เมนู

ปทภาชนียวณฺณนา

[199] เอวํ อุทฺทิฏฺฐสิกฺขาปทํ ปทานุกฺกเมน วิภชิตฺวา อิทานิ ยสฺมา เหฏฺฐา ปทภาชนียมฺหิ ‘‘ฌานํ วิโมกฺขํ สมาธิ สมาปตฺติ ญาณทสฺสนํ…เป.… สุญฺญาคาเร อภิรตี’’ติ เอวํ สํขิตฺเตเนว อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม ทสฺสิโต, น วิตฺถาเรน อาปตฺติํ อาโรเปตฺวา ตนฺติ ฐปิตาฯ สงฺเขปทสฺสิเต จ อตฺเถ น สพฺเพ สพฺพากาเรน นยํ คเหตุํ สกฺโกนฺติ, ตสฺมา สพฺพากาเรน นยคฺคหณตฺถํ ปุน ตเทว ปทภาชนํ มาติกาฐาเน ฐเปตฺวา วิตฺถารโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ ทสฺเสตฺวา อาปตฺติเภทํ ทสฺเสตุกาโม ‘‘ฌานนฺติ ปฐมํ ฌานํ, ทุติยํ ฌาน’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปฐมชฺฌานาทีหิ เมตฺตาฌานาทีนิปิ อสุภชฺฌานาทีนิปิ อานาปานสฺสติสมาธิชฺฌานมฺปิ โลกิยชฺฌานมฺปิ โลกุตฺตรชฺฌานมฺปิ สงฺคหิตเมวฯ ตสฺมา ‘‘ปฐมํ ฌานํ สมาปชฺชินฺติปิ…เป.… จตุตฺถํ ชฺฌานํ, เมตฺตาฌานํ, อุเปกฺขาฌานํ อสุภชฺฌานํ อานาปานสฺสติสมาธิชฺฌานํ , โลกิยชฺฌานํ, โลกุตฺตรชฺฌานํ สมาปชฺชิ’’นฺติปิ ภณนฺโต ปาราชิโกว โหตีติ เวทิตพฺโพฯ

สุฏฺฐุ มุตฺโต วิวิเธหิ วา กิเลเสหิ มุตฺโตติ วิโมกฺโขฯ โส ปนายํ ราคโทสโมเหหิ สุญฺญตฺตา สุญฺญโตฯ ราคโทสโมหนิมิตฺเตหิ อนิมิตฺตตฺตา อนิมิตฺโตฯ ราคโทสโมหปณิธีนํ อภาวโต อปฺปณิหิโตติ วุจฺจติฯ จิตฺตํ สมํ อาทหติ อารมฺมเณ ฐเปตีติ สมาธิฯ อริเยหิ สมาปชฺชิตพฺพโต สมาปตฺติฯ เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมวฯ เอตฺถ จ วิโมกฺขตฺติเกน จ สมาธิตฺติเกน จ อริยมคฺโคว วุตฺโตฯ สมาปตฺติตฺติเกน ปน ผลสมาปตฺติฯ เตสุ ยํกิญฺจิ เอกมฺปิ ปทํ คเหตฺวา ‘‘อหํ อิมสฺส ลาภีมฺหี’’ติ ภณนฺโต ปาราชิโกว โหติฯ

ติสฺโส วิชฺชาติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ, ทิพฺพจกฺขุ, อาสวานํ ขเย ญาณนฺติฯ ตตฺถ เอกิสฺสาปิ นามํ คเหตฺวา ‘‘อหํ อิมิสฺสา วิชฺชาย ลาภีมฺหี’’ติ ภณนฺโต ปาราชิโก โหติฯ สงฺเขปฏฺฐกถายํ ปน ‘‘วิชฺชานํ ลาภีมฺหี’ติ ภณนฺโตปิ ‘ติสฺสนฺนํ วิชฺชานํ ลาภีมฺหี’ติ ภณนฺโตปิ ปาราชิโก วา’’ติ วุตฺตํฯ มคฺคภาวนาปทภาชเน วุตฺตา สตฺตติํสโพธิปกฺขิยธมฺมา มคฺคสมฺปยุตฺตา โลกุตฺตราว อิธาธิปฺเปตาฯ ตสฺมา โลกุตฺตรานํ สติปฏฺฐานานํ สมฺมปฺปธานานํ อิทฺธิปาทานํ อินฺทฺริยานํ พลานํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ลาภีมฺหีติ วทโต ปาราชิกนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ มหาปจฺจริยาทีสุ ปน ‘‘สติปฏฺฐานานํ ลาภีมฺหี’ติ เอวํ เอเกกโกฏฺฐาสวเสนาปิ ‘กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานสฺส ลาภีมฺหี’ติ เอวํ ตตฺถ เอเกกธมฺมวเสนาปิ วทโต ปาราชิกเมวา’’ติ วุตฺตํ ตมฺปิ สเมติฯ กสฺมา? มคฺคกฺขณุปฺปนฺเนเยว สนฺธาย วุตฺตตฺตาฯ ผลสจฺฉิกิริยายปิ เอเกกผลวเสน ปาราชิกํ เวทิตพฺพํฯ

ราคสฺส ปหานนฺติอาทิตฺติเก กิเลสปฺปหานเมว วุตฺตํฯ ตํ ปน ยสฺมา มคฺเคน วินา นตฺถิ, ตติยมคฺเคน หิ กามราคโทสานํ ปหานํ, จตุตฺเถน โมหสฺส, ตสฺมา ‘‘ราโค เม ปหีโน’’ติอาทีนิ วทโตปิ ปาราชิกํ วุตฺตํฯ

ราคา จิตฺตํ วินีวรณตาติอาทิตฺติเก โลกุตฺตรจิตฺตเมว วุตฺตํฯ ตสฺมา ‘‘ราคา เม จิตฺตํ วินีวรณ’’นฺติอาทีนิ วทโตปิ ปาราชิกเมวฯ