เมนู

เกนจิ ปาริชุญฺเญน อนภิภูโต อปริกฺขีณํเยว ตํ กุลํ ปหาย สทฺธาย ปพฺพชิโตติ วุตฺตํ โหติฯ ตโต ปรํ วุตฺตตฺถเมวฯ ตํ โข ปนาติอาทิ สามญฺญผเล วุตฺตเมวฯ สาธุ โข ปนาติ สุนฺทรํ โข ปนฯ อตฺถาวหํ สุขาวหนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตถารูปานํ อรหตนฺติ ยถารูโป โส ภวํ โคตโม, เอวรูปานํ ยถาภูตคุณาธิคเมน โลเก อรหนฺโตติ ลทฺธสทฺธานํ อรหตํฯ ทสฺสนํ โหตีติ ปสาทโสมฺมานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา ทสฺสนมตฺตมฺปิ สาธุ โหตีติ, เอวํ อชฺฌาสยํ กตฺวาฯ

อมฺพฏฺฐมาณวกถา

[256] อชฺฌายโกติ อิทํ – ‘‘น ทานิเม ฌายนฺติ, น ทานิเม ฌายนฺตีติ โข, วาเสฏฺฐ, อชฺฌายกา อชฺฌายกา ตฺเวว ตติยํ อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺต’’นฺติ, เอวํ ปฐมกปฺปิกกาเล ฌานวิรหิตานํ พฺราหฺมณานํ ครหวจนํฯ อิทานิ ปน ตํ อชฺฌายตีติ อชฺฌายโกฯ มนฺเต ปริวตฺเตตีติ อิมินา อตฺเถน ปสํสาวจนํ กตฺวา โวหรนฺติฯ มนฺเต ธาเรตีติ มนฺตธโรฯ

ติณฺณํ เวทานนฺติ อิรุเวทยชุเวทสามเวทานํฯ โอฏฺฐปหตกรณวเสน ปารํ คโตติ ปารคูฯ สห นิฆณฺฑุนา จ เกฏุเภน จ สนิฆณฺฑุเกฏุภานํฯ นิฆณฺฑูติ นิฆณฺฑุรุกฺขาทีนํ เววจนปกาสกํ สตฺถํฯ เกฏุภนฺติ กิริยากปฺปวิกปฺโป กวีนํ อุปการาวหํ สตฺถํฯ สห อกฺขรปฺปเภเทน สากฺขรปฺปเภทานํฯ อกฺขรปฺปเภโทติ สิกฺขา จ นิรุตฺติ จฯ อิติหาสปญฺจมานนฺติ อาถพฺพณเวทํ จตุตฺถํ กตฺวา อิติห อาส, อิติห อาสาติ อีทิสวจนปฏิสํยุตฺโต ปุราณกถาสงฺขาโต อิติหาโส ปญฺจโม เอเตสนฺติ อิติหาสปญฺจมา, เตสํ อิติหาสปญฺจมานํ เวทานํฯ

ปทํ ตทวเสสญฺจ พฺยากรณํ อธียติ เวเทติ จาติ ปทโก เวยฺยากรโณฯ โลกายตํ วุจฺจติ วิตณฺฑวาทสตฺถํฯ มหาปุริสลกฺขณนฺติ มหาปุริสานํ พุทฺธาทีนํ ลกฺขณทีปกํ ทฺวาทสสหสฺสคนฺถปมาณํ สตฺถํฯ

ยตฺถ โสฬสสหสฺสคาถาปริมาณา พุทฺธมนฺตา นาม อเหสุํ, เยสํ วเสน อิมินา ลกฺขเณน สมนฺนาคตา พุทฺธา นาม โหนฺติ, อิมินา ปจฺเจกพุทฺธา, อิมินา ทฺเว อคฺคสาวกา, อสีติ มหาสาวกา , พุทฺธมาตา, พุทฺธปิตา, อคฺคุปฏฺฐาโก, อคฺคุปฏฺฐายิกา, ราชา จกฺกวตฺตีติ อยํ วิเสโส ปญฺญายติฯ

