เมนู

อุโปสถาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนา

[332] ‘‘อุโปสถกมฺมสฺส โก อาที’’ติอาทีนํ ปุจฺฉานํ วิสฺสชฺชเน สามคฺคี อาทีติ ‘‘อุโปสถํ กริสฺสามา’’ติ สีมํ โสเธตฺวา ฉนฺทปาริสุทฺธิํ อาหริตฺวา สนฺนิปติตานํ กายสามคฺคี อาทิฯ กิริยา มชฺเฌติ ปุพฺพกิจฺจํ กตฺวา ปาติโมกฺขโอสารณกิริยา มชฺเฌฯ นิฏฺฐานํ ปริโยสานนฺติ ‘‘ตตฺถ สพฺเพเหว สมคฺเคหิ สมฺโมทมาเนหิ อวิวทมาเนหิ สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ อิทํ ปาติโมกฺขนิฏฺฐานํ ปริโยสานํฯ ปวารณากมฺมสฺส สามคฺคี อาทีติ ‘‘ปวารณํ กริสฺสามา’’ติ สีมํ โสเธตฺวา ฉนฺทปวารณํ อาหริตฺวา สนฺนิปติตานํ กายสามคฺคี อาทิฯ กิริยา มชฺเฌติ ปวารณาญตฺติ จ ปวารณากถา จ มชฺเฌ, สงฺฆนวกสฺส ‘‘ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามี’’ติ วจนํ ปริโยสานํฯ ตชฺชนียกมฺมาทีสุ วตฺถุ นาม เยน วตฺถุนา กมฺมารโห โหติ, ตํ วตฺถุฯ ปุคฺคโลติ เยน ตํ วตฺถุ กตํ, โส ปุคฺคโลฯ กมฺมวาจา ปริโยสานนฺติ ‘‘กตํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตชฺชนียกมฺมํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ เอวํ ตสฺสา ตสฺสา กมฺมวาจาย อวสานวจนํ ปริโยสานํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ

อุโปสถาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อตฺถวสปกรณาวณฺณนา

[334] อตฺถวสปกรเณ – ทส อตฺถวเสติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ ปฐมปาราชิกวณฺณนายเมว วุตฺตํฯ ยํ สงฺฆสุฏฺฐุ ตํ สงฺฆผาสูติอาทีสุ อุปริมํ อุปริมํ ปทํ เหฏฺฐิมสฺส เหฏฺฐิมสฺส ปทสฺส อตฺโถฯ

อตฺถสตํ ธมฺมสตนฺติอาทิมฺหิ ปน ยเทตํ ทสสุ ปเทสุ เอเกกํ มูลํ กตฺวา ทสกฺขตฺตุํ โยชนาย ปทสตํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส ปทสฺส วเสน อตฺถสตํ ปุริมสฺส ปุริมสฺส วเสน ธมฺมสตํ เวทิตพฺพํฯ

อถ วา เย ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, เย ปุพฺเพ ปฐมปาราชิกวณฺณนายํ ‘‘ตตฺถ สงฺฆสุฏฺฐุตา นาม สงฺฆสฺส สุฏฺฐุภาโว ‘สุฏฺฐุ เทวา’ติ อาคตฏฺฐาเน วิย ‘สุฏฺฐุ ภนฺเต’ติ วจนสมฺปฏิจฺฉนภาโว, โย จ ตถาคตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉติ, ตสฺส ตํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหติ, ตสฺมา สงฺฆสฺส ‘สุฏฺฐุ ภนฺเต’ติ มม วจนสมฺปฏิจฺฉนตฺถํ ปญฺญเปสฺสามิ อสมฺปฏิจฺฉเน อาทีนวํ สมฺปฏิจฺฉเน จ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา น พลกฺกาเรน อภิภวิตฺวาติ เอตมตฺถํ อาวิกโรนฺโต อาห – สงฺฆสุฏฺฐุตายา’’ติ เอวมาทินา นเยน วณฺณิตา, เตสํ อิธ ทสกฺขตฺตุํ อาคตตฺตา อตฺถสตํ ตทตฺถโชตกานญฺจ ปทานํ วเสน ธมฺมสตํ เวทิตพฺพํฯ อิทานิ อตฺถโชตกานํ นิรุตฺตีนํ วเสน นิรุตฺติสตํ, ธมฺมภูตานํ นิรุตฺตีนํ วเสน นิรุตฺติสตนฺติ ทฺเว นิรุตฺติสตานิ, อตฺถสเต ญาณสตํ, ธมฺมสเต ญาณสตํ, ทฺวีสุ นิรุตฺติสเตสุ ทฺเว ญาณสตานีติ จตฺตาริ ญาณสตานิ จ เวทิตพฺพานิฯ

