สมุฏฺฐานสีสวณฺณนา

[257] ตทนนฺตราย ปน สมุฏฺฐานกถาย อนตฺตา อิติ นิจฺฉยาติ อนตฺตา อิติ นิจฺฉิตาฯ สภาคธมฺมานนฺติ อนิจฺจาการาทีหิ สภาคานํ สงฺขตธมฺมานํฯ นามมตฺตํ น นายตีติ นามมตฺตมฺปิ น ปญฺญายติฯ ทุกฺขหานินฺติ ทุกฺขฆาตนํฯ ขนฺธกา ยา จ มาติกาติ ขนฺธกา ยา จ มาติกาติ อตฺโถฯ อยเมว วา ปาโฐฯ สมุฏฺฐานํ นิยโต กตนฺติ สมุฏฺฐานํ นิยโตกตํ นิยตกตํ; นิยตสมุฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ เอเตน ภูตาโรจนโจริวุฏฺฐาปนอนนุญฺญาตสิกฺขาปทตฺตยสฺส สงฺคโห ปจฺเจตพฺโพฯ เอตาเนว หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ นิยตสมุฏฺฐานานิ, อญฺเญหิ สทฺธิํ อสมฺภินฺนสมุฏฺฐานานิฯ

สมฺเภทํ นิทานญฺจญฺญนฺติ อญฺญมฺปิ สมฺเภทญฺจ นิทานญฺจฯ ตตฺถ สมฺเภทวจเนน สมุฏฺฐานสมฺเภทสฺส คหณํ ปจฺเจตพฺพํ, ตานิ หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ ฐเปตฺวา เสสานิ สมฺภินฺนสมุฏฺฐานานิฯ นิทานวจเนน สิกฺขาปทานํ ปญฺญตฺติเทสสงฺขาตํ นิทานํ ปจฺเจตพฺพํฯ สุตฺเต ทิสฺสนฺติ อุปรีติ สิกฺขาปทานํ สมุฏฺฐานนิยโม สมฺเภโท นิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ สุตฺตมฺหิ เอว ทิสฺสนฺติ; ปญฺญายนฺตีติ อตฺโถฯ ตตฺถ ‘‘เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐาติ, กายโต จ จิตฺตโต จา’’ติอาทิมฺหิ ตาว ปุริมนเย สมุฏฺฐานนิยโม จ สมฺเภโท จ ทิสฺสนฺติฯ อิตรํ ปน นิทานํ นาม –

‘‘เวสาลิยา ราชคเห, สาวตฺถิยา จ อาฬวี;

โกสมฺพิยา จ สกฺเกสุ, ภคฺเคสุ เจว ปญฺญตฺตา’’ติฯ

เอวํ อุปริ ทิสฺสติ, ปรโต อาคเต สุตฺเต ทิสฺสตีติ เวทิตพฺพํฯ

‘‘วิภงฺเค ทฺวีสู’’ติ คาถาย อยมตฺโถ – ยํ สิกฺขาปทํ ทฺวีสุ วิภงฺเคสุ ปญฺญตฺตํ อุโปสถทิวเส ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ อุทฺทิสนฺติ, ตสฺส ยถาญายํ สมุฏฺฐานํ ปวกฺขามิ, ตํ เม สุณาถาติฯ

สญฺจริตฺตานุภาสนญฺจาติ สญฺจริตฺตญฺจ สมนุภาสนญฺจฯ อติเรกญฺจ จีวรนฺติ อติเรกจีวรํ ; กถินนฺติ อตฺโถฯ

โลมานิ ปทโสธมฺโมติ เอฬกโลมานิ จ ปทโสธมฺโม จฯ ภูตํ สํวิธาเนน จาติ ภูตาโรจนญฺจ สํวิทหิตฺวา อทฺธานปฺปฏิปชฺชนญฺจฯ เถยฺยเทสนา โจริํ จาติ เถยฺยสตฺโถ จ ฉตฺตปาณิสฺส อคิลานสฺส ธมฺมเทสนา จ โจริวุฏฺฐาปนญฺจฯ อนนุญฺญาตาย เตรสาติ มาตาปิตุสามิเกหิ อนนุญฺญาตาย สทฺธิํ อิมานิ เตรส สมุฏฺฐานานิ โหนฺติฯ สทิสา อิธ ทิสฺสเรติ อิธ อุภโตวิภงฺเค เอเตสุ เตรสสุ สมุฏฺฐานสีเสสุ เอเกกสฺมิํ อญฺญานิปิ สทิสานิ สมุฏฺฐานานิ ทิสฺสนฺติฯ

ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานวณฺณนา

[258] อิทานิ ตานิ ทสฺเสตุํ ‘‘เมถุนํ สุกฺกสํสคฺโค’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เมถุนนฺติ อิทํ ตาว ปฐมปาราชิกํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ ตตฺถ สุกฺกสํสคฺโคติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ เจว กายสํสคฺโค จฯ อนิยตา ปฐมิกาติ ปฐมํ อนิยตสิกฺขาปทํฯ ปุพฺพูปปริปาจิตาติ ‘‘ชานํ ปุพฺพูปคตํ ภิกฺขุ’’นฺติ สิกฺขาปทญฺจ ภิกฺขุนิปริปาจิตปิณฺฑปาตสิกฺขาปทญฺจฯ รโห ภิกฺขุนิยา สหาติ ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ รโห นิสชฺชสิกฺขาปทญฺจฯ

สโภชเน รโห ทฺเว จาติ สโภชเน กุเล อนุปขชฺชนิสชฺชสิกฺขาปทญฺจ ทฺเว รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานิ จฯ องฺคุลิ อุทเก หสนฺติ องฺคุลิปโตทกญฺจ อุทเก หสธมฺมสิกฺขาปทญฺจฯ ปหาเร อุคฺคิเร เจวาติ ปหารทานสิกฺขาปทญฺจ ตลสตฺติกอุคฺคิรณสิกฺขาปทญฺจฯ เตปญฺญาสา จ เสขิยาติ ปริมณฺฑลนิวาสนาทีนิ ขุทฺทกวณฺณนาวสาเน วุตฺตานิ เตปญฺญาส เสขิยสิกฺขาปทานิ จฯ

อธกฺขคามาวสฺสุตาติ ภิกฺขุนีนํ อธกฺขกสิกฺขาปทญฺจ คามนฺตรคมนํ อวสฺสุตา อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ขาทนียโภชนียคฺคหณสิกฺขาปทญฺจฯ ตลมฏฺฐญฺจ สุทฺธิกาติ ตลฆาตกํ ชตุมฏฺฐํ อุทกสุทฺธิกาทิยนญฺจฯ วสฺสํวุฏฺฐา จ โอวาทนฺติ วสฺสํวุฏฺฐา ฉปฺปญฺจโยชนานิ สิกฺขาปทญฺจ โอวาทาย อคมนสิกฺขาปทญฺจฯ นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ ยา ปน ภิกฺขุนี วุฏฺฐาปิตํ ปวตฺตินิํ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺยาติ วุตฺตสิกฺขาปทํฯ