อนวโยติ อิเมสุ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนูโน ปริปูรการี, อวโย น โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ อวโย นาม โย ตานิ อตฺถโต จ คนฺถโต จ สนฺธาเรตุํ น สกฺโกติฯ อนุญฺญาตปฏิญฺญาโตติ อนุญฺญาโต เจว ปฏิญฺญาโต จฯ อาจริเยนสฺส ‘‘ยํ อหํ ชานามิ, ตํ ตฺวํ ชานาสี’’ติอาทินา อนุญฺญาโตฯ ‘‘อาม อาจริยา’’ติ อตฺตนา ตสฺส ปฏิวจนทานปฏิญฺญาย ปฏิญฺญาโตติ อตฺโถฯ กตรสฺมิํ อธิกาเร? สเก อาจริยเก เตวิชฺชเก ปาวจเนฯ เอส กิร พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ ‘‘อิมสฺมิํ โลเก ‘อหํ พุทฺโธ, อหํ พุทฺโธ’ติ อุคฺคตสฺส นามํ คเหตฺวา พหู ชนา วิจรนฺติฯ ตสฺมา น เม อนุสฺสวมตฺเตเนว อุปสงฺกมิตุํ ยุตฺตํฯ เอกจฺจญฺหิ อุปสงฺกมนฺตสฺส อปกฺกมนมฺปิ ครุ โหติ, อนตฺโถปิ อุปฺปชฺชติฯ ยํนูนาหํ มม อนฺเตวาสิกํ เปเสตฺวา – ‘พุทฺโธ วา, โน วา’ติ ชานิตฺวาว อุปสงฺกเมยฺย’’นฺติ, ตสฺมา มาณวํ อามนฺเตตฺวา อยํ ตาตาติอาทิมาหฯ

[257] ตํ ภวนฺตนฺติ ตสฺส โภโต โคตมสฺสฯ ตถา สนฺตํ เยวาติ ตถา สโตเยวฯ อิธาปิ หิ อิตฺถมฺภูตาขฺยานตฺถวเสเนว อุปโยควจนํฯ

[258] ยถา กถํ ปนาหํ, โภ, ตนฺติ เอตฺถ กถํ ปนาหํ โภ ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ชานิสฺสามิ, ยถา สกฺกา โส ญาตุํ, ตถา เม อาจิกฺขาหีติ อตฺโถฯ ยถาติ วา นิปาตมตฺตเมเวตํฯ กถนฺติ อยํ อาการปุจฺฉาฯ เกนากาเรนาหํ ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ชานิสฺสามีติ อตฺโถฯ เอวํ วุตฺเต กิร นํ อุปชฺฌาโย ‘‘กิํ ตฺวํ, ตาต, ปถวิยํ ฐิโต, ปถวิํ น ปสฺสามีติ วิย; จนฺทิมสูริยานํ โอภาเส ฐิโต, จนฺทิมสูริเย น ปสฺสามีติ วิย วทสี’’ติอาทีนิ วตฺวา ชานนาการํ ทสฺเสนฺโต อาคตานิ โข, ตาตาติอาทิมาหฯ

ตตฺถ มนฺเตสูติ เวเทสุฯ ตถาคโต กิร อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ปฏิกจฺเจว สุทฺธาวาสา เทวา เวเทสุ ลกฺขณานิ ปกฺขิปิตฺวา พุทฺธมนฺตา นาเมเตติ พฺราหฺมณเวเสเนว เวเท วาเจนฺติฯ ตทนุสาเรน มเหสกฺขา สตฺตา ตถาคตํ ชานิสฺสนฺตีติฯ

