เอวํ อุปปนฺโน จ ตตฺถ ทิพฺเพหิ เทวโลเก อุปฺปนฺเนหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ มนาปิยรูปาทิเกหิ ปญฺจหิ วตฺถุกามโกฏฺฐาเสหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจริสฺสสิ สมฺปยุตฺโต สโมธานคโต หุตฺวา อิโต จิโต จ จริสฺสสิ, วิจริสฺสสิ อภิรมิสฺสสิ วาติ อตฺโถฯ

[169] อสปฺปายานีติ อหิตานิ อวุฑฺฒิกรานิ ยานิ ขิปฺปเมว ชีวิตกฺขยํ ปาเปนฺติฯ

ปทภาชนียวณฺณนา

[172] สญฺจิจฺจาติ อยํ ‘‘สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคห’’นฺติ มาติกาย วุตฺตสฺส สญฺจิจฺจปทสฺส อุทฺธาโรฯ ตตฺถ สนฺติ อุปสคฺโค, เตน สทฺธิํ อุสฺสุกฺกวจนเมตํ สญฺจิจฺจาติ ; ตสฺส สญฺเจเตตฺวา สุฏฺฐุ เจเตตฺวาติ อตฺโถฯ ยสฺมา ปน โย สญฺจิจฺจ โวโรเปติ, โส ชานนฺโต สญฺชานนฺโต โหติ, ตญฺจสฺส โวโรปนํ เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม โหติฯ ตสฺมา พฺยญฺชเน อาทรํ อกตฺวา อตฺถเมว ทสฺเสตุํ ‘‘ชานนฺโต สญฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม’’ติ เอวมสฺส ปทภาชนํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ชานนฺโตติ ‘‘ปาโณ’’ติ ชานนฺโตฯ สญฺชานนฺโตติ ‘‘ชีวิตา โวโรเปมี’’ติ สญฺชานนฺโต; เตเนว ปาณชานนากาเรน สทฺธิํ ชานนฺโตติ อตฺโถฯ เจจฺจาติ วธกเจตนาวเสน เจเตตฺวา ปกปฺเปตฺวาฯ อภิวิตริตฺวาติ อุปกฺกมวเสน มทฺทนฺโต นิราสงฺกจิตฺตํ เปเสตฺวาฯ วีติกฺกโมติ เอวํ ปวตฺตสฺส โย วีติกฺกโม อยํ สญฺจิจฺจสทฺทสฺส สิขาปฺปตฺโต อตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ

อิทานิ ‘‘มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปยฺยา’’ติ เอตฺถ วุตฺตํ มนุสฺสตฺตภาวํ อาทิโต ปฏฺฐาย ทสฺเสตุํ ‘‘มนุสฺสวิคฺคโห นามา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ คพฺภเสยฺยกานํ วเสน สพฺพสุขุมอตฺตภาวทสฺสนตฺถํ ‘‘ยํ มาตุกุจฺฉิสฺมิ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปฐมํ จิตฺตนฺติ ปฏิสนฺธิจิตฺตํฯ อุปฺปนฺนนฺติ ชาตํฯ ปฐมํ วิญฺญาณํ ปาตุภูตนฺติ อิทํ ตสฺเสว เววจนํฯ ‘‘มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฐมํ จิตฺต’’นฺติ วจเนน เจตฺถ สกลาปิ ปญฺจโวการปฏิสนฺธิ ทสฺสิตา โหติฯ ตสฺมา ตญฺจ ปฐมํ จิตฺตํ ตํสมฺปยุตฺตา จ ตโย อรูปกฺขนฺธา เตน สห นิพฺพตฺตญฺจ กลลรูปนฺติ อยํ สพฺพปฐโม มนุสฺสวิคฺคโหฯ