วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุวณฺณนา

[193] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ…เป.… คิหีนํ กมฺมนฺตํ อธิฏฺเฐมาติ คิหีนํ เขตฺเตสุ เจว อารามาทีสุ จ กตฺตพฺพกิจฺจํ อธิฏฺฐาม; ‘‘เอวํ กาตพฺพํ, เอวํ น กาตพฺพ’’นฺติ อาจิกฺขาม เจว อนุสาสาม จาติ วุตฺตํ โหติฯ ทูเตยฺยนฺติ ทูตกมฺมํฯ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺสาติ มนุสฺเส อุตฺติณฺณธมฺมสฺส; มนุสฺเส อติกฺกมิตฺวา พฺรหฺมตฺตํ วา นิพฺพานํ วา ปาปนกธมฺมสฺสาติ อตฺโถฯ อุตฺตริมนุสฺสานํ วา เสฏฺฐปุริสานํ ฌายีนญฺจ อริยานญฺจ ธมฺมสฺสฯ อสุโก ภิกฺขูติอาทีสุ อตฺตนา เอวํ มนฺตยิตฺวา ปจฺฉา คิหีนํ ภาสนฺตา ‘‘พุทฺธรกฺขิโต นาม ภิกฺขุ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภี, ธมฺมรกฺขิโต ทุติยสฺสา’’ติ เอวํ นามวเสเนว วณฺณํ ภาสิํสูติ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ เอโสเยว โข อาวุโส เสยฺโยติ กมฺมนฺตาธิฏฺฐานํ ทูเตยฺยหรณญฺจ พหุสปตฺตํ มหาสมารมฺภํ น จ สมณสารุปฺปํฯ ตโต ปน อุภยโตปิ เอโส เอว เสยฺโย ปาสํสตโร สุนฺทรตโร โย อมฺหากํ คิหีนํ อญฺญมญฺญสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺโณ ภาสิโตฯ กิํ วุตฺตํ โหติ? อิริยาปถํ สณฺฐเปตฺวา นิสินฺนํ วา จงฺกมนฺตํ วา ปุจฺฉนฺตานํ วา อปุจฺฉนฺตานํ วา คิหีนํ ‘‘อยํ อสุโก นาม ภิกฺขุ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภี’’ติ เอวมาทินา นเยน โย อมฺหากํ อญฺเญน อญฺญสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺโณ ภาสิโต ภวิสฺสติ, เอโส เอว เสยฺโยติฯ อนาคตสมฺพนฺเธ ปน อสติ น เอเตหิ โส ตสฺมิํ ขเณ ภาสิโตว ยสฺมา น ยุชฺชติ, ตสฺมา อนาคตสมฺพนฺธํ กตฺวา ‘‘โย เอวํ ภาสิโต ภวิสฺสติ, โส เอว เสยฺโย’’ติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ลกฺขณํ ปน สทฺทสตฺถโต ปริเยสิตพฺพํฯ

[194] วณฺณวา อเหสุนฺติ อญฺโญเยว เนสํ อภินโว สรีรวณฺโณ อุปฺปชฺชิ, เตน วณฺเณน วณฺณวนฺโต อเหสุํฯ ปีณินฺทฺริยาติ ปญฺจหิ ปสาเทหิ อภินิวิฏฺโฐกาสสฺส ปริปุณฺณตฺตา มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ อมิลาตภาเวน ปีณินฺทฺริยาฯ ปสนฺนมุขวณฺณาติ กิญฺจาปิ อวิเสเสน วณฺณวนฺโต สรีรวณฺณโต ปน เนสํ มุขวณฺโณ อธิกตรํ ปสนฺโน; อจฺโฉ อนาวิโล ปริสุทฺโธติ อตฺโถฯ วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณาติ เยน จ เต มหากณิการปุปฺผาทิสทิเสน วณฺเณน วณฺณวนฺโต, ตาทิโส อญฺเญสมฺปิ มนุสฺสานํ วณฺโณ อตฺถิฯ ยถา ปน อิเมสํ; เอวํ น เตสํ ฉวิวณฺโณ วิปฺปสนฺโนฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณา’’ติฯ อิติห เต ภิกฺขู เนว อุทฺเทสํ น ปริปุจฺฉํ น กมฺมฏฺฐานํ อนุยุญฺชนฺตาฯ อถ โข กุหกตาย อภูตคุณสํวณฺณนาย ลทฺธานิ ปณีตโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา ยถาสุขํ นิทฺทารามตํ สงฺคณิการามตญฺจ อนุยุญฺชนฺตา อิมํ สรีรโสภํ ปาปุณิํสุ, ยถา ตํ พาลา ภนฺตมิคปฺปฏิภาคาติฯ