เตน ปุพฺเพ เวเทสุ มหาปุริสลกฺขณานิ อาคจฺฉนฺติฯ ปรินิพฺพุเต ปน ตถาคเต อนุกฺกเมน อนฺตรธายนฺติฯ เตเนตรหิ นตฺถีติฯ มหาปุริสสฺสาติ ปณิธิสมาทานญาณกรุณาทิคุณมหโต ปุริสสฺสฯ ทฺเวเยว คติโยติ ทฺเวเยว นิฏฺฐาฯ กามญฺจายํ คติสทฺโท ‘‘ปญฺจ โข อิมา, สาริปุตฺต, คติโย’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.153) ภวเภเท วตฺตติฯ ‘‘คติ มิคานํ ปวน’’นฺติอาทีสุ (ปริ. 399) นิวาสฏฺฐาเนฯ ‘‘เอวํ อธิมตฺตคติมนฺโต’’ติอาทีสุ ปญฺญายํฯ ‘‘คติคต’’นฺติอาทีสุ วิสฏภาเวฯ อิธ ปน นิฏฺฐายํ วตฺตตีติ เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ กิญฺจาปิ เยหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต ราชา จกฺกวตฺตี โหติ, น เตเหว พุทฺโธ โหติ; ชาติสามญฺญโต ปน ตานิเยว ตานีติ วุจฺจนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘เยหิ สมนฺนาคตสฺสา’’ติฯ สเจ อคารํ อชฺฌาวสตีติ ยทิ อคาเร วสติฯ ราชา โหติ จกฺกวตฺตีติ จตูหิ อจฺฉริยธมฺเมหิ, สงฺคหวตฺถูหิ จ โลกํ รญฺชนโต ราชา, จกฺกรตนํ วตฺเตติ, จตูหิ สมฺปตฺติจกฺเกหิ วตฺตติ, เตหิ จ ปรํ วตฺเตติ, ปรหิตาย จ อิริยาปถจกฺกานํ วตฺโต เอตสฺมิํ อตฺถีติ จกฺกวตฺตีฯ เอตฺถ จ ราชาติ สามญฺญํฯ จกฺกวตฺตีติ วิเสสํฯ ธมฺเมน จรตีติ ธมฺมิโกฯ ญาเยน สเมน วตฺตตีติ อตฺโถฯ ธมฺเมน รชฺชํ ลภิตฺวา ราชา ชาโตติ ธมฺมราชาฯ ปรหิตธมฺมกรเณน วา ธมฺมิโกฯ อตฺตหิตธมฺมกรเณน ธมฺมราชาฯ จตุรนฺตาย อิสฺสโรติ จาตุรนฺโต, จตุสมุทฺทอนฺตาย, จตุพฺพิธทีปวิภูสิตาย ปถวิยา อิสฺสโรติ อตฺโถฯ อชฺฌตฺตํ โกปาทิปจฺจตฺถิเก พหิทฺธา จ สพฺพราชาโน วิเชตีติ วิชิตาวีฯ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺโตติ ชนปเท ธุวภาวํ ถาวรภาวํ ปตฺโต, น สกฺกา เกนจิ จาเลตุํฯ ชนปโท วา ตมฺหิ ถาวริยปฺปตฺโต อนุยุตฺโต สกมฺมนิรโต อจโล อสมฺปเวธีติ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺโตฯ

เสยฺยถิทนฺติ นิปาโต, ตสฺส เจตานิ กตมานีติ อตฺโถฯ จกฺกรตนนฺติอาทีสุ จกฺกญฺจ, ตํ รติชนนฏฺเฐน รตนญฺจาติ จกฺกรตนํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

อิเมสุ ปน รตเนสุ อยํ จกฺกวตฺติราชา จกฺกรตเนน อชิตํ ชินาติ, หตฺถิอสฺสรตเนหิ วิชิเต ยถาสุขํ อนุจรติ, ปริณายกรตเนน วิชิตมนุรกฺขติ, อวเสเสหิ อุปโภคสุขมนุภวติฯ ปฐเมน จสฺส อุสฺสาหสตฺติโยโค, ปจฺฉิเมน มนฺตสตฺติโยโค, หตฺถิอสฺสคหปติรตเนหิ ปภุสตฺติโยโค สุปริปุณฺโณ โหติ, อิตฺถิมณิรตเนหิ ติวิธสตฺติโยคผลํฯ โส อิตฺถิมณิรตเนหิ โภคสุขมนุภวติ, เสเสหิ อิสฺสริยสุขํฯ วิเสสโต จสฺส ปุริมานิ ตีณิ อโทสกุสลมูลชนิตกมฺมานุภาเวน สมฺปชฺชนฺติ, มชฺฌิมานิ อโลภกุสลมูลชนิตกมฺมานุภาเวน, ปจฺฉิมเมกํ อโมหกุสลมูลชนิตกมฺมานุภาเวนาติ เวทิตพฺพํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ วิตฺถาโร ปน โพชฺฌงฺคสํยุตฺเต รตนสุตฺตสฺส อุปเทสโต คเหตพฺโพฯ

