เมนู

ปฐมคาถาสงฺคณิกํ

สตฺตนคเรสุ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[335] เอกํสํ จีวรํ กตฺวาติ เอกสฺมิํ อํสกูเฏ จีวรํ กตฺวา; สาธุกํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวาติ อตฺโถฯ ปคฺคณฺหิตฺวาน อญฺชลินฺติ ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลิํ อุกฺขิปิตฺวาฯ อาสีสมานรูโป วาติ ปจฺจาสีสมานรูโป วิยฯ กิสฺส ตฺวํ อิธ มาคโตติ เกน การเณน กิมตฺถํ ปตฺถยมาโน ตฺวํ อิธ อาคโตฯ โก เอวมาห? สมฺมาสมฺพุทฺโธฯ กํ เอวมาห? อายสฺมนฺตํ อุปาลิํฯ อิติ อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ทฺวีสุ วินเยสู’’ติ อิมํ คาถํ ปุจฺฉิฯ อถสฺส ภควา ‘‘ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโค’’ติอาทีนิ วตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชสิฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ อิติ อิเม สพฺพปญฺเห พุทฺธกาเล อุปาลิตฺเถโร ปุจฺฉิฯ ภควา พฺยากาสิฯ สงฺคีติกาเล ปน มหากสฺสปตฺเถโร ปุจฺฉิฯ อุปาลิตฺเถโร พฺยากาสิฯ

ตตฺถ ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโคติ ภทฺทกา เต ปญฺหา; ปญฺหา หิ อวิชฺชนฺธการโต อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิตตฺตา ‘‘อุมฺมงฺโค’’ติ วุจฺจติฯ ตคฺฆาติ การณตฺเถ นิปาโตฯ ยสฺมา มํ ปุจฺฉสิ, ตสฺมา เต อหมกฺขิสฺสนฺติ อตฺโถฯ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ วา, ‘‘ตคฺฆา’’ติ หิ อิมินา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อกฺขิสฺสนฺติ อาหฯ ‘‘สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺติ, สามิเสน, สสิตฺถก’’นฺติ อิมานิ ตีณิเยว สิกฺขาปทานิ ภคฺเคสุ ปญฺญตฺตานิฯ

จตุวิปตฺติวณฺณนา

[336] ยํ ตํ ปุจฺฉิมฺหาติ ยํ ตฺวํ อปุจฺฉิมฺหาฯ อกิตฺตยีติ อภาสิฯ โนติ อมฺหากํ ตํ ตํ พฺยากตนฺติ ยํ ยํ ปุฏฺฐํ, ตํ ตเทว พฺยากตํฯ อนญฺญถาติ อญฺญถา อกตฺวา พฺยากตํฯ

เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ สีลวิปตฺติ นาม ปญฺเห นตฺถิ, อถ โข ทุฏฺฐุลฺลํ วิสฺสชฺเชตุกามตาเยตํ วุตฺตํฯ จตูสุ หิ วิปตฺตีสุ ทุฏฺฐุลฺลํ เอกาย วิปตฺติยา สงฺคหิตํ, อทุฏฺฐุลฺลํ ตีหิ วิปตฺตีหิ สงฺคหิตํฯ ตสฺมา ‘‘เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตี’’ติ วตฺวา ตเมว วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ปาราชิกํ สงฺฆาทิเสโส สีลวิปตฺตีติ วุจฺจตี’’ติ อาหฯ