วคฺคุมุทาตีริยาติ วคฺคุมุทาตีรวาสิโนฯ กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียนฺติ ภิกฺขเว กจฺจิ ตุมฺหากํ อิทํ จตุจกฺกํ นวทฺวารํ สรีรยนฺตํ ขมนียํ สกฺกา ขมิตุํ สหิตุํ ปริหริตุํ น กิญฺจิ ทุกฺขํ อุปฺปาเทตีติฯ กจฺจิ ยาปนียนฺติ กจฺจิ สพฺพกิจฺเจสุ ยาเปตุํ คเมตุํ สกฺกา, น กิญฺจิ อนฺตรายํ ทสฺเสตีติฯ กุจฺฉิ ปริกนฺโตติ กุจฺฉิ ปริกนฺติโต วรํ ภเวยฺย; ‘‘ปริกตฺโต’’ติปิ ปาโฐ ยุชฺชติฯ เอวํ วคฺคุมุทาตีริเย อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา อิทานิ ยสฺมา เตหิ กตกมฺมํ โจรกมฺมํ โหติ, ตสฺมา อายติํ อญฺเญสมฺปิ เอวรูปสฺส กมฺมสฺส อกรณตฺถํ อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิฯ

[195] อามนฺเตตฺวา จ ปน ‘‘ปญฺจิเม ภิกฺขเว มหาโจรา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สนฺโต สํวิชฺชมานาติ อตฺถิ เจว อุปลพฺภนฺติ จาติ วุตฺตํ โหติฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สตฺตโลเกฯ เอวํ โหตีติ เอวํ ปุพฺพภาเค อิจฺฉา อุปฺปชฺชติฯ กุทาสฺสุ นามาหนฺติ เอตฺถ สุอิติ นิปาโต; กุทา นามาติ อตฺโถฯ โส อปเรน สมเยนาติ โส ปุพฺพภาเค เอวํ จินฺเตตฺวา อนุกฺกเมน ปริสํ วฑฺเฒนฺโต ปนฺถทูหนกมฺมํ ปจฺจนฺติมคามวิโลปนฺติ เอวมาทีนิ กตฺวา เวปุลฺลปฺปตฺตปริโส หุตฺวา คาเมปิ อคาเม, ชนปเทปิ อชนปเท กโรนฺโต หนนฺโต ฆาเตนฺโต ฉินฺทนฺโต เฉทาเปนฺโต ปจนฺโต ปาเจนฺโตฯ

อิติ พาหิรกมหาโจรํ ทสฺเสตฺวา เตน สทิเส สาสเน ปญฺจ มหาโจเร ทสฺเสตุํ ‘‘เอวเมว โข’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปาปภิกฺขุโนติ อญฺเญสุ ฐาเนสุ มูลจฺฉินฺโน ปาราชิกปฺปตฺโต ‘‘ปาปภิกฺขู’’ติ วุจฺจติฯ อิธ ปน ปาราชิกํ อนาปนฺโน อิจฺฉาจาเร ฐิโต ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ มทฺทิตฺวา วิจรนฺโต ‘‘ปาปภิกฺขู’’ติ อธิปฺเปโตฯ ตสฺสาปิ พาหิรกโจรสฺส วิย ปุพฺพภาเค เอวํ โหติ – ‘‘กุทาสฺสุ นามาหํ…เป.… ปริกฺขาราน’’นฺติฯ ตตฺถ สกฺกโตติ สกฺการปฺปตฺโตฯ ครุกโตติ ครุการปฺปตฺโตฯ มานิโตติ มนสา ปิยายิโตฯ ปูชิโตติ จตุปจฺจยาภิหารปูชาย ปูชิโตฯ อปจิโตติ อปจิติปฺปตฺโตฯ ตตฺถ ยสฺส จตฺตาโร ปจฺจเย สกฺกริตฺวา สุฏฺฐุ อภิสงฺขเต ปณีตปณีเต กตฺวา เทนฺติ, โส สกฺกโตฯ ยสฺมิํ ครุภาวํ ปจฺจุเปตฺวา เทนฺติ, โส ครุกโตฯ ยํ มนสา ปิยายนฺติ, โส มานิโตฯ ยสฺส สพฺพมฺเปตํ กโรนฺติ, โส ปูชิโตฯ ยสฺส อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานอญฺชลิกมฺมาทิวเสน ปรมนิปจฺจการํ กโรนฺติ, โส อปจิโตฯ อิมสฺส จ ปน สพฺพมฺปิ อิมํ โลกามิสํ ปตฺถยมานสฺส เอวํ โหติฯ