ปโรสหสฺสนฺติ อติเรกสหสฺสํฯ สูราติ อภีรุกชาติกาฯ วีรงฺครูปาติ เทวปุตฺตสทิสกายาฯ เอวํ ตาว เอเก วณฺณยนฺติฯ อยํ ปเนตฺถ สพฺภาโวฯ วีราติ อุตฺตมสูรา วุจฺจนฺติ, วีรานํ องฺคํ วีรงฺคํ, วีรการณํ วีริยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ วีรงฺครูปํ เอเตสนฺติ วีรงฺครูปา, วีริยมยสรีรา วิยาติ วุตฺตํ โหติฯ ปรเสนปฺปมทฺทนาติ สเจ ปฏิมุขํ ติฏฺเฐยฺย ปรเสนา ตํ ปริมทฺทิตุํ สมตฺถาติ อธิปฺปาโยฯ ธมฺเมนาติ ‘‘ปาโณ น หนฺตพฺโพ’’ติอาทินา ปญฺจสีลธมฺเมน อรหํ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏฺฏจฺฉโทติ เอตฺถ ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิอวิชฺชาทุจฺจริตฉทเนหิ สตฺตหิ ปฏิจฺฉนฺเน กิเลสนฺธกาเร โลเก ตํ ฉทนํ วิวฏฺเฏตฺวา สมนฺตโต สญฺชาตาโลโก หุตฺวา ฐิโตติ วิวฏฺฏจฺฉโทฯ ตตฺถ ปฐเมน ปเทน ปูชารหตาฯ ทุติเยน ตสฺสา เหตุ, ยสฺมา สมฺมาสมฺพุทฺโธติ, ตติเยน พุทฺธตฺตเหตุภูตา วิวฏฺฏจฺฉทตา วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ อถ วา วิวฏฺโฏ จ วิจฺฉโท จาติ วิวฏฺฏจฺฉโท, วฏฺฏรหิโต ฉทนรหิโต จาติ วุตฺตํ โหติฯ เตน อรหํ วฏฺฏาภาเวน, สมฺมาสมฺพุทฺโธ ฉทนาภาเวนาติ เอวํ ปุริมปททฺวยสฺเสว เหตุทฺวยํ วุตฺตํ โหติ, ทุติเยน เวสารชฺเชน เจตฺถ ปุริมสิทฺธิ, ปฐเมน ทุติยสิทฺธิ, ตติยจตุตฺเถหิ ตติยสิทฺธิ โหติฯ ปุริมญฺจ ธมฺมจกฺขุํ, ทุติยํ พุทฺธจกฺขุํ, ตติยํ สมนฺตจกฺขุํ สาเธตีติ เวทิตพฺพํฯ ตฺวํ มนฺตานํ ปฏิคฺคเหตาติ อิมินา’สฺส มนฺเตสุ สูรภาวํ ชเนติฯ

[259] โสปิ ตาย อาจริยกถาย ลกฺขเณสุ วิคตสมฺโมโห เอโกภาสชาเต วิย พุทฺธมนฺเต สมฺปสฺสมาโน เอวํ โภติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ – ‘ยถา, โภ, ตฺวํ วทสิ, เอวํ กริสฺสามี’ติฯ วฬวารถมารุยฺหาติ วฬวายุตฺตํ รถํ อภิรูหิตฺวาฯ พฺราหฺมโณ กิร เยน รเถน สยํ วิจรติ, ตเมว รถํ ทตฺวา มาณวํ เปเสสิฯ มาณวาปิ โปกฺขรสาติสฺเสว อนฺเตวาสิกาฯ โส กิร เตสํ – ‘‘อมฺพฏฺเฐน สทฺธิํ คจฺฉถา’’ติ สญฺญํ อทาสิฯ

ยาวติกา ยานสฺส ภูมีติ ยตฺตกํ สกฺกา โหติ ยาเนน คนฺตุํ, อยํ ยานสฺส ภูมิ นามฯ ยานา ปจฺโจโรหิตฺวาติ อยานภูมิํ, ทฺวารโกฏฺฐกสมีปํ คนฺตฺวา ยานโต ปฏิโอโรหิตฺวาฯ

