ยสฺมา ปน กทลิกฺขนฺเธ ปตฺตวฏฺฏีนํ วิย น สกฺกา เตสํ วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ทสฺเสตุํ, เตน วุตฺตํ ‘‘น จ ลพฺภา อิเมสํ ธมฺมานํ วินิพฺภุชิตฺวา วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปญฺญาเปตุ’’นฺติฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

สตฺตสมถนิทานวณฺณนา

[352] กิํนิทาโนติ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน นิทานํ นิทานมสฺสาติ นิทานนิทาโนฯ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา, ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตา, ปุคฺคลสมฺมุขตาติ อิทํ สมฺมุขาวินยสฺส นิทานํฯ สติเวปุลฺลปตฺโต ขีณาสโว ลทฺธุปวาโท สติวินยสฺส นิทานํฯ อุมฺมตฺตโก ภิกฺขุ อมูฬฺหวินยสฺส นิทานํฯ โย จ เทเสติ, ยสฺส จ เทเสติ, อุภินฺนํ สมฺมุขีภาโว ปฏิญฺญาตกรณสฺส นิทานํฯ ภณฺฑนชาตานํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ อสกฺกุเณยฺยตา เยภุยฺยสิกาย นิทานํฯ ปาปุสฺสนฺโน ปุคฺคโล ตสฺสปาปิยสิกาย นิทานํฯ ภณฺฑนชาตานํ พหุ อสฺสามณกอชฺฌาจาโร ติณวตฺถารกสฺส นิทานํฯ เหตุปจฺจยวารา วุตฺตนยา เอวฯ

[353] มูลปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนํ อุตฺตานเมวฯ สมุฏฺฐานปุจฺฉาย กิญฺจาปิ ‘‘สตฺตนฺนํ สมถานํ กตเม ฉตฺติํส สมุฏฺฐานา’’ติ วุตฺตํ, สมฺมุขาวินยสฺส ปน กมฺมสงฺคหาภาเวน สมุฏฺฐานาภาวโต ฉนฺนํเยว สมถานํ ฉ สมุฏฺฐานานิ วิภตฺตานิฯ ตตฺถ กมฺมสฺส กิริยาติ ญตฺติ เวทิตพฺพาฯ กรณนฺติ ตสฺสาเยว ญตฺติยา ฐเปตพฺพกาเล ฐปนํฯ อุปคมนนฺติ สยํ อุปคมนํ; อตฺตนาเยว ตสฺส กมฺมสฺส กรณนฺติ อตฺโถฯ อชฺฌุปคมนนฺติ อชฺเฌสนุปคมนํ; อญฺญํ สทฺธิวิหาริกาทิกํ ‘‘อิทํ กมฺมํ กโรหี’’ติ อชฺเฌสนนฺติ อตฺโถฯ อธิวาสนาติ ‘‘รุจฺจติ เม เอตํ, กโรตุ สงฺโฆ’’ติ เอวํ อธิวาสนา; ฉนฺททานนฺติ อตฺโถฯ อปฺปฏิกฺโกสนาติ ‘‘น เมตํ ขมติ, มา เอวํ กโรถา’’ติ อปฺปฏิเสธนาฯ อิติ ฉนฺนํ ฉกฺกานํ วเสน ฉตฺติํส สมุฏฺฐานา เวทิตพฺพาฯ

สตฺตสมถนานาตฺถาทิวณฺณนา

[354] นานาตฺถปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ อุตฺตานเมวฯ อธิกรณปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน อยํ วิวาโท โน อธิกรณนฺติ อยํ มาตาปุตฺตาทีนํ วิวาโท วิรุทฺธวาทตฺตา วิวาโท นาม โหติ, สมเถหิ ปน อธิกรณียตาย อภาวโต อธิกรณํ น โหติฯ อนุวาทาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อธิกรณเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยคาถาสงฺคณิกํ

โจทนาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา

[359] ทุติยคาถาสงฺคณิยํ โจทนาติ วตฺถุญฺจ อาปตฺติญฺจ ทสฺเสตฺวา โจทนาฯ สารณาติ โทสสารณาฯ สงฺโฆ กิมตฺถายาติ สงฺฆสนฺนิปาโต กิมตฺถายฯ มติกมฺมํ ปน กิสฺส การณาติ มติกมฺมํ วุจฺจติ มนฺตคฺคหณํ; ตํ กิสฺส การณาติ อตฺโถฯ

โจทนา สารณตฺถายาติ วุตฺตปฺปการา โจทนา, เตน จุทิตกปุคฺคเลน โจทกโทสสารณตฺถายฯ นิคฺคหตฺถาย สารณาติ โทสสารณา ปน ตสฺส ปุคฺคลสฺส นิคฺคหตฺถายฯ สงฺโฆ ปริคฺคหตฺถายาติ ตตฺถ สนฺนิปติโต สงฺโฆ วินิจฺฉยปริคฺคหณตฺถาย; ธมฺมาธมฺมํ ตุลนตฺถาย สุวินิจฺฉิตทุพฺพินิจฺฉิตํ ชานนตฺถายาติ อตฺโถฯ มติกมฺมํ ปน ปาฏิเยกฺกนฺติ สุตฺตนฺติกตฺเถรานญฺจ วินยธรตฺเถรานญฺจ มนฺตคฺคหณํ ปาเฏกฺกํ ปาเฏกฺกํ วินิจฺฉยสนฺนิฏฺฐาปนตฺถํฯ

มา โข ปฏิฆนฺติ จุทิตเก วา โจทเก วา โกปํ มา ชนยิฯ สเจ อนุวิชฺชโก ตุวนฺติ สเจ ตฺวํ สงฺฆมชฺเฌ โอติณฺณํ อธิกรณํ วินิจฺฉิตุํ นิสินฺโน วินยธโรฯ

วิคฺคาหิกนฺติ ‘‘น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสี’’ติอาทินยปฺปวตฺตํฯ อนตฺถสํหิตนฺติ ยา อนตฺถํ ชนยติ, ปริสํ โขเภตฺวา อุฏฺฐาเปติ, เอวรูปิํ กถํ มา อภณิฯ สุตฺเต วินเย วาติอาทีสุ สุตฺตํ นาม อุภโตวิภงฺโคฯ วินโย นาม ขนฺธโกฯ อนุโลโม นาม ปริวาโรฯ ปญฺญตฺตํ นาม สกลํ วินยปิฏกํฯ อนุโลมิกํ นาม จตฺตาโร มหาปเทสาฯ

อนุโยควตฺตํ นิสามยาติ อนุยุญฺชนวตฺตํ นิสาเมหิฯ กุสเลน พุทฺธิมตา กตนฺติ เฉเกน ปณฺฑิเตน ญาณปารมิปฺปตฺเตน ภควตา นีหริตฺวา ฐปิตํฯ สุวุตฺตนฺติ สุปญฺญาปิตํฯ สิกฺขาปทานุโลมิกนฺติ สิกฺขาปทานํ อนุโลมํฯ