โส อปเรน สมเยนาติ โส ปุพฺพภาเค เอวํ จินฺเตตฺวา อนุกฺกเมน สิกฺขาย อติพฺพคารเว อุทฺธเต อุนฺนเฬ จปเล มุขเร วิกิณฺณวาเจ มุฏฺฐสฺสตี อสมฺปชาเน ปากตินฺทฺริเย อาจริยุปชฺฌาเยหิ ปริจฺจตฺตเก ลาภครุเก ปาปภิกฺขู สงฺคณฺหิตฺวา อิริยาปถสณฺฐปนาทีนิ กุหกวตฺตานิ สิกฺขาเปตฺวา ‘‘อยํ เถโร อสุกสฺมิํ นาม เสนาสเน วสฺสํ อุปคมฺม วตฺตปฏิปตฺติํ ปูรยมาโน วสฺสํ วสิตฺวา นิคฺคโต’’ติ โลกสมฺมตเสนาสนสํวณฺณนาทีหิ อุปาเยหิ โลกํ ปริปาเจตุํ ปฏิพเลหิ ชาตกาทีสุ กตปริจเยหิ สรสมฺปนฺเนหิ ปาปภิกฺขูหิ สํวณฺณิยมานคุโณ หุตฺวา สเตน วา สหสฺเสน วา ปริวุโต…เป.… เภสชฺชปริกฺขารานํฯ อยํ ภิกฺขเว ปฐโม มหาโจโรติ อยํ สนฺธิจฺเฉทาทิโจรโก วิย น เอกํ กุลํ น ทฺเว, อถ โข มหาชนํ วญฺเจตฺวา จตุปจฺจยคหณโต ‘‘ปฐโม มหาโจโร’’ติ เวทิตพฺโพฯ เย ปน สุตฺตนฺติกา วา อาภิธมฺมิกา วา วินยธรา วา ภิกฺขู ภิกฺขาจาเร อสมฺปชฺชมาเน ปาฬิํ วาเจนฺตา อฏฺฐกถํ กเถนฺตา อนุโมทนาย ธมฺมกถาย อิริยาปถสมฺปตฺติยา จ โลกํ ปสาเทนฺตา ชนปทจาริกํ จรนฺติ สกฺกตา ครุกตา มานิตา ปูชิตา อปจิตา, เต ‘‘ตนฺติปเวณิฆฏนกา สาสนโชตกา’’ติ เวทิตพฺพาฯ

ตถาคตปฺปเวทิตนฺติ ตถาคเตน ปฏิวิทฺธํ ปจฺจกฺขกตํ ชานาปิตํ วาฯ อตฺตโน ทหตีติ ปริสมชฺเฌ ปาฬิญฺจ อฏฺฐกถญฺจ สํสนฺทิตฺวา มธุเรน สเรน ปสาทนียํ สุตฺตนฺตํ กเถตฺวา ธมฺมกถาวเสน อจฺฉริยพฺภุตชาเตน วิญฺญูชเนน ‘‘อโห, ภนฺเต, ปาฬิ จ อฏฺฐกถา จ สุปริสุทฺธา, กสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิตฺถา’’ติ ปุจฺฉิโต ‘‘โก อมฺหาทิเส อุคฺคหาเปตุํ สมตฺโถ’’ติ อาจริยํ อนุทฺทิสิตฺวา อตฺตนา ปฏิวิทฺธํ สยมฺภุญาณาธิคตํ ธมฺมวินยํ ปเวเทติฯ อยํ ตถาคเตน สตสหสฺสกปฺปาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวา กิจฺเฉน กสิเรน ปฏิวิทฺธธมฺมตฺเถนโก ทุติโย มหาโจโรฯ

สุทฺธํ พฺรหฺมจารินฺติ ขีณาสวภิกฺขุํฯ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ เสฏฺฐจริยํ จรนฺตํ; อญฺญมฺปิ วา อนาคามิํ อาทิํ กตฺวา ยาว สีลวนฺตํ ปุถุชฺชนํ อวิปฺปฏิสาราทิวตฺถุกํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตํฯ อมูลเกน อพฺรหฺมจริเยน อนุทฺธํเสตีติ ตสฺมิํ ปุคฺคเล อวิชฺชมาเนน อนฺติมวตฺถุนา อนุวทติ โจเทติ; อยํ วิชฺชมานคุณมกฺขี อริยคุณตฺเถนโก ตติโย มหาโจโรฯ

