํ อญฺญตรสฺมิํ จลนฺติ หนฺทาหํ อิมํ ราชานํ เตสุ ฐาเนสุ ปฐมตรญฺเญว นิจฺจลํ กโรมี’’ติฯ เตนสฺส ติสฺโส วิธา เทเสสีติฯ โส โภโต รญฺโญติ อิทํ กรณตฺเถ สามิวจนํฯ โภตา รญฺญาติ วา ปาโฐฯ วิปฺปฏิสาโร น กรณีโยติ ‘‘โภคานํ วิคมเหตุโก ปจฺฉานุตาโป น กตฺตพฺโพ, ปุพฺพเจตนา ปน อจลา ปติฏฺฐเปตพฺพา, เอวญฺหิ ทานํ มหปฺผลํ โหตี’’ติ ทสฺเสติฯ อิตเรสุปิ ทฺวีสุ ฐาเนสุ เอเสว นโยฯ