12. ทุพฺพจสิกฺขาปทวณฺณนา

[424] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควาติ ทุพฺพจสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ อนาจารํ อาจรตีติ อเนกปฺปการํ กายวจีทฺวารวีติกฺกมํ กโรติฯ กิํ นุ โข นามาติ วมฺภนวจนเมตํฯ อหํ โข นามาติ อุกฺกํสวจนํฯ ตุมฺเห วเทยฺยนฺติ ‘‘อิทํ กโรถ, อิทํ มา กโรถา’’ติ อหํ ตุมฺเห วตฺตุํ อรหามีติ ทสฺเสติฯ กสฺมาติ เจ? ยสฺมา อมฺหากํ พุทฺโธ ภควา กณฺฏกํ อารุยฺห มยา สทฺธิํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโตติเอวมาทิมตฺถํ สนฺธายาหฯ ‘‘อมฺหากํ ธมฺโม’’ติ วตฺวา ปน อตฺตโน สนฺตกภาเว ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อมฺหากํ อยฺยปุตฺเตน ธมฺโม อภิสมิโต’’ติ อาหฯ ยสฺมา อมฺหากํ อยฺยปุตฺเตน จตุสจฺจธมฺโม ปฏิวิทฺโธ, ตสฺมา ธมฺโมปิ อมฺหากนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สงฺฆํ ปน อตฺตโน เวริปกฺเข ฐิตํ มญฺญมาโน อมฺหากํ สงฺโฆติ น วทติฯ อุปมํ ปน วตฺวา สงฺฆํ อปสาเทตุกาโม ‘‘เสยฺยถาปิ นามา’’ติอาทิมาหฯ ติณกฏฺฐปณฺณสฏนฺติ ตตฺถ ตตฺถ ปติตํ ติณกฏฺฐปณฺณํฯ อถ วา ติณญฺจ นิสฺสารกํ ลหุกํ กฏฺฐญฺจ ติณกฏฺฐํฯ ปณฺณสฏนฺติ ปุราณปณฺณํฯ อุสฺสาเรยฺยาติ ราสิํ กเรยฺยฯ

ปพฺพเตยฺยาติ ปพฺพตปฺปภวา, สา หิ สีฆโสตา โหติ, ตสฺมา ตเมว คณฺหาติฯ สงฺขเสวาลปณกนฺติ เอตฺถ สงฺโขติ ทีฆมูลโก ปณฺณเสวาโล วุจฺจติฯ เสวาโลติ นีลเสวาโล, อวเสโส อุทกปปฺปฏกติลพีชกาทิ สพฺโพปิ ปณโกติ สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ เอกโต อุสฺสาริตาติ เอกฏฺฐาเน เกนาปิ สมฺปิณฺฑิตา ราสีกตาติ ทสฺเสติฯ

[425-6] ทุพฺพจชาติโกติ ทุพฺพจสภาโว วตฺตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ อตฺโถฯ ปทภาชเนปิสฺส ทุพฺพโจติ ทุกฺเขน กิจฺเฉน วทิตพฺโพ, น สกฺกา สุเขน วตฺตุนฺติ อตฺโถฯ โทวจสฺสกรเณหีติ ทุพฺพจภาวกรณีเยหิ, เย ธมฺมา ทุพฺพจํ ปุคฺคลํ กโรนฺติ, เตหิ สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ เต ปน ‘‘กตเม จ, อาวุโส, โทวจสฺสกรณา ธมฺมา? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ปาปิจฺโฉ โหตี’’ติอาทินา นเยน ปฏิปาฏิยา อนุมานสุตฺเต (ม. นิ. 1.181) อาคตา ปาปิจฺฉตา, อตฺตุกฺกํสกปรวมฺภกตา, โกธนตา, โกธเหตุ อุปนาหิตา, โกธเหตุอภิสงฺคิตา, โกธเหตุโกธสามนฺตวาจานิจฺฉารณตา, โจทกํ ปฏิปฺผรณตา, โจทกํ อปสาทนตา, โจทกสฺส ปจฺจาโรปนตา, อญฺเญน อญฺญํปฏิจรณตา , อปทาเนน น สมฺปายนตา, มกฺขิปฬาสิตา, อิสฺสุกีมจฺฉริตา, สฐมายาวิตา, ถทฺธาติมานิตา, สนฺทิฏฺฐิปรามาสิอาธานคฺคหิทุปฺปฏินิสฺสคฺคิตาติ เอกูนวีสติ ธมฺมา เวทิตพฺพาฯ