เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานวณฺณนา

[266] เถยฺยสตฺถํ อุปสฺสุตีติ เถยฺยสตฺเถน สทฺธิํ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคคมนญฺจ อุปสฺสุติติฏฺฐนญฺจฯ สูปวิญฺญาปเนน จาติ อิทํ สูโปทนวิญฺญตฺติํ สนฺธาย วุตฺตํฯ รตฺติฉนฺนญฺจ โอกาสนฺติ ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป, ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส, อชฺโฌกาเส ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยํฯ พฺยูเหน สตฺตมาติ อิทํ ตทนนฺตรเมว ‘‘รถิกาย วา พฺยูเห วา สิงฺฆาฏเก วา ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ อาคตสิกฺขาปทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานวณฺณนา

[267] ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานานิ เอกาทส อุตฺตานาเนวฯ เอวํ ตาว สมฺภินฺนสมุฏฺฐานํ เวทิตพฺพํฯ นิยตสมุฏฺฐานํ ปน ติวิธํ, ตํ เอเกกสฺเสว สิกฺขาปทสฺส โหติ, ตํ วิสุํเยว ทสฺเสตุํ ‘‘ภูตํ กาเยน ชายตี’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ อุตฺตานเมวฯ เนตฺติธมฺมานุโลมิกนฺติ วินยปาฬิธมฺมสฺส อนุโลมนฺติฯ

สมุฏฺฐานสีสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนฺตรเปยฺยาลํ

กติปุจฺฉาวารวณฺณนา

[271] อิทานิ อาปตฺติอาทิโกฏฺฐาเสสุ โกสลฺลชนนตฺถํ ‘‘กติ อาปตฺติโย’’ติอาทินา นเยน มาติกํ ฐเปตฺวา นิทฺเทสปฺปฏินิทฺเทสวเสน วิภงฺโค วุตฺโตฯ

ตตฺถ กติ อาปตฺติโยติ มาติกาย จ วิภงฺเค จ อาคตาปตฺติปุจฺฉาฯ เอส นโย ทุติยปเทปิฯ เกวลญฺเหตฺถ อาปตฺติโย เอว ราสิวเสน ขนฺธาติ วุตฺตาฯ วินีตวตฺถูนีติ ตาสํ อาปตฺตีนํ วินยปุจฺฉา; ‘‘วินีตํ วินโย วูปสโม’’ติ อิทญฺหิ อตฺถโต เอกํ, วินีตานิเยว วินีตวตฺถูนีติ อยเมตฺถ ปทตฺโถฯ อิทานิ เยสุ สติ อาปตฺติโย โหนฺติ, อสติ น โหนฺติ, เต ทสฺเสตุํ ‘‘กติ อคารวา’’ติ ปุจฺฉาทฺวยํฯ วินีตวตฺถูนีติ อยํ ปน เตสํ อคารวานํ วินยปุจฺฉาฯ ยสฺมา ปน ตา อาปตฺติโย วิปตฺติํ อาปตฺตา นาม นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘กติ วิปตฺติโย’’ติ อยํ อาปตฺตีนํ วิปตฺติภาวปุจฺฉาฯ กติ อาปตฺติสมุฏฺฐานานีติ ตาสํเยว อาปตฺตีนํ สมุฏฺฐานปุจฺฉาฯ วิวาทมูลานิ อนุวาทมูลานีติ อิมา ‘‘วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณ’’นฺติ อาคตานํ วิวาทานุวาทานํ มูลปุจฺฉาฯ สารณียา ธมฺมาติ วิวาทานุวาทมูลานํ อภาวกรธมฺมปุจฺฉาฯ เภทกรวตฺถูนีติ อยํ ‘‘เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณ’’นฺติอาทีสุ วุตฺตเภทกรณปุจฺฉาฯ อธิกรณานีติ เภทกรวตฺถูสุ สติ อุปฺปชฺชนธมฺมปุจฺฉาฯ สมถาติ เตสํเยว วูปสมนธมฺมปุจฺฉาฯ ปญฺจ อาปตฺติโยติ มาติกาย อาคตวเสน วุตฺตาฯ สตฺตาติ วิภงฺเค อาคตวเสนฯ

อารกา เอเตหิ รมตีติ อารติ; ภุสา วา รติ อารติฯ วินา เอเตหิ รมตีติ วิรติ ฯ ปจฺเจกํ ปจฺเจกํ วิรมตีติ ปฏิวิรติฯ เวรํ มณติ วินาเสตีติ เวรมณีฯ น เอตาย เอเต อาปตฺติกฺขนฺธา กรียนฺตีติ อกิริยาฯ ยํ เอตาย อสติ อาปตฺติกฺขนฺธกรณํ อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส ปฏิปกฺขโต อกรณํฯ อาปตฺติกฺขนฺธอชฺฌาปตฺติยา ปฏิปกฺขโต อนชฺฌาปตฺติฯ