อภิรโต ปวิเวเกติ ‘‘กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ, จิตฺตวิเวโก จ เนกฺขมฺมาภิรตานํ, ปรมโวทานปฺปตฺตานํ อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตาน’’นฺติ เอวํ วุตฺเต ติวิเธปิ วิเวเก รโต; คณสงฺคณิกํ ปหาย กาเยน เอโก วิหรติ, จิตฺตกิเลสสงฺคณิกํ ปหาย อฏฺฐสมาปตฺติวเสน เอโก วิหรติ, ผลสมาปตฺติํ วา นิโรธสมาปตฺติํ วา ปวิสิตฺวา นิพฺพานํ ปตฺวา วิหรตีติ อตฺโถฯ ยคฺเฆติ โจทนตฺเถ นิปาโตฯ

[184] อาสเนนปิ นิมนฺเตยฺยามาติ นิสินฺนาสนํ ปปฺโผเฏตฺวา อิธ นิสีทถาติ วเทยฺยามฯ อภินิมนฺเตยฺยามปิ นนฺติ อภิหริตฺวาปิ นํ นิมนฺเตยฺยามฯ ตตฺถ ทุวิโธ อภิหาโร – วาจาย เจว กาเยน จฯ ตุมฺหากํ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ อมฺหากํ จีวราทีหิ วเทยฺยาถ เยนตฺโถติ วทนฺโต หิ วาจาย อภิหริตฺวา นิมนฺเตติ นามฯ จีวราทิเวกลฺลํ สลฺลกฺเขตฺวา อิทํ คณฺหาถาติ ตานิ เทนฺโต ปน กาเยน อภิหริตฺวา นิมนฺเตติ นามฯ ตทุภยมฺปิ สนฺธาย อภินิมนฺเตยฺยามปิ นนฺติ อาหฯ เอตฺถ จ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาโรติ ยํ กิญฺจิ คิลานสฺส สปฺปายํ โอสธํฯ วจนตฺโถ ปน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺโตฯ รกฺขาวรณคุตฺตินฺติ รกฺขาสงฺขาตญฺเจว อาวรณสงฺขาตญฺจ คุตฺติํฯ สา ปเนสา น อาวุธหตฺเถ ปุริเส ฐเปนฺเตน ธมฺมิกา นาม สํวิทหิตา โหติฯ ยถา ปน อเวลาย กฏฺฐหาริกปณฺณหาริกาทโย วิหารํ น ปวิสนฺติ, มิคลุทฺทกาทโย วิหารสีมาย มิเค วา มจฺเฉ วา น คณฺหนฺติ, เอวํ สํวิทหนฺเตน ธมฺมิกา นาม รกฺขา สํวิหิตา โหติ, ตํ สนฺธายาห – ‘‘ธมฺมิก’’นฺติฯ

[185] ยทิ เอวํ สนฺเตติ ยทิ ตว ทาโส ตุยฺหํ สนฺติกา อภิวาทนาทีนิ ลเภยฺยฯ เอวํ สนฺเตฯ อทฺธาติ เอกํสวจนเมตํฯ ปฐมนฺติ ภณนฺโต อญฺญสฺสาปิ อตฺถิตํ ทีเปติฯ เตเนว จ ราชา สกฺกา ปน, ภนฺเต, อญฺญมฺปีติอาทิมาหฯ

ทุติยสนฺทิฏฺฐิกสามญฺญผลวณฺณนา

[186-188] กสตีติ กสฺสโกฯ เคหสฺส ปติ, เอกเคหมตฺเต เชฏฺฐโกติ คหปติโกฯ พลิสงฺขาตํ กรํ กโรตีติ กรการโกฯ ธญฺญราสิํ ธนราสิญฺจ วฑฺเฒตีติ ราสิวฑฺฒโกฯ

อปฺปํ วาติ ปริตฺตกํ วา อนฺตมโส ตณฺฑุลนาฬิมตฺตกมฺปิฯ โภคกฺขนฺธนฺติ โภคราสิํฯ มหนฺตํ วาติ วิปุลํ วาฯ ยถา หิ มหนฺตํ ปหาย ปพฺพชิตุํ ทุกฺกรํ, เอวํ อปฺปมฺปีติ ทสฺสนตฺถํ อุภยมาหฯ ทาสวาเร ปน ยสฺมา ทาโส อตฺตโนปิ อนิสฺสโร, ปเคว โภคานํฯ ยญฺหิ ตสฺส ธนํ, ตํ สามิกานญฺเญว โหติ, ตสฺมา โภคคฺคหณํ น กตํฯ ญาติเยว ญาติปริวฏฺโฏฯ

ปณีตตรสามญฺญผลวณฺณนา

[189] สกฺกา ปน, ภนฺเต, อญฺญมฺปิ ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิธ เอวเมวาติ น วุตฺตํฯ ตํ กสฺมาติ เจ, เอวเมวาติ หิ วุจฺจมาเน ปโหติ ภควา สกลมฺปิ รตฺตินฺทิวํ ตโต วา ภิยฺโยปิ เอวรูปาหิ อุปมาหิ สามญฺญผลํ ทีเปตุํฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ เอตสฺส ภควโต วจนสวเน ปริยนฺตํ นาม นตฺถิ, ตถาปิ อตฺโถ ตาทิโสเยว ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อุปริ วิเสสํ ปุจฺฉนฺโต เอวเมวาติ อวตฺวา – ‘‘อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจา’’ติ อาหฯ ตตฺถ อภิกฺกนฺตตรนฺติ อภิมนาปตรํ อติเสฏฺฐตรนฺติ อตฺโถฯ ปณีตตรนฺติ อุตฺตมตรํฯ เตน หีติ อุยฺโยชนตฺเถ นิปาโตฯ สวเน อุยฺโยเชนฺโต หิ นํ เอวมาหฯ สุโณหีติ อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจ สามญฺญผลํ สุณาติฯ

สาธุกํ มนสิกโรหีติ เอตฺถ ปน สาธุกํ สาธูติ เอกตฺถเมตํฯ อยญฺหิ สาธุ-สทฺโท อายาจนสมฺปฏิจฺฉนสมฺปหํสนสุนฺทร ทฬฺหีกมฺมาทีสุ ทิสฺสติฯ ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตู’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 4.95) หิ อายาจเน ทิสฺสติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 3.86) สมฺปฏิจฺฉเนฯ ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺตา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.349) สมฺปหํสเนฯ

‘‘สาธุ ธมฺมรุจิ ราชา, สาธุ ปญฺญาณวา นโร;

สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ, ปาปสฺสากรณํ สุข’’นฺติฯ (ชา. 2.17.101);

อาทีสุ สุนฺทเรฯ