เตน โข ปน สมเยนาติ ยสฺมิํ สมเย อมฺพฏฺโฐ อารามํ ปาวิสิฯ ตสฺมิํ ปน สมเย, ฐิตมชฺฌนฺหิกสมเยฯ กสฺมา ปน ตสฺมิํ สมเย จงฺกมนฺตีติ? ปณีตโภชนปจฺจยสฺส ถินมิทฺธสฺส วิโนทนตฺถํ, ทิวาปธานิกา วา เตฯ ตาทิสานญฺหิ ปจฺฉาภตฺตํ จงฺกมิตฺวา นฺหายิตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปตฺวา นิสชฺช สมณธมฺมํ กโรนฺตานํ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติฯ เยน เต ภิกฺขูติ โส กิร – ‘‘กุหิํ สมโณ โคตโม’’ติ ปริเวณโต ปริเวณํ อนาคนฺตฺวา ‘‘ปุจฺฉิตฺวาว ปวิสิสฺสามี’’ติ วิโลเกนฺโต อรญฺญหตฺถี วิย มหาจงฺกเม จงฺกมมาเน ปํสุกูลิเก ภิกฺขู ทิสฺวา เตสํ สนฺติกํ อคมาสิฯ ตํ สนฺธาย เยน เต ภิกฺขูติอาทิ วุตฺตํฯ ทสฺสนายาติ ทฏฺฐุํ, ปสฺสิตุกามา หุตฺวาติ อตฺโถฯ

[260] อภิญฺญาตโกลญฺโญติ ปากฏกุลโชฯ ตทา กิร ชมฺพุทีเป อมฺพฏฺฐกุลํ นาม ปากฏกุลมโหสิ อภิญฺญาตสฺสาติ รูปชาติมนฺตกุลาปเทเสหิ ปากฏสฺสฯ อครูติ อภาริโกฯ โย หิ อมฺพฏฺฐํ ญาเปตุํ น สกฺกุเณยฺย, ตสฺส เตน สทฺธิํ กถาสลฺลาโป ครุ ภเวยฺยฯ

ภควโต ปน ตาทิสานํ มาณวานํ สเตนาปิ สหสฺเสนาปิ ปญฺหํ ปุฏฺฐสฺส วิสฺสชฺชเน ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ มญฺญมานา – ‘‘อครุ โข ปนา’’ติ จินฺตยิํสุฯ วิหาโรติ คนฺธกุฏิํ สนฺธาย อาหํสุฯ

อตรมาโนติ อตุริโต, สณิกํ ปทปฺปมาณฏฺฐาเน ปทํ นิกฺขิปนฺโต วตฺตํ กตฺวา สุสมฺมฏฺฐํ มุตฺตาทลสินฺทุวารสนฺถรสทิสํ วาลิกํ อวินาเสนฺโตติ อตฺโถฯ อาฬินฺทนฺติ ปมุขํฯ อุกฺกาสิตฺวาติ อุกฺกาสิตสทฺทํ กตฺวาฯ อคฺคฬนฺติ ทฺวารกวาฏํฯ อาโกเฏหีติ อคฺคนเขหิ สณิกํ กุญฺจิกจฺฉิทฺทสมีเป อาโกเฏหีติ วุตฺตํ โหติฯ ทฺวารํ กิร อติอุปริ อมนุสฺสา, อติเหฏฺฐา ทีฆชาติกา โกเฏนฺติฯ ตถา อนาโกเฏตฺวา มชฺเฌ ฉิทฺทสมีเป โกเฏตพฺพนฺติ อิทํ ทฺวาราโกฏนวตฺตนฺติ ทีเปนฺตา วทนฺติฯ

[261] วิวริ ภควา ทฺวารนฺติ น ภควา อุฏฺฐาย ทฺวารํ วิวริฯ วิวริยตูติ ปน หตฺถํ ปสาเรสิฯ ตโต ‘‘ภควา ตุมฺเหหิ อเนกาสุ กปฺปโกฏีสุ ทานํ ททมาเนหิ น สหตฺถา ทฺวารวิวรณกมฺมํ กต’’นฺติ สยเมว ทฺวารํ วิวฏํฯ ตํ ปน ยสฺมา ภควโต มเนน วิวฏํ, ตสฺมา วิวริ ภควา ทฺวารนฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ

ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสูติ ยถา ขมนียาทีนิ ปุจฺฉนฺโต ภควา เตหิ, เอวํ เตปิ ภควตา สทฺธิํ สมปฺปวตฺตโมทา อเหสุํฯ สีโตทกํ วิย อุณฺโหทเกน สมฺโมทิตํ เอกีภาวํ อคมํสุฯ ยาย จ ‘‘กจฺจิ, โภ โคตม, ขมนียํ; กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ โภโต จ โคตมสฺส สาวกานญฺจ อปฺปาพาธํ, อปฺปาตงฺกํ, ลหุฏฺฐานํ, พลํ, ผาสุวิหาโร’’ติอาทิกาย กถาย สมฺโมทิํสุ, ตํ ปีติปาโมชฺชสงฺขาตสมฺโมทชนนโต สมฺโมทิตุํ ยุตฺตภาวโต จ สมฺโมทนียํ, อตฺถพฺยญฺชนมธุรตาย สุจิรมฺปิ กาลํ สาเรตุํ นิรนฺตรํ ปวตฺเตตุํ อรหภาวโต สริตพฺพภาวโต จ สารณียํฯ สุยฺยมานสุขโต สมฺโมทนียํ, อนุสฺสริยมานสุขโต จ สารณียํฯ ตถา พฺยญฺชนปริสุทฺธตาย สมฺโมทนียํ, อตฺถปริสุทฺธตาย สารณียํฯ เอวํ อเนเกหิ ปริยาเยหิ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา ปริโยสาเปตฺวา นิฏฺฐเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ

อมฺพฏฺโฐ ปน มาณโวติ โส กิร ภควโต รูปสมฺปตฺติยํ จิตฺตปฺปสาทมตฺตมฺปิ อกตฺวา ‘‘ทสพลํ อปสาเทสฺสามี’’ติ อุทเร พทฺธสาฏกํ มุญฺจิตฺวา กณฺเฐ โอลมฺเพตฺวา เอเกน หตฺเถน ทุสฺสกณฺณํ คเหตฺวา จงฺกมํ อภิรูหิตฺวา กาเลน พาหุํ, กาเลน อุทรํ, กาเลน ปิฏฺฐิํ ทสฺเสนฺโต, กาเลน หตฺถวิการํ, กาเลน ภมุกวิการํ กโรนฺโต, ‘‘กจฺจิ เต โภ, โคตม, ธาตุสมตา, กจฺจิ ภิกฺขาหาเรน น กิลมถ, อกิลมถากาโรเยว ปน เต ปญฺญายติ; ถูลานิ หิ เต องฺคปจฺจงฺคานิ, ปาสาทิกตฺถ คตคตฏฺฐาเน. ‘เต พหุชนา ราชปพฺพชิโตติ จ พุทฺโธ’ติ จ อุปฺปนฺนพหุมานา ปณีตํ โอชวนฺตมาหารํ เทนฺติฯ ปสฺสถ, โภ, เคหํ, จิตฺตสาลา วิย, ทิพฺพปาสาโท วิยฯ อิมํ มญฺจํ ปสฺสถ, พิมฺโพหนํ ปสฺสถ, กิํ เอวรูเป ฐาเน วสนฺตสฺส สมณธมฺมํ กาตุํ ทุกฺกร’’นฺติ เอวรูปํ อุปฺปณฺฑนกถํ อนาจารภาวสารณียํ กเถติ, เตน วุตฺตํ – ‘‘อมฺพฏฺโฐ ปน มาณโว จงฺกมนฺโตปิ นิสินฺเนน ภควตา กิญฺจิ กิญฺจิ กถํ สารณียํ วีติสาเรติ, ฐิโตปิ นิสินฺเนน ภควตา กิญฺจิ กิญฺจิ กถํ สารณียํ วีติสาเรตี’’ติฯ

[262] อถ โข ภควาติ อถ ภควา – ‘‘อยํ มาณโว หตฺถํ ปสาเรตฺวา ภวคฺคํ คเหตุกาโม วิย, ปาทํ ปสาเรตฺวา อวีจิํ วิจริตุกาโม วิย, มหาสมุทฺทํ ตริตุกาโม วิย, สิเนรุํ อาโรหิตุกาโม วิย จ อฏฺฐาเน วายมติ, หนฺท, เตน สทฺธิํ มนฺเตมี’’ติ อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจฯ อาจริยปาจริเยหีติ อาจริเยหิ จ เตสํ อาจริเยหิ จฯ

ปฐมอิพฺภวาทวณฺณนา

[263] คจฺฉนฺโต วาติ เอตฺถ กามํ ตีสุ อิริยาปเถสุ พฺราหฺมโณ อาจริยพฺราหฺมเณน สทฺธิํ สลฺลปิตุมรหติฯ อยํ ปน มาณโว มานถทฺธตาย กถาสลฺลาปํ กโรนฺโต จตฺตาโรปิ อิริยาปเถ โยเชสฺสามีติ ‘‘สยาโน วา หิ, โภ โคตม, สยาเนนา’’ติ อาหฯ