‘‘อตฺถสตํ ธมฺมสตํ, ทฺเว นิรุตฺติสตานิ;

จตฺตาริ ญาณสตานิ, อตฺถวเส ปกรเณ’’ติฯ

อิติ หิ ยํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมคาถาสงฺคณิกํ

สตฺตนคเรสุ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[335] เอกํสํ จีวรํ กตฺวาติ เอกสฺมิํ อํสกูเฏ จีวรํ กตฺวา; สาธุกํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวาติ อตฺโถฯ ปคฺคณฺหิตฺวาน อญฺชลินฺติ ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลิํ อุกฺขิปิตฺวาฯ อาสีสมานรูโป วาติ ปจฺจาสีสมานรูโป วิยฯ กิสฺส ตฺวํ อิธ มาคโตติ เกน การเณน กิมตฺถํ ปตฺถยมาโน ตฺวํ อิธ อาคโตฯ โก เอวมาห? สมฺมาสมฺพุทฺโธฯ กํ เอวมาห? อายสฺมนฺตํ อุปาลิํฯ อิติ อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ทฺวีสุ วินเยสู’’ติ อิมํ คาถํ ปุจฺฉิฯ อถสฺส ภควา ‘‘ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโค’’ติอาทีนิ วตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชสิฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ อิติ อิเม สพฺพปญฺเห พุทฺธกาเล อุปาลิตฺเถโร ปุจฺฉิฯ ภควา พฺยากาสิฯ สงฺคีติกาเล ปน มหากสฺสปตฺเถโร ปุจฺฉิฯ อุปาลิตฺเถโร พฺยากาสิฯ

ตตฺถ ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโคติ ภทฺทกา เต ปญฺหา; ปญฺหา หิ อวิชฺชนฺธการโต อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิตตฺตา ‘‘อุมฺมงฺโค’’ติ วุจฺจติฯ ตคฺฆาติ การณตฺเถ นิปาโตฯ ยสฺมา มํ ปุจฺฉสิ, ตสฺมา เต อหมกฺขิสฺสนฺติ อตฺโถฯ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ วา, ‘‘ตคฺฆา’’ติ หิ อิมินา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อกฺขิสฺสนฺติ อาหฯ ‘‘สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺติ, สามิเสน, สสิตฺถก’’นฺติ อิมานิ ตีณิเยว สิกฺขาปทานิ ภคฺเคสุ ปญฺญตฺตานิฯ

จตุวิปตฺติวณฺณนา

[336] ยํ ตํ ปุจฺฉิมฺหาติ ยํ ตฺวํ อปุจฺฉิมฺหาฯ อกิตฺตยีติ อภาสิฯ โนติ อมฺหากํ ตํ ตํ พฺยากตนฺติ ยํ ยํ ปุฏฺฐํ, ตํ ตเทว พฺยากตํฯ อนญฺญถาติ อญฺญถา อกตฺวา พฺยากตํฯ

เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ สีลวิปตฺติ นาม ปญฺเห นตฺถิ, อถ โข ทุฏฺฐุลฺลํ วิสฺสชฺเชตุกามตาเยตํ วุตฺตํฯ จตูสุ หิ วิปตฺตีสุ ทุฏฺฐุลฺลํ เอกาย วิปตฺติยา สงฺคหิตํ, อทุฏฺฐุลฺลํ ตีหิ วิปตฺตีหิ สงฺคหิตํฯ ตสฺมา ‘‘เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตี’’ติ วตฺวา ตเมว วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ปาราชิกํ สงฺฆาทิเสโส สีลวิปตฺตีติ วุจฺจตี’’ติ อาหฯ