อาปตฺติสมุฏฺฐานวณฺณนา

[470] อจิตฺตโก อาปชฺชตีติอาทีสุ สหเสยฺยาทิปณฺณตฺติวชฺชํ อสญฺจิจฺจ อาปชฺชนฺโต อจิตฺตโก อาปชฺชติ, เทเสนฺโต สจิตฺตโก วุฏฺฐาติฯ ยํกิญฺจิ สญฺจิจฺจ อาปชฺชนฺโต สจิตฺตโก อาปชฺชติ, ติณวตฺถารเกน วุฏฺฐหนฺโต อจิตฺตโก วุฏฺฐาติฯ ปุพฺเพ วุตฺตเมว ติณวตฺถารเกน วุฏฺฐหนฺโต อจิตฺตโก อาปชฺชติ, อจิตฺตโก วุฏฺฐาติฯ อิตรํ เทเสนฺโต สจิตฺตโก อาปชฺชติ, สจิตฺตโก วุฏฺฐาติฯ ‘‘ธมฺมทานํ กโรมี’’ติ ปทโสธมฺมาทีนิ กโรนฺโต กุสลจิตฺโต อาปชฺชติ, ‘‘พุทฺธานํ อนุสาสนิํ กโรมี’’ติ อุทคฺคจิตฺโต เทเสนฺโต กุสลจิตฺโต วุฏฺฐาติฯ โทมนสฺสิโก หุตฺวา เทเสนฺโต อกุสลจิตฺโต วุฏฺฐาติ, ติณวตฺถารเกน นิทฺทาคโตว วุฏฺฐหนฺโต อพฺยากตจิตฺโต วุฏฺฐาติฯ ภิํสาปนาทีนิ กตฺวา ‘‘พุทฺธานํ สาสนํ กโรมี’’ติ โสมนสฺสิโก เทเสนฺโต อกุสลจิตฺโต อาปชฺชติ, กุสลจิตฺโต วุฏฺฐาติฯ โทมนสฺสิโกว เทเสนฺโต อกุสลจิตฺโต วุฏฺฐาติ, วุตฺตนเยเนว ติณวตฺถารเกน วุฏฺฐหนฺโต อพฺยากตจิตฺโต วุฏฺฐาติฯ นิทฺโทกฺกนฺตสมเย สหคารเสยฺยํ อาปชฺชนฺโต อพฺยากตจิตฺโต อาปชฺชติ, วุตฺตนเยเนว ปเนตฺถ ‘‘กุสลจิตฺโต วุฏฺฐาตี’’ติอาทิ เวทิตพฺพํฯ

ปฐมํ ปาราชิกํ กติหิ สมุฏฺฐาเนหีติอาทิ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมวฯ

[473] จตฺตาโร ปาราชิกา กติหิ สมุฏฺฐาเนหีติอาทีสุ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทโต ยํ ยํ สมุฏฺฐานํ ยสฺส ยสฺส ลพฺภติ, ตํ สพฺพํ วุตฺตเมว โหติฯ

อาปตฺติสมุฏฺฐานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปรทุติยคาถาสงฺคณิกํ

(1) กายิกาทิอาปตฺติวณฺณนา

[474] ‘‘กติ อาปตฺติโย กายิกา’’ติอาทิคาถานํ วิสฺสชฺชเน ฉ อาปตฺติโย กายิกาติ อนฺตรเปยฺยาเล จตุตฺเถน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ฉ อาปตฺติโย อาปชฺชติ, ‘‘ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติอาทินา นเยน วุตฺตาปตฺติโยฯ กายทฺวาเร สมุฏฺฐิตตฺตา หิ เอตา กายิกาติ วุจฺจนฺติฯ ฉ วาจสิกาติ ตสฺมิํเยว อนฺตรเปยฺยาเล ปญฺจเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ฉ อาปตฺติโย อาปชฺชติ, ‘‘ภิกฺขุ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต’’ติอาทินา นเยน วุตฺตาปตฺติโยฯ ฉาเทนฺตสฺส ติสฺโสติ วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ภิกฺขุนิยา ปาราชิกํ, ภิกฺขุสฺส สงฺฆาทิเสสปฏิจฺฉาทเน ปาจิตฺติยํ, อตฺตโน ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติปฏิจฺฉาทเน ทุกฺกฏํฯ ปญฺจ สํสคฺคปจฺจยาติ ภิกฺขุนิยา กายสํสคฺเค ปาราชิกํ, ภิกฺขุโน สงฺฆาทิเสโส, กาเยน กายปฏิพทฺเธ ถุลฺลจฺจยํ, นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺเธ ทุกฺกฏํ, องฺคุลิปโตทเก ปาจิตฺติยนฺติ อิมา กายสํสคฺคปจฺจยา ปญฺจาปตฺติโยฯ

อรุณุคฺเค ติสฺโสติ เอกรตฺตฉารตฺตสตฺตาหทสาหมาสาติกฺกมวเสน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ, ภิกฺขุนิยา รตฺติวิปฺปวาเส สงฺฆาทิเสโส, ‘‘ปฐมมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, อุทฺธสฺเต อรุเณ ฉนฺนา โหติ อาปตฺติ, โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ อิมา อรุณุคฺเค ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ ทฺเว ยาวตติยกาติ เอกาทส ยาวตติยกา นาม, ปญฺญตฺติวเสน ปน ทฺเว โหนฺติ ภิกฺขูนํ ยาวตติยกา ภิกฺขุนีนํ ยาวตติยกาติฯ เอเกตฺถ อฏฺฐวตฺถุกาติ ภิกฺขุนีนํเยว เอกา เอตฺถ อิมสฺมิํ สาสเน อฏฺฐวตฺถุกา นามฯ เอเกน สพฺพสงฺคโหติ ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺติ, โส อาวิกเรยฺยา’’ติ อิมินา เอเกน นิทานุทฺเทเสน สพฺพสิกฺขาปทานญฺจ สพฺพปาติโมกฺขุทฺเทสานญฺจ สงฺคโห โหติฯ

วินยสฺส ทฺเว มูลานีติ กาโย เจว วาจา จฯ ครุกา ทฺเว วุตฺตาติ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสา ฯ