ครุภณฺฑานิ ครุปริกฺขารานีติ ยถา อทินฺนาทาเน ‘‘จตุโร ชนา สํวิธาย ครุภณฺฑํ อวาหรุ’’นฺติ (ปริ. 479) เอตฺถ ปญฺจมาสกคฺฆนกํ ‘‘ครุภณฺฑ’’นฺติ วุจฺจติ, อิธ ปน น เอวํฯ อถ โข ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อวิสฺสชฺชิยานิ น วิสฺสชฺเชตพฺพานิ สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วาฯ

วิสฺสชฺชิตานิปิ อวิสฺสชฺชิตานิ โหนฺติฯ โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ กตมานิ ปญฺจ? อาราโม, อารามวตฺถุ…เป.… ทารุภณฺฑํ, มตฺติกาภณฺฑ’’นฺติ วจนโต อวิสฺสชฺชิตพฺพตฺตา ครุภณฺฑานิฯ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อเวภงฺคิยานิ น วิภชิตพฺพานิ สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วาฯ วิภตฺตานิปิ อวิภตฺตานิ โหนฺติฯ โย วิภเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ กตมานิ ปญฺจ? อาราโม, อารามวตฺถุ…เป.… ทารุภณฺฑํ, มตฺติกาภณฺฑ’’นฺติ (จูฬว. 322) วจนโต อเวภงฺคิยตฺตา สาธารณปริกฺขารภาเวน ครุปริกฺขารานิฯ อาราโม อารามวตฺถูติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ ตํ สพฺพํ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อวิสฺสชฺชิยานี’’ติ ขนฺธเก อาคตสุตฺตวณฺณนายเมว ภณิสฺสามฯ เตหิ คิหี สงฺคณฺหาตีติ ตานิ ทตฺวา ทตฺวา คิหีํ สงฺคณฺหาติ อนุคฺคณฺหาติฯ อุปลาเปตีติ ‘‘อโห อมฺหากํ อยฺโย’’ติ เอวํ ลปนเก อนุพนฺธนเก สสฺเนเห กโรติฯ อยํ อวิสฺสชฺชิยํ อเวภงฺคิยญฺจ ครุปริกฺขารํ ตถาภาวโต เถเนตฺวา คิหิ สงฺคณฺหนโก จตุตฺโถ มหาโจโรฯ โส จ ปนายํ อิมํ ครุภณฺฑํ กุลสงฺคณฺหนตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺโต กุลทูสกทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ ปพฺพาชนียกมฺมารโห จ โหติฯ ภิกฺขุสงฺฆํ อภิภวิตฺวา อิสฺสรวตาย วิสฺสชฺเชนฺโต ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติฯ เถยฺยจิตฺเตน วิสฺสชฺเชนฺโต ภณฺฑํ อคฺฆาเปตฺวา กาเรตพฺโพติฯ

อยํ อคฺโค มหาโจโรติ อยํ อิเมสํ โจรานํ เชฏฺฐโจโร; อิมินา สทิโส โจโร นาม นตฺถิ, โย ปญฺจินฺทฺริยคฺคหณาตีตํ อติสณฺหสุขุมํ โลกุตฺตรธมฺมํ เถเนติฯ กิํ ปน สกฺกา โลกุตฺตรธมฺโม หิรญฺญสุวณฺณาทีนิ วิย วญฺเจตฺวา เถเนตฺวา คเหตุนฺติ? น สกฺกา, เตเนวาห – ‘‘โย อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปตี’’ติฯ อยญฺหิ อตฺตนิ อสนฺตํ ตํ ธมฺมํ เกวลํ ‘‘อตฺถิ มยฺหํ เอโส’’ติ อุลฺลปติ, น ปน สกฺโกติ ฐานา จาเวตุํ, อตฺตนิ วา สํวิชฺชมานํ กาตุํฯ อถ กสฺมา โจโรติ วุตฺโตติ? ยสฺมา ตํ อุลฺลปิตฺวา อสนฺตสมฺภาวนาย อุปฺปนฺเน ปจฺจเย คณฺหาติฯ เอวญฺหิ คณฺหตา เต ปจฺจยา สุขุเมน อุปาเยน วญฺเจตฺวา เถเนตฺวา คหิตา โหนฺติฯ เตเนวาห – ‘‘ตํ กิสฺส เหตุ? เถยฺยาย โว ภิกฺขเว รฏฺฐปิณฺโฑ ภุตฺโต’’ติฯ

อยญฺหิ เอตฺถ อตฺโถ – ยํ อโวจุมฺห – ‘‘อยํ อคฺโค มหาโจโร, โย อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปตี’’ติ ฯ ตํ กิสฺส เหตูติ เกน การเณน เอตํ อโวจุมฺหาติ เจฯ ‘‘เถยฺยาย โว ภิกฺขเว รฏฺฐปิณฺโฑ ภุตฺโต’’ติ ภิกฺขเว ยสฺมา โส เตน รฏฺฐปิณฺโฑ เถยฺยาย เถยฺยจิตฺเตน ภุตฺโต โหติฯ เอตฺถ หิ โวกาโร ‘‘เย หิ โว อริยา อรญฺญวนปตฺถานี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.35-36) วิย ปทปูรณมตฺเต นิปาโตฯ ตสฺมา ‘‘ตุมฺเหหิ ภุตฺโต’’ติ เอวมสฺส อตฺโถ น ทฏฺฐพฺโพฯ

อิทานิ ตเมวตฺถํ คาถาหิ วิภูตตรํ กโรนฺโต ‘‘อญฺญถา สนฺต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อญฺญถา สนฺตนฺติ อปริสุทฺธกายสมาจาราทิเกน อญฺเญนากาเรน สนฺตํฯ อญฺญถา โย ปเวทเยติ ปริสุทฺธกายสมาจาราทิเกน อญฺเญน อากาเรน โย ปเวเทยฺยฯ ‘‘ปรมปริสุทฺโธ อหํ, อตฺถิ เม อพฺภนฺตเร โลกุตฺตรธมฺโม’’ติ เอวํ ชานาเปยฺยฯ ปเวเทตฺวา จ ปน ตาย ปเวทนาย อุปฺปนฺนํ โภชนํ อรหา วิย ภุญฺชติฯ นิกจฺจ กิตวสฺเสว ภุตฺตํ เถยฺเยน ตสฺส ตนฺติ นิกจฺจาติ วญฺเจตฺวา อญฺญถา สนฺตํ อญฺญถา ทสฺเสตฺวาฯ อคุมฺพอคจฺฉภูตเมว สาขาปลาสปลฺลวาทิจฺฉาทเนน คุมฺพมิว คจฺฉมิว จ อตฺตานํ ทสฺเสตฺวาฯ กิตวสฺเสวาติ วญฺจกสฺส เกราฏิกสฺส คุมฺพคจฺฉสญฺญาย อรญฺเญ อาคตาคเต สกุเณ คเหตฺวา ชีวิตกปฺปกสฺส สากุณิกสฺเสวฯ ภุตฺตํ เถยฺเยน ตสฺส ตนฺติ ตสฺสาปิ อนรหนฺตสฺเสว สโต อรหนฺตภาวํ ทสฺเสตฺวา ลทฺธโภชนํ ภุญฺชโต; ยํ ตํ ภุตฺตํ ตํ ยถา สากุณิกกิตวสฺส นิกจฺจ วญฺเจตฺวา สกุณคฺคหณํ, เอวํ มนุสฺเส วญฺเจตฺวา ลทฺธสฺส โภชนสฺส ภุตฺตตฺตา เถยฺเยน ภุตฺตํ นาม โหติฯ

อิมํ ปน อตฺถวสํ อชานนฺตา เย เอวํ ภุญฺชนฺติ, กาสาวกณฺฐา…เป.… นิรยํ เต อุปปชฺชเร กาสาวกณฺฐาติ กาสาเวน เวฐิตกณฺฐาฯ เอตฺตกเมว อริยทฺธชธารณมตฺตํ, เสสํ สามญฺญํ นตฺถีติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘ภวิสฺสนฺติ โข ปนานนฺท อนาคตมทฺธานํ โคตฺรภุโน กาสาวกณฺฐา’’ติ (ม. นิ. 3.380) เอวํ วุตฺตทุสฺสีลานํ เอตํ อธิวจนํฯ ปาปธมฺมาติ ลามกธมฺมาฯ อสญฺญตาติ กายาทีหิ อสญฺญตาฯ ปาปาติ ลามกปุคฺคลาฯ ปาเปหิ กมฺเมหีติ เตหิ กรณกาเล อาทีนวํ อทิสฺวา กเตหิ ปรวญฺจนาทีหิ ปาปกมฺเมหิฯ นิรยํ เต อุปปชฺชเรติ นิรสฺสาทํ ทุคฺคติํ เต อุปปชฺชนฺติ; ตสฺมา เสยฺโย อโยคุโฬติ คาถาฯ

ตสฺสตฺโถ – สจายํ ทุสฺสีโล อสญฺญโต อิจฺฉาจาเร ฐิโต กุหนาย โลกํ วญฺจโก ปุคฺคโล ตตฺตํ อคฺคิสิขูปมํ อโยคุฬํ ภุญฺเชยฺย อชฺโฌหเรยฺย, ตสฺส ยญฺเจตํ รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺเชยฺย, ยญฺเจตํ อโยคุฬํ, เตสุ ทฺวีสุ อโยคุโฬว ภุตฺโต เสยฺโย สุนฺทรตโร ปณีตตโร จ ภเวยฺย, น หิ อโยคุฬสฺส ภุตฺตตฺตา สมฺปราเย สพฺพญฺญุตญาเณนาปิ ทุชฺชานปริจฺเฉทํ ทุกฺขํ อนุภวติฯ เอวํ ปฏิลทฺธสฺส ปน ตสฺส รฏฺฐปิณฺฑสฺส ภุตฺตตฺตา สมฺปราเย วุตฺตปฺปการํ ทุกฺขํ อนุโภติ, อยญฺหิ โกฏิปฺปตฺโต มิจฺฉาชีโวติฯ

เอวํ ปาปกิริยาย อนาทีนวทสฺสาวีนํ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ‘‘อถ โข ภควา วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย ทุปฺโปสตาย…เป.… อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถา’’ติ จ วตฺวา จตุตฺถปาราชิกํ ปญฺญเปนฺโต ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนภิชาน’’นฺติ อาทิมาหฯ

เอวํ มูลจฺเฉชฺชวเสน ทฬฺหํ กตฺวา จตุตฺถปาราชิเก ปญฺญตฺเต อปรมฺปิ อนุปฺปญฺญตฺตตฺถาย อธิมานวตฺถุ อุทปาทิฯ ตสฺสุปฺปตฺติทีปนตฺถํ เอตํ วุตฺตํ – ‘‘เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหตี’’ติฯ

อธิมานวตฺถุวณฺณนา

[196] ตตฺถ อทิฏฺเฐ ทิฏฺฐสญฺญิโนติ อรหตฺเต ญาณจกฺขุนา อทิฏฺเฐเยว ‘‘ทิฏฺฐํ อมฺเหหิ อรหตฺต’’นฺติ ทิฏฺฐสญฺญิโน หุตฺวาฯ เอส นโย อปฺปตฺตาทีสุฯ อยํ ปน วิเสโส – อปฺปตฺเตติ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปตฺติวเสน อปฺปตฺเตฯ อนธิคเตติ มคฺคภาวนาย อนธิคเต; อปฺปฏิลทฺเธติปิ อตฺโถฯ อสจฺฉิกเตติ อปฺปฏิวิทฺเธ ปจฺจเวกฺขณวเสน วา อปฺปจฺจกฺขกเตฯ อธิมาเนนาติ อธิคตมาเนน; ‘‘อธิคตา มย’’นฺติ เอวํ อุปฺปนฺนมาเนนาติ อตฺโถ, อธิกมาเนน วา ถทฺธมาเนนาติ อตฺโถฯ อญฺญํ พฺยากริํสูติ อรหตฺตํ พฺยากริํสุ; ‘‘ปตฺตํ อาวุโส อมฺเหหิ อรหตฺตํ, กตํ กรณีย’’นฺติ ภิกฺขูนํ อาโรเจสุํฯ เตสํ มคฺเคน อปฺปหีนกิเลสตฺตา เกวลํ สมถวิปสฺสนาพเลน วิกฺขมฺภิตกิเลสานํ อปเรน สมเยน ตถารูปปจฺจยสมาโยเค ราคาย จิตฺตํ นมติ; ราคตฺถาย นมตีติ อตฺโถฯ เอส นโย อิตเรสุฯ

ตญฺจ โข เอตํ อพฺโพหาริกนฺติ ตญฺจ โข เอตํ เตสํ อญฺญพฺยากรณํ อพฺโพหาริกํ อาปตฺติปญฺญาปเน โวหารํ น คจฺฉติ; อาปตฺติยา องฺคํ น โหตีติ อตฺโถฯ