สมฺปวาเรสีติ สุฏฺฐุ ปวาเรสิ, อลํ อลนฺติ หตฺถสญฺญาย ปฏิกฺขิปาเปสิฯ ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตวนฺตํฯ โอนีตปตฺตปาณินฺติ ปตฺตโต โอนีตปาณิํ, อปนีตหตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติฯ โอนิตฺตปตฺตปาณินฺติปิ ปาโฐฯ ตสฺสตฺโถ – โอนิตฺตํ นานาภูตํ วินาภูตํ ปตฺตํ ปาณิโต อสฺสาติ โอนิตฺตปตฺตปาณิ, ตํ โอนิตฺตปตฺตปาณิํฯ หตฺเถ จ ปตฺตญฺจ โธวิตฺวา เอกมนฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา นิสินฺนนฺติ อตฺโถฯ เอกมนฺตํ นิสีทีติ ภควนฺตํ เอวํ ภูตํ ญตฺวา เอกสฺมิํ โอกาเส นิสีทีติ อตฺโถฯ

[298] อนุปุพฺพิํ กถนฺติ อนุปฏิปาฏิกถํฯ อานุปุพฺพิกถา นาม ทานานนฺตรํ สีลํ, สีลานนฺตรํ สคฺโค, สคฺคานนฺตรํ มคฺโคติ เอเตสํ อตฺถานํ ทีปนกถาฯ เตเนว – ‘‘เสยฺยถิทํ ทานกถ’’นฺติอาทิมาหฯ โอการนฺติ อวการํ ลามกภาวํฯ สามุกฺกํสิกาติ สามํ อุกฺกํสิกา, อตฺตนาเยว อุทฺธริตฺวา คหิตา, สยมฺภูญาเณน ทิฏฺฐา, อสาธารณา อญฺเญสนฺติ อตฺโถฯ กา ปน สาติ? อริยสจฺจเทสนาฯ เตเนวาห – ‘‘ทุกฺขํ, สมุทยํ, นิโรธํ, มคฺค’’นฺติฯ ธมฺมจกฺขุนฺติ เอตฺถ โสตาปตฺติมคฺโค อธิปฺเปโตฯ ตสฺส อุปฺปตฺติอาการทสฺสนตฺถํ – ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ อาหฯ ตญฺหิ นิโรธํ อารมฺมณํ กตฺวา กิจฺจวเสน เอวํ สพฺพสงฺขตํ ปฏิวิชฺฌนฺตํ อุปฺปชฺชติฯ

โปกฺขรสาติอุปาสกตฺตปฏิเวทนาวณฺณนา

[299] ทิฏฺโฐ อริยสจฺจธมฺโม เอเตนาติ ทิฏฺฐธมฺโมฯ เอส นโย เสสปเทสุปิฯ ติณฺณา วิจิกิจฺฉา อเนนาติ ติณฺณวิจิกิจฺโฉฯ วิคตา กถํกถา อสฺสาติ วิคตกถํกโถฯ เวสารชฺชปฺปตฺโตติ วิสารทภาวํ ปตฺโตฯ กตฺถ? สตฺถุสาสเนฯ นาสฺส ปโร ปจฺจโย, น ปรสฺส สทฺธาย เอตฺถ วตฺตตีติ อปรปฺปจฺจโยฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถตฺตา จ ปากฏเมวาติฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ

อมฺพฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. โสณทณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[300] เอวํ เม สุตํ…เป.… องฺเคสูติ โสณทณฺฑสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อปุพฺพปทวณฺณนาฯ องฺเคสูติ องฺคา นาม องฺคปาสาทิกตาย เอวํ ลทฺธโวหารา ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รูฬฺหิสทฺเทน องฺคาติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ องฺเคสุ ชนปเทฯ จาริกนฺติ อิธาปิ อตุริตจาริกา เจว นิพทฺธจาริกา จ อธิปฺเปตาฯ ตทา กิร ภควโต ทสสหสฺสิโลกธาตุํ โอโลเกนฺตสฺส โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ญาณชาลสฺส อนฺโต ปญฺญายิตฺถฯ อถ ภควา อยํ พฺราหฺมโณ มยฺหํ ญาณชาเล ปญฺญายติฯ ‘อตฺถิ นุ ขฺวสฺสุปนิสฺสโย’ติ วีมํสนฺโต อทฺทสฯ ‘มยิ ตตฺถ คเต เอตสฺส อนฺเตวาสิโน ทฺวาทสหากาเรหิ พฺราหฺมณสฺส วณฺณํ ภาสิตฺวา มม สนฺติเก อาคนฺตุํ น ทสฺสนฺติฯ โส ปน เตสํ วาทํ ภินฺทิตฺวา เอกูนติํส อากาเรหิ มม วณฺณํ ภาสิตฺวา มํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสติฯ โส ปญฺหวิสฺสชฺชนปริโยสาเน สรณํ คมิสฺสตี’ติ, ทิสฺวา ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร ตํ ชนปทํ ปฏิปนฺโนฯ เตน วุตฺตํ – องฺเคสุ จาริกํ จรมาโน…เป.… เยน จมฺปา ตทวสรีติฯ

คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ ตสฺส จมฺปานครสฺส อวิทูเร คคฺคราย นาม ราชคฺคมเหสิยา ขณิตตฺตา คคฺคราติ ลทฺธโวหารา โปกฺขรณี อตฺถิฯ ตสฺสา ตีเร สมนฺตโต นีลาทิปญฺจวณฺณกุสุมปฏิมณฺฑิตํ มหนฺตํ จมฺปกวนํฯ ตสฺมิํ ภควา กุสุมคนฺธสุคนฺเธ จมฺปกวเน วิหรติฯ ตํ สนฺธาย คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ วุตฺตํฯ มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรนาติ เอตฺถ โส ราชา มคธานํ อิสฺสรตฺตา มาคโธฯ มหติยา เสนาย สมนฺนาคตตฺตา เสนิโยฯ พิมฺพีติ สุวณฺณํฯ ตสฺมา สารสุวณฺณสทิสวณฺณตาย พิมฺพิสาโรติ วุจฺจติฯ

[301-302] พหู พหู หุตฺวา สํหตาติ สงฺฆาฯ เอเกกิสฺสาย ทิสาย สงฺโฆ เอเตสํ อตฺถีติ สงฺฆีฯ ปุพฺเพ นครสฺส อนฺโต อคณา พหิ นิกฺขมิตฺวา คณตํ ปตฺตาติ คณีภูตาฯ ขตฺตํ อามนฺเตสีติฯ ขตฺตา วุจฺจติ ปุจฺฉิตปญฺเห พฺยากรณสมตฺโถ มหามตฺโต, ตํ อามนฺเตสิ อาคเมนฺตูติ มุหุตฺตํ ปฏิมาเนนฺตุ, มา คจฺฉนฺตูติ วุตฺตํ โหติฯ