เมนู

สเจ ปน ตํ สสฺสามิกํ โหติ, อาหราเปนฺเต ทาตพฺพํ อุมฺมตฺตกสฺสาติ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการสฺส อุมฺมตฺตกสฺสาปิ อนาปตