เมนู

โส จ ปริโภคํ น กโรติ, กสฺส อาปตฺติ? น กสฺสจิปิ อาปตฺติ ฯ กสฺมา? เยน ปฏิคฺคหิตํ เตน วิสฺสชฺชิตตฺตา, อิตรสฺส อปฺปฏิคฺคหิตตฺตาฯ

วินสฺสตีติ อปริโภคํ โหติฯ จตฺเตนาติอาทีสุ เยน จิตฺเตน เภสชฺชํ จตฺตญฺจ วนฺตญฺจ มุตฺตญฺจ โหติ, ตํ จิตฺตํ จตฺตํ วนฺตํ มุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ เตน จิตฺเตน ปุคฺคโล อนเปกฺโขติ วุจฺจตฺติ, เอวํ อนเปกฺโข สามเณรสฺส ทตฺวาติ อตฺโถฯ อิทํ กสฺมา วุตฺตํ? ‘‘เอวํ อนฺโตสตฺตาเห ทตฺวา ปจฺฉา ลภิตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺติทสฺสนตฺถ’’นฺติ มหาสุมตฺเถโร อาหฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห – ‘‘นยิทํ ยาจิตพฺพํ, อนฺโตสตฺตาเห ทินฺนสฺส หิ ปุน ปริโภเค อาปตฺติเยว นตฺถิฯ สตฺตาหาติกฺกนฺตสฺส ปน ปริโภเค อนาปตฺติทสฺสนตฺถมิทํ วุตฺต’’นฺติฯ ตสฺมา เอวํ ทินฺนํ เภสชฺชํ สเจ สามเณโร อภิสงฺขริตฺวา วา อนภิสงฺขริตฺวา วา ตสฺส ภิกฺขุโน นตฺถุกมฺมตฺถํ ทเทยฺย, คเหตฺวา นตฺถุกมฺมํ กาตพฺพํฯ สเจ พาโล โหติ, ทาตุํ น ชานาติ, อญฺเญน ภิกฺขุนา วตฺตพฺโพ – ‘‘อตฺถิ เต, สามเณร, เตล’’นฺติ ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺถี’’ติฯ ‘‘อาหร, เถรสฺส เภสชฺชํ กริสฺสามา’’ติฯ เอวมฺปิ วฏฺฏติฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

กถินสมุฏฺฐานํ, อกิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมวจีกมฺมํ,

ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[626] เตน สมเยนาติ วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ วสฺสิกสาฏิกา อนุญฺญาตาติ จีวรกฺขนฺธเก วิสาขาวตฺถุสฺมิํ (มหาว. 349 อาทโย) อนุญฺญาตาฯ ปฏิกจฺเจวาติ ปุเรเยวฯ

[627] มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ จตุนฺนํ คิมฺหมาสานํ เอโก ปจฺฉิมมาโส เสโสฯ กตฺวาติ สิพฺพนรชนกปฺปปริโยสาเนน นิฏฺฐเปตฺวาฯ กโรนฺเตน จ เอกเมว กตฺวา สมเย อธิฏฺฐาตพฺพํ, ทฺเว อธิฏฺฐาตุํ น วฏฺฏนฺติฯ

อติเรกมาเส เสเส คิมฺหาเนติ คิมฺหานนามเก อติเรกมาเส เสเสฯ

อติเรกทฺธมาเส เสเส คิมฺหาเน กตฺวา นิวาเสตีติ เอตฺถ ปน ฐตฺวา วสฺสิกสาฏิกาย ปริเยสนกฺเขตฺตํ กรณกฺเขตฺตํ นิวาสนกฺเขตฺตํ อธิฏฺฐานกฺเขตฺตนฺติ จตุพฺพิธํ เขตฺตํ, กุจฺฉิสมโย ปิฏฺฐิสมโยติ ทุวิโธ สมโย, ปิฏฺฐิสมยจตุกฺกํ กุจฺฉิสมยจตุกฺกนฺติ ทฺเว จตุกฺกานิ จ เวทิตพฺพานิฯ

ตตฺถ เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กาฬปกฺขุโปสถา, อยเมโก อทฺธมาโส ปริเยสนกฺเขตฺตญฺเจว กรณกฺเขตฺตญฺจฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร วสฺสิกสาฏิกํ อลทฺธํ ปริเยสิตุํ ลทฺธํ กาตุญฺจ วฏฺฏติ, นิวาเสตุํ อธิฏฺฐาตุญฺจ น วฏฺฏติฯ กาฬปกฺขุโปสถสฺส ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว อาสาฬฺหีปุณฺณมา, อยเมโก อทฺธมาโส ปริเยสนกรณนิวาสนานํ ติณฺณมฺปิ เขตฺตํฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร ปริเยสิตุํ กาตุํ นิวาเสตุญฺจ วฏฺฏติ, อธิฏฺฐาตุํเยว น วฏฺฏติฯ อาสาฬฺหีปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กตฺติกปุณฺณมา, อิเม จตฺตาโร มาสา ปริเยสนกรณนิวาสนาธิฏฺฐานานํ จตุนฺนํ เขตฺตํฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร อลทฺธํ ปริเยสิตุํ ลทฺธํ กาตุํ นิวาเสตุํ อธิฏฺฐาตุญฺจ วฏฺฏติฯ อิทํ ตาว จตุพฺพิธํ เขตฺตํ เวทิตพฺพํฯ

กตฺติกปุณฺณมาสิยา ปน ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว เชฏฺฐมูลปุณฺณมา, อิเม สตฺต มาสา ปิฏฺฐิสมโย นามฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร ‘‘กาโล วสฺสิกสาฏิกายา’’ติอาทินา นเยน สตุปฺปาทํ กตฺวา อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐานโต วสฺสิกสาฏิกจีวรํ นิปฺผาเทนฺตสฺส อิมินา สิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ ‘‘เทถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวร’’นฺติอาทินา นเยน วิญฺญตฺติํ กตฺวา นิปฺผาเทนฺตสฺส อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ วุตฺตนเยเนว สตุปฺปาทํ กตฺวา ญาตกปวาริตฏฺฐานโต นิปฺผาเทนฺตสฺส อิมินาว สิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ฯ วิญฺญตฺติํ กตฺวา นิปฺผาเทนฺตสฺส อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน อนาปตฺติฯ วุตฺตญฺเหตํ ปริวาเร

‘‘มาตรํ จีวรํ ยาเจ, โน จ สงฺเฆ ปริณตํ;

เกนสฺส โหติ อาปตฺติ, อนาปตฺติ จ ญาตเก;

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481);

อยญฺหิ ปญฺโห อิมมตฺถํ สนฺธาย วุตฺโตติฯ เอวํ ปิฏฺฐิสมยจตุกฺกํ เวทิตพฺพํฯ

เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิยา ปน ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กตฺติกปุณฺณมา, อิเม ปญฺจ มาสา กุจฺฉิสมโย นามฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร วุตฺตนเยน สตุปฺปาทํ กตฺวา อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐานโต วสฺสิกสาฏิกจีวรํ นิปฺผาเทนฺตสฺส วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ เย มนุสฺสา ปุพฺเพปิ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ เทนฺติ, อิเม ปน สเจปิ อตฺตโน อญฺญาตกอปฺปวาริตา โหนฺติ, วตฺตเภโท นตฺถิ, เตสุ สตุปฺปาทกรณสฺส อนุญฺญาตตฺตาฯ วิญฺญติํ กตฺวา นิปฺผาเทนฺตสฺส อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ อิทํ ปน ปกติยา วสฺสิกสาฏิกทายเกสุปิ โหติเยวฯ วุตฺตนเยเนว สตุปฺปาทํ กตฺวา ญาตกปวาริตฏฺฐานโต นิปฺผาเทนฺตสฺส อิมินา สิกฺขาปเทน อนาปตฺติฯ วิญฺญตฺติํ กตฺวา นิปฺผาเทนฺตสฺส อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน อนาปตฺติฯ ‘‘น วตฺตพฺพา เทถ เม’’ติ อิทญฺหิ ปริเยสนกาเล อญฺญาตกอปฺปวาริเตเยว สนฺธาย วุตฺตํฯ เอวํ กุจฺฉิสมยจตุกฺกํ เวทิตพฺพํฯ

