อสาธารณาทิวณฺณนา

[338] อิทานิ ‘‘สาธารณํ อสาธารณ’’นฺติ อิมํ ปุริมปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต ‘‘วีสํ ทฺเว สตานี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ภิกฺขุนีหิ อสาธารเณสุ ฉ สงฺฆาทิเสสาติ วิสฺสฏฺฐิ, กายสํสคฺโค, ทุฏฺฐุลฺลํ, อตฺตกาม, กุฏิ, วิหาโรติฯ ทฺเว อนิยเตหิ อฏฺฐาติ ทฺวีหิ อนิยเตหิ สทฺธิํ อฏฺฐ อิเมฯ

นิสฺสคฺคิยานิ ทฺวาทสาติ –

โธวนญฺจ ปฏิคฺคโห, โกเสยฺยสุทฺธทฺเวภาคา;

ฉพฺพสฺสานิ นิสีทนํ, ทฺเว โลมา ปฐโม ปตฺโต;

วสฺสิกา อารญฺญเกน จาติ – อิเม ทฺวาทสฯ

ทฺเววีสติ ขุทฺทกาติ –

สกโล ภิกฺขุนีวคฺโค, ปรมฺปรญฺจ โภชนํ;

อนติริตฺตํ อภิหฏํ, ปณีตญฺจ อเจลกํ;

อูนํ ทุฏฺฐุลฺลฉาทนํฯ

มาตุคาเมน สทฺธิญฺจ, ยา จ อนิกฺขนฺตราชเก;

สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา, วิกาเล คามปฺปเวสนาฯ

นิสีทเน จ ยา สิกฺขา, วสฺสิกา ยา จ สาฏิกา;

ทฺวาวีสติ อิมา สิกฺขา, ขุทฺทเกสุ ปกาสิตาติฯ

ภิกฺขูหิ อสาธารเณสุปิ สงฺฆมฺหา ทส นิสฺสเรติ ‘‘สงฺฆมฺหา นิสฺสารียตี’’ติ เอวํ วิภงฺเค วุตฺตา, มาติกายํ ปน ‘‘นิสฺสารณียํ สงฺฆาทิเสส’’นฺติ เอวํ อาคตา ทสฯ นิสฺสคฺคิยานิ ทฺวาทสาติ ภิกฺขุนิวิภงฺเค วิภตฺตานิ นิสฺสคฺคิยาเนวฯ ขุทฺทกาปิ ตตฺถ วิภตฺตขุทฺทกา เอวฯ ตถา จตฺตาโร ปาฏิเทสนียา, อิติ สตญฺเจว ติํสญฺจ สิกฺขา วิภงฺเค ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณาฯ เสสํ อิมสฺมิํ สาธารณาสาธารณวิสฺสชฺชเน อุตฺตานเมวฯ

อิทานิ วิปตฺติโย จ ‘‘เยหิ สมเถหิ สมฺมนฺตี’’ติ อิทํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต อฏฺเฐว ปาราชิกาติอาทิมาหฯ

ตตฺถ ทุราสทาติ อิมินา เตสํ สปฺปฏิภยตํ ทสฺเสติฯ กณฺหสปฺปาทโย วิย หิ เอเต ทุราสทา ทุรูปคมนา ทุราสชฺชนา, อาปชฺชิยมานา มูลจฺเฉทาย สํวตฺตนฺติฯ ตาลวตฺถุสมูปมาติ สพฺพํ ตาลํ อุทฺธริตฺวา ตาลสฺส วตฺถุมตฺตกรเณน สมูปมาฯ ยถา วตฺถุมตฺตกโต ตาโล น ปุน ปากติโก โหติ, เอวํ น ปุน ปากติกา โหนฺติฯ

เอวํ สาธารณํ อุปมํ ทสฺเสตฺวา ปุน เอเกกสฺส วุตฺตํ อุปมํ ทสฺเสนฺโต ปณฺฑุปลาโสติอาทิมาหฯ อวิรุฬฺหี ภวนฺติ เตติ ยถา เอเต ปณฺฑุปลาสาทโย ปุนหริตาทิภาเวน อวิรุฬฺหิธมฺมา โหนฺติ; เอวํ ปาราชิกาปิ ปุน ปกติสีลาภาเวน อวิรุฬฺหิธมฺมา โหนฺตีติ อตฺโถฯ เอตฺตาวตา ‘‘วิปตฺติโย จ เยหิ สมเถหิ สมฺมนฺตี’’ติ เอตฺถ อิมา ตาว อฏฺฐ ปาราชิกวิปตฺติโย เกหิจิ สมเถหิ น สมฺมนฺตีติ เอวํ ทสฺสิตํ โหติฯ ยา ปน วิปตฺติโย สมฺมนฺติ, ตา ทสฺเสตุํ เตวีสติ สงฺฆาทิเสสาติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตีหิ สมเถหีติ สพฺพสงฺคาหิกวจนเมตํฯ สงฺฆาทิเสสา หิ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ, น ติณวตฺถารเกนฯ เสสา ตีหิปิ สมฺมนฺติฯ

ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณาติ อิทํ ภิกฺขูนญฺจ ภิกฺขุนีนญฺจ วเสน วุตฺตํฯ วิภตฺติมตฺตทสฺสเนเนว เจตํ วุตฺตํ, น สมเถหิ วูปสมนวเสนฯ ภิกฺขุอุโปสโถ, ภิกฺขุนิอุโปสโถ, ภิกฺขุปวารณา, ภิกฺขุนิปวารณาติ อิมาปิ หิ จตสฺโส วิภตฺติโย ; วิภชนานีติ อตฺโถฯ จตฺตาริ กมฺมานีติ อธมฺเมนวคฺคาทีนิ อุโปสถกมฺมานิฯ ปญฺเจว อุทฺเทสา จตุโร ภวนฺติ อนญฺญถาติ ภิกฺขูนํ ปญฺจ อุทฺเทสา ภิกฺขุนีนํ จตุโร ภวนฺติ, อญฺญถา น ภวนฺติ; อิมา อปราปิ วิภตฺติโยฯ อาปตฺติกฺขนฺธา จ ภวนฺติ สตฺต, อธิกรณานิ จตฺตารีติ อิมา ปน วิภตฺติโย สมเถหิ สมฺมนฺติ, ตสฺมา สตฺตหิ สมเถหีติอาทิมาหฯ อถ วา ‘‘ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณา จตฺตาริ กมฺมานิ ปญฺเจว อุทฺเทสา จตุโร ภวนฺติ, อนญฺญถา’’ติ อิมาปิ จตสฺโส วิภตฺติโย นิสฺสาย ‘‘นสฺสนฺเตเต วินสฺสนฺเตเต’’ติอาทินา นเยน ยา อาปตฺติโย อาปชฺชนฺติ, ตา ยสฺมา วุตฺตปฺปกาเรเหว สมเถหิ สมฺมนฺติ, ตสฺมา ตํมูลกานํ อาปตฺตีนํ สมถทสฺสนตฺถมฺปิ ตา วิภตฺติโย วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ กิจฺจํ เอเกนาติ กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติฯ

ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา

[339] เอวํ ปุจฺฉานุกฺกเมน สพฺพปญฺเห วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ ‘‘อาปตฺติกฺขนฺธา จ ภวนฺติ สตฺตา’’ติ เอตฺถ สงฺคหิตอาปตฺติกฺขนฺธานํ ปจฺเจกํ นิพฺพจนมตฺตํ ทสฺเสนฺโต ปาราชิกนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปาราชิกนฺติ คาถาย อยมตฺโถ – ยทิทํ ปุคฺคลาปตฺติสิกฺขาปทปาราชิเกสุ อาปตฺติปาราชิกํ นาม วุตฺตํ, ตํ อาปชฺชนฺโต ปุคฺคโล ยสฺมา ปราชิโต ปราชยมาปนฺโน สทฺธมฺมา จุโต ปรทฺโธ ภฏฺโฐ นิรงฺกโต จ โหติ, อนิหเต ตสฺมิํ ปุคฺคเล ปุน อุโปสถปฺปวารณาทิเภโท สํวาโส นตฺถิฯ เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ เตน การเณน เอตํ อาปตฺติปาราชิกนฺติ วุจฺจติฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – ยสฺมา ปราชิโต โหติ เตน, ตสฺมา เอตํ ปาราชิกนฺติ วุจฺจติฯ

ทุติยคาถายปิ พฺยญฺชนํ อนาทิยิตฺวา อตฺถมตฺตเมว ทสฺเสตุํ สงฺโฆว เทติ ปริวาสนฺติอาทิ วุตฺตํฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ – อิมํ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาตุกามสฺส ยํ ตํ อาปตฺติวุฏฺฐานํ ตสฺส อาทิมฺหิ เจว ปริวาสทานตฺถาย อาทิโต เสเส มชฺเฌ มานตฺตทานตฺถาย มูลายปฏิกสฺสเนน วา สห มานตฺตทานตฺถาย, อวสาเน อพฺภานตฺถาย จ สงฺโฆ อิจฺฉิตพฺโพ, น เหตฺถ เอกมฺปิ กมฺมํ วินา สงฺเฆน สกฺกา กาตุนฺติ สงฺโฆ, อาทิมฺหิ เจว เสเส จ อิจฺฉิตพฺโพ อสฺสาติ สงฺฆาทิเสโสฯ

ตติยคาถาย อนิยโต น นิยโตติ ยสฺมา น นิยโต, ตสฺมา อนิยโต อยมาปตฺติกฺขนฺโธติ อตฺโถฯ กิํ การณา น นิยโตติ? อเนกํสิกตํ ปทํ, ยสฺมา อิทํ สิกฺขาปทํ อเนกํเสน กตนฺติ อตฺโถฯ กถํ อเนกํเสน? ติณฺณมญฺญตรํ ฐานํ, ติณฺณํ ธมฺมานํ อญฺญตเรน กาเรตพฺโพติ หิ ตตฺถ วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘อนิยโต’’ติ ปวุจฺจติ, โส อาปตฺติกฺขนฺโธ อนิยโตติ วุจฺจติฯ ยถา จ ติณฺณํ อญฺญตรํ ฐานํ, เอวํ ทฺวินฺนํ ธมฺมานํ อญฺญตรํ ฐานํ ยตฺถ วุตฺตํ, โสปิ อนิยโต เอวฯ

จตุตฺถคาถาย อจฺจโย เตน สโม นตฺถีติ เทสนาคามินีสุ อจฺจเยสุ เตน สโม ถูโล อจฺจโย นตฺถิ, เตเนตํ อิติ วุจฺจติ; ถูลตฺตา อจฺจยสฺส เอตํ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