อนฺตรเปยฺยาลํ

กติปุจฺฉาวารวณฺณนา

[271] อิทานิ อาปตฺติอาทิโกฏฺฐาเสสุ โกสลฺลชนนตฺถํ ‘‘กติ อาปตฺติโย’’ติอาทินา นเยน มาติกํ ฐเปตฺวา นิทฺเทสปฺปฏินิทฺเทสวเสน วิภงฺโค วุตฺโตฯ

ตตฺถ กติ อาปตฺติโยติ มาติกาย จ วิภงฺเค จ อาคตาปตฺติปุจฺฉาฯ เอส นโย ทุติยปเทปิฯ เกวลญฺเหตฺถ อาปตฺติโย เอว ราสิวเสน ขนฺธาติ วุตฺตาฯ วินีตวตฺถูนีติ ตาสํ อาปตฺตีนํ วินยปุจฺฉา; ‘‘วินีตํ วินโย วูปสโม’’ติ อิทญฺหิ อตฺถโต เอกํ, วินีตานิเยว วินีตวตฺถูนีติ อยเมตฺถ ปทตฺโถฯ อิทานิ เยสุ สติ อาปตฺติโย โหนฺติ, อสติ น โหนฺติ, เต ทสฺเสตุํ ‘‘กติ อคารวา’’ติ ปุจฺฉาทฺวยํฯ วินีตวตฺถูนีติ อยํ ปน เตสํ อคารวานํ วินยปุจฺฉาฯ ยสฺมา ปน ตา อาปตฺติโย วิปตฺติํ อาปตฺตา นาม นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘กติ วิปตฺติโย’’ติ อยํ อาปตฺตีนํ วิปตฺติภาวปุจฺฉาฯ กติ อาปตฺติสมุฏฺฐานานีติ ตาสํเยว อาปตฺตีนํ สมุฏฺฐานปุจฺฉาฯ วิวาทมูลานิ อนุวาทมูลานีติ อิมา ‘‘วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณ’’นฺติ อาคตานํ วิวาทานุวาทานํ มูลปุจฺฉาฯ สารณียา ธมฺมาติ วิวาทานุวาทมูลานํ อภาวกรธมฺมปุจฺฉาฯ เภทกรวตฺถูนีติ อยํ ‘‘เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณ’’นฺติอาทีสุ วุตฺตเภทกรณปุจฺฉาฯ อธิกรณานีติ เภทกรวตฺถูสุ สติ อุปฺปชฺชนธมฺมปุจฺฉาฯ สมถาติ เตสํเยว วูปสมนธมฺมปุจฺฉาฯ ปญฺจ อาปตฺติโยติ มาติกาย อาคตวเสน วุตฺตาฯ สตฺตาติ วิภงฺเค อาคตวเสนฯ

อารกา เอเตหิ รมตีติ อารติ; ภุสา วา รติ อารติฯ วินา เอเตหิ รมตีติ วิรติ ฯ ปจฺเจกํ ปจฺเจกํ วิรมตีติ ปฏิวิรติฯ เวรํ มณติ วินาเสตีติ เวรมณีฯ น เอตาย เอเต อาปตฺติกฺขนฺธา กรียนฺตีติ อกิริยาฯ ยํ เอตาย อสติ อาปตฺติกฺขนฺธกรณํ อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส ปฏิปกฺขโต อกรณํฯ อาปตฺติกฺขนฺธอชฺฌาปตฺติยา ปฏิปกฺขโต อนชฺฌาปตฺติฯ

เวลนโต เวลา; จลยนโต วินาสนโตติ อตฺโถ ฯ นิยฺยานํ สิโนติ พนฺธติ นิวาเรตีติ เสตุฯ อาปตฺติกฺขนฺธานเมตํ อธิวจนํฯ โส เสตุ เอตาย ปญฺญตฺติยา หญฺญตีติ เสตุฆาโตฯ เสสวินีตวตฺถุนิทฺเทเสสุปิ เอเสว นโยฯ

พุทฺเธ อคารวาทีสุ โย พุทฺเธ ธรมาเน อุปฏฺฐานํ น คจฺฉติ, ปรินิพฺพุเต เจติยฏฺฐานํ โพธิฏฺฐานํ น คจฺฉติ, เจติยํ วา โพธิํ วา น วนฺทติ, เจติยงฺคเณ สฉตฺโต สอุปาหโน จรติ, นตฺเถตสฺส พุทฺเธ คารโวติ เวทิตพฺโพฯ โย ปน สกฺโกนฺโตเยว ธมฺมสฺสวนํ น คจฺฉติ, สรภญฺญํ น ภณติ, ธมฺมกถํ น กเถติ, ธมฺมสฺสวนคฺคํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉติ, วิกฺขิตฺโต วา อนาทโร วา นิสีทติ, นตฺเถตสฺส ธมฺเม คารโวฯ โย เถรนวมชฺฌิเมสุ จิตฺตีการํ น ปจฺจุปฏฺฐาเปติ, อุโปสถาคารวิตกฺกมาฬกาทีสุ กายปฺปาคพฺภิยํ ทสฺเสติ, ยถาวุฑฺฒํ น วนฺทติ, นตฺเถตสฺส สงฺเฆ คารโวฯ ติสฺโส สิกฺขา สมาทาย อสิกฺขมาโนเยว ปน สิกฺขาย อคารโวติ เวทิตพฺโพฯ ปมาเท จ สติวิปฺปวาเส ติฏฺฐมาโนเยว อปฺปมาทลกฺขณํ อพฺรูหยมาโน อปฺปมาเท อคารโวติ เวทิตพฺโพฯ ตถา อามิสปฺปฏิสนฺถารํ ธมฺมปฺปฏิสนฺถารนฺติ อิมํ ทุวิธํ ปฏิสนฺถารํ อกโรนฺโตเยว ปฏิสนฺถาเร อคารโวติ เวทิตพฺโพฯ คารวนิทฺเทเส วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[272] วิวาทมูลนิทฺเทเส ‘‘สตฺถริปิ อคารโว’’ติอาทีนํ พุทฺเธ อคารวาทีสุ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อปฺปติสฺโสติ อนีจวุตฺติ; น สตฺถารํ เชฏฺฐกํ กตฺวา วิหรติฯ อชฺฌตฺตํ วาติ อตฺตโน สนฺตาเน วา อตฺตโน ปกฺเข วา; สกาย ปริสายาติ อตฺโถฯ พหิทฺธา วาติ ปรสนฺตาเน วา ปรปกฺเข วาฯ ตตฺร ตุมฺเหติ ตสฺมิํ อชฺฌตฺตพหิทฺธาเภเท สปรสนฺตาเน วา สปรปริสาย วาฯ ปหานาย วายเมยฺยาถาติ เมตฺตาภาวนาทีหิ นเยหิ ปหานตฺถํ วายเมยฺยาถ; เมตฺตาภาวนาทินเยน หิ ตํ อชฺฌตฺตมฺปิ พหิทฺธาปิ ปหียติฯ อนวสฺสวายาติ อปฺปวตฺติภาวายฯ

สนฺทิฏฺฐิปรามาสีติ สกเมว ทิฏฺฐิํ ปรามสติ; ยํ อตฺตนา ทิฏฺฐิคตํ คหิตํ, อิทเมว สจฺจนฺติ คณฺหาติ ฯ อาธานคฺคาหีติ ทฬฺหคฺคาหีฯ

[273] อนุวาทมูลนิทฺเทโส กิญฺจาปิ วิวาทมูลนิทฺเทเสเนว สมาโน, อถ โข อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ นิสฺสาย วิวทนฺตานํ โกธูปนาหาทโย วิวาทมูลานิฯ ตถา วิวทนฺตา ปน สีลวิปตฺติอาทีสุ อญฺญตรวิปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ‘‘อสุโก ภิกฺขุ อสุกํ นาม วิปตฺติํ อาปนฺโน’’ติ วา, ‘‘ปาราชิกํ อาปนฺโนสิ, สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺโนสี’’ติ วา อนุวทนฺติฯ เอวํ อนุวทนฺตานํ โกธูปนาหาทโย อนุวาทมูลานีติ อยเมตฺถ วิเสโสฯ

[274] สารณียธมฺมนิทฺเทเส เมตฺตจิตฺเตน กตํ กายกมฺมํ เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ อาวิ เจว รโห จาติ สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา จฯ ตตฺถ นวกานํ จีวรกมฺมาทีสุ สหายภาวคมนํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ เถรานํ ปน ปาทโธวนพีชนวาตทานาทิเภทมฺปิ สพฺพํ สามีจิกมฺมํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ อุภเยหิปิ ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ ทารุภณฺฑาทีนํ เตสุ อวมญฺญํ อกตฺวา อตฺตนา ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ วิย ปฏิสามนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นามฯ อยมฺปิ ธมฺโม สารณีโยติ อยํ เมตฺตากายกมฺมสงฺขาโต ธมฺโม สริตพฺโพ สติชนโก; โย นํ กโรติ, ตํ ปุคฺคลํ; เยสํ กโต โหติ, เต ปสนฺนจิตฺตา ‘‘อโห สปฺปุริโส’’ติ อนุสฺสรนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ ปิยกรโณติ ตํ ปุคฺคลํ สพฺรหฺมจารีนํ ปิยํ กโรติฯ ครุกรโณติ ตํ ปุคฺคลํ สพฺรหฺมจารีนํ ครุํ กโรติฯ สงฺคหายาติอาทีสุ สพฺรหฺมจารีหิ สงฺคเหตพฺพภาวายฯ เตหิ สทฺธิํ อวิวาทาย สมคฺคภาวาย เอกีภาวาย จ สํวตฺตติฯ

เมตฺตํ วจีกมฺมนฺติอาทีสุ เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโรติ เอวํ ปคฺคยฺห วจนํ สมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นามฯ วิหาเร อสนฺเต ปน ตํ ปฏิปุจฺฉนฺตสฺส ‘‘กุหิํ อมฺหากํ เทวตฺเถโร, กุหิํ อมฺหากํ ติสฺสตฺเถโร, กทา นุ โข อาคมิสฺสตี’’ติ เอวํ มมายนวจนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นามฯ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานิ ปน นยนานิ อุมฺมีเลตฺวา ปสนฺเนน มุเขน โอโลกนํ สมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามฯ ‘‘เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโร อโรโค โหตุ, อปฺปาพาโธ’’ติ สมนฺนาหรณํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามฯ

อปฺปฏิวิภตฺตโภคีติ เนว อามิสํ ปฏิวิภชิตฺวา ภุญฺชติ, น ปุคฺคลํฯ

โย หิ ‘‘เอตฺตกํ ปเรสํ ทสฺสามิ, เอตฺตกํ อตฺตนา ภุญฺชิสฺสามิ, เอตฺตกํ วา อสุกสฺส จ อสุกสฺส จ ทสฺสามิ, เอตฺตกํ อตฺตนา ภุญฺชิสฺสามี’’ติ วิภชิตฺวา ภุญฺชติ, อยํ ปฏิวิภตฺตโภคี นามฯ อยํ ปน เอวํ อกตฺวา อาภตํ ปิณฺฑปาตํ เถราสนโต ปฏฺฐาย ทตฺวา คหิตาวเสสํ ภุญฺชติฯ ‘‘สีลวนฺเตหี’’ติ วจนโต ทุสฺสีลสฺส อทาตุมฺปิ วฏฺฏติ, สารณียธมฺมปูรเกน ปน สพฺเพสํ ทาตพฺพเมวาติ วุตฺตํฯ คิลาน-คิลานุปฏฺฐาก-อาคนฺตุก-คมิกจีวรกมฺมาทิปสุตานํ วิเจยฺย ทาตุมฺปิ วฏฺฏติฯ น หิ เอเต วิจินิตฺวา เทนฺเตน ปุคฺคลวิภาโค กโต โหติ, อีทิสานญฺหิ กิจฺฉลาภตฺตา วิเสโส กาตพฺโพเยวาติ อยํ กโรติฯ

อขณฺฑานีติอาทีสุ ยสฺส สตฺตสุ อาปตฺติกฺขนฺเธสุ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วา สิกฺขาปทํ ภินฺนํ โหติ, ตสฺส สีลํ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิย ขณฺฑํ นามฯ ยสฺส ปน เวมชฺเฌ ภินฺนํ, ตสฺส มชฺเฌ ฉิทฺทสาฏโก วิย ฉิทฺทํ นาม โหติฯ ยสฺส ปฏิปาฏิยา ทฺเว ตีณิ ภินฺนานิ, ตสฺส ปิฏฺฐิยํ วา กุจฺฉิยํ วา อุฏฺฐิเตน วิสภาควณฺเณน กาฬรตฺตาทีนํ อญฺญตรสรีรวณฺณา คาวี วิย สพลํ นาม โหติฯ ยสฺส อนฺตรนฺตรา ภินฺนานิ, ตสฺส อนฺตรนฺตรา วิสภาควณฺณพินฺทุวิจิตฺรา คาวี วิย กมฺมาสํ นาม โหติฯ ยสฺส ปน สพฺเพน สพฺพํ อภินฺนานิ สีลานิ, ตสฺส ตานิ สีลานิ อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ นาม โหนฺติฯ ตานิ ปเนตานิ ภุชิสฺสภาวกรณโต ภุชิสฺสานิฯ วิญฺญูหิ ปสตฺถตฺตา วิญฺญุปฺปสตฺถานิฯ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตฺตา อปรามฏฺฐานิฯ อุปจารสมาธิํ อปฺปนาสมาธิํ วา สํวตฺตยนฺตีติ สมาธิสํวตฺตนิกานีติ วุจฺจนฺติฯ สีลสามญฺญคโต วิหรตีติ เตสุ เตสุ ทิสาภาเคสุ วิหรนฺเตหิ กลฺยาณสีเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สมานภาวูปคตสีโล วิหรติฯ

ยายํ ทิฏฺฐีติ มคฺคสมฺปยุตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิฯ อริยาติ นิทฺโทสาฯ นิยฺยาตีติ นิยฺยานิกาฯ ตกฺกรสฺสาติ โย ตถาการี โหติ, ตสฺสฯ ทุกฺขกฺขยายาติ สพฺพทุกฺขสฺส ขยตฺถํฯ เสสํ ยาว สมถเภทปริโยสานา อุตฺตานตฺถเมวฯ

กติปุจฺฉาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขนฺธกปุจฺฉาวาโร

ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา

[320] อุปสมฺปทํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ อุปสมฺปทกฺขนฺธกํ ปุจฺฉิสฺสํฯ สนิทานํ สนิทฺเทสนฺติ นิทาเนน จ นิทฺเทเสน จ สทฺธิํ ปุจฺฉิสฺสามิฯ สมุกฺกฏฺฐปทานํ กติ อาปตฺติโยติ ยานิ ตตฺถ สมุกฺกฏฺฐานิ อุตฺตมานิ ปทานิ วุตฺตานิ, เตสํ สมุกฺกฏฺฐปทานํ อุตฺตมปทานํ สงฺเขปโต กติ อาปตฺติโย โหนฺตีติฯ เยน เยน หิ ปเทน ยา ยา อาปตฺติ ปญฺญตฺตา, สา สา ตสฺส ตสฺส ปทสฺส อาปตฺตีติ วุจฺจติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สมุกฺกฏฺฐปทานํ กติ อาปตฺติโย’’ติฯ ทฺเว อาปตฺติโยติ อูนวีสติวสฺสํ อุปสมฺปาเทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ, เสเสสุ สพฺพปเทสุ ทุกฺกฏํฯ

ติสฺโสติ ‘‘นสฺสนฺเตเต วินสฺสนฺเตเต, โก เตหิ อตฺโถ’’ติ เภทปุเรกฺขารานํ อุโปสถกรเณ ถุลฺลจฺจยํ, อุกฺขิตฺตเกน สทฺธิํ อุโปสถกรเณ ปาจิตฺติยํ, เสเสสุ ทุกฺกฏนฺติ เอวํ อุโปสถกฺขนฺธเก ติสฺโส อาปตฺติโยฯ เอกาติ วสฺสูปนายิกกฺขนฺธเก เอกา ทุกฺกฏาปตฺติเยวฯ

ติสฺโสติ เภทปุเรกฺขารสฺส ปวารยโต ถุลฺลจฺจยํ, อุกฺขิตฺตเกน สทฺธิํ ปาจิตฺติยํ, เสเสสุ ทุกฺกฏนฺติ เอวํ ปวารณากฺขนฺธเกปิ ติสฺโส อาปตฺติโยฯ

ติสฺโสติ วจฺฉตริํ อุคฺคเหตฺวา มาเรนฺตานํ ปาจิตฺติยํ, รตฺเตน จิตฺเตน องฺคชาตฉุปเน ถุลฺลจฺจยํ, เสเสสุ ทุกฺกฏนฺติ เอวํ จมฺมสํยุตฺเตปิ ติสฺโส อาปตฺติโยฯ เภสชฺชกฺขนฺธเกปิ สมนฺตา ทฺวงฺคุเล ถุลฺลจฺจยํ, โภชฺชยาคุยา ปาจิตฺติยํ, เสเสสุ ทุกฺกฏนฺติ เอวํ ติสฺโส อาปตฺติโยฯ

กถินํ เกวลํ ปญฺญตฺติเมว, นตฺถิ ตตฺถ อาปตฺติฯ จีวรสํยุตฺเต กุสจีรวากจีเรสุ ถุลฺลจฺจยํ, อติเรกจีวเร นิสฺสคฺคิยํ, เสเสสุ ทุกฺกฏนฺติ อิมา ติสฺโส อาปตฺติโยฯ

จมฺเปยฺยเก เอกา ทุกฺกฏาปตฺติเยวฯ โกสมฺพก-กมฺมกฺขนฺธก-ปาริวาสิกสมุจฺจยกฺขนฺธเกสุปิ เอกา ทุกฺกฏาปตฺติเยวฯ