นคฺโค กายํ โอวสฺสาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอตฺถ อุทกผุสิตคณนาย อกตฺวา นฺหานปริโยสานวเสน ปโยเค ปโยเค ทุกฺกเฏน กาเรตพฺโพฯ โส จ โข วิวฏงฺคเณ อากาสโต ปติตอุทเกเนว นฺหายนฺโตฯ นฺหานโกฏฺฐกวาปิอาทีสุ ฆเฏหิ อาสิตฺตอุทเกน วา นฺหายนฺตสฺส อนาปตฺติฯ

วสฺสํ อุกฺกฑฺฒิยตีติ เอตฺถ สเจ กตปริเยสิตาย วสฺสิกสาฏิกาย คิมฺหานํ ปจฺฉิม มาสํ เขเปตฺวา ปุน วสฺสานสฺส ปฐมมาสํ อุกฺกฑฺฒิตฺวา คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสเมว กโรนฺติ, วสฺสิกสาฏิกา โธวิตฺวา นิกฺขิปิตพฺพาฯ อนธิฏฺฐิตา อวิกปฺปิตา ทฺเว มาเส ปริหารํ ลภติ, วสฺสูปนายิกทิวเส อธิฏฺฐาตพฺพาฯ สเจ สติสมฺโมเสน วา อปฺปโหนกภาเวน วา อกตา โหติ, เต จ ทฺเว มาเส วสฺสานสฺส จ จาตุมาสนฺติ ฉ มาเส ปริหารํ ลภติฯ สเจ ปน กตฺติกมาเส กถินํ อตฺถรียติ, อปเรปิ จตฺตาโร มาเส ลภติ, เอวํ ทส มาสา โหนฺติฯ

ตโต ปรมฺปิ สติยา ปจฺจาสาย มูลจีวรํ กตฺวา ฐเปนฺตสฺส เอกมาสนฺติ เอวํ เอกาทส มาเส ปริหารํ ลภติฯ สเจ ปน เอกาหทฺวีหาทิวเสน ยาว ทสาหานาคตาย วสฺสูปนายิกาย อนฺโตวสฺเส วา ลทฺธา เจว นิฏฺฐิตา จ, กทา อธิฏฺฐาตพฺพาติ เอตํ อฏฺฐกถาสุ น วิจาริตํฯ ลทฺธทิวสโต ปฏฺฐาย อนฺโตทสาเห นิฏฺฐิตา ปน ตสฺมิํเยว อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ทสาหาติกฺกเม นิฏฺฐิตา ตทเหว อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ทสาเห อปฺปโหนฺเต จีวรกาลํ นาติกฺกเมตพฺพาติ อยํ โน อตฺตโนมติฯ กสฺมา? ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุํ; วสฺสิกสาฏิกํ วสฺสานํ จาตุมาสํ อธิฏฺฐาตุํ, ตโต ปรํ วิกปฺเปตุ’’นฺติ (มหาว. 358) หิ วุตฺตํฯ ตสฺมา วสฺสูปนายิกโต ปุพฺเพ ทสาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺติฯ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 462) จ วุตฺตํฯ ตสฺมา เอกาหทฺวีหาทิวเสน ยาว ทสาหานาคตาย วสฺสูปนายิกาย อนฺโตวสฺเส วา ลทฺธา เจว นิฏฺฐิตา จ วุตฺตนเยเนว อนฺโตทสาเห วา ตทหุ วา อธิฏฺฐาตพฺพา, ทสาเห อปฺปโหนฺเต จีวรกาลํ นาติกฺกเมตพฺพาฯ

ตตฺถ สิยา ‘‘วสฺสานํ จาตุมาสํ อธิฏฺฐาตุ’’นฺติ วจนโต ‘‘จาตุมาสพฺภนฺตเร ยทา วา ตทา วา อธิฏฺฐาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ยทิ เอวํ, ‘‘กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิํ ยาว อาพาธา อธิฏฺฐาตุ’’นฺติ วุตฺตํ สาปิ, จ ทสาหํ อติกฺกาเมตพฺพา สิยาฯ เอวญฺจ สติ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพ’’นฺติ อิทํ วิรุชฺฌติฯ ตสฺมา ยถาวุตฺตเมว คเหตพฺพํ, อญฺญํ วา อจลํ การณํ ลภิตฺวา ฉฑฺเฑตพฺพํฯ อปิจ กุรุนฺทิยมฺปิ นิสฺสคฺคิยาวสาเน วุตฺตํ – ‘‘กทา อธิฏฺฐาตพฺพา? ลทฺธทิวสโต ปฏฺฐาย อนฺโตทสาเห นิฏฺฐิตา ปน ตสฺมิํเยว อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ยทิ นปฺปโหติ ยาว กตฺติกปุณฺณมา ปริหารํ ลภตี’’ติฯ

[630] อจฺฉินฺนจีวรสฺสาติ เอตํ วสฺสิกสาฏิกเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ เตสญฺหิ นคฺคานํ กาโยวสฺสาปเน อนาปตฺติฯ เอตฺถ จ มหคฺฆวสฺสิกสาฏิกํ นิวาเสตฺวา นฺหายนฺตสฺส โจรุปทฺทโว อาปทา นามฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ฉสมุฏฺฐานํ , กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมวจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทวณฺณนา

[631] เตน สมเยนาติ จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ ยมฺปิ ตฺยาหนฺติ ยมฺปิ เต อหํฯ โส กิร ‘‘มม ปตฺตจีวรอุปาหนปจฺจตฺถรณานิ วหนฺโต มยา สทฺธิํ จาริกํ ปกฺกมิสฺสตี’’ติ อทาสิฯ เตเนวมาหฯ อจฺฉินฺทีติ พลกฺกาเรน อคฺคเหสิ, สกสญฺญาย คหิตตฺตา ปนสฺส ปาราชิกํ นตฺถิ, กิลเมตฺวา คหิตตฺตา อาปตฺติ ปญฺญตฺตาฯ

[633] สยํ อจฺฉินฺทติ นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยนฺติ เอกํ จีวรํ เอกาพทฺธานิ จ พหูนิ อจฺฉินฺทโต เอกา อาปตฺติฯ เอกโต อพทฺธานิ วิสุํ วิสุํ ฐิตานิ จ พหูนิ อจฺฉินฺทโต ‘‘สงฺฆาฏิํ อาหร, อุตฺตราสงฺคํ อาหรา’’ติ เอวํ อาหราปยโต จ วตฺถุคณนาย อาปตฺติโยฯ ‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ อาหรา’’ติ วทโตปิ เอกวจเนเนว สมฺพหุลา อาปตฺติโยฯ

อญฺญํ อาณาเปติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ ‘‘จีวรํ คณฺหา’’ติ อาณาเปติ, เอกํ ทุกฺกฏํฯ อาณตฺโต พหูนิ คณฺหาติ, เอกํ ปาจิตฺติยํ ‘‘สงฺฆาฏิํ คณฺห, อุตฺตราสงฺคํ คณฺหา’’ติ วทโต วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํฯ ‘‘มยา ทินฺนานิ สพฺพานิ คณฺหา’’ติ วทโต เอกวาจาย สมฺพหุลา อาปตฺติโยฯ

[634] อญฺญํ ปริกฺขารนฺติ วิกปฺปนุปคปจฺฉิมจีวรํ ฐเปตฺวา ยํ กิญฺจิ อนฺตมโส สูจิมฺปิฯ เวเฐตฺวา ฐปิตสูจีสุปิ วตฺถุคณนาย ทุกฺกฏานิฯ สิถิลเวฐิตาสุ เอวํฯ คาฬฺหํ กตฺวา พทฺธาสุ ปน เอกเมว ทุกฺกฏนฺติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ สูจิฆเร ปกฺขิตฺตาสุปิ เอเสว นโยฯ ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา สิถิลพทฺธ คาฬฺหพทฺเธสุ ติกฏุกาทีสุ เภสชฺเชสุปิ เอเสว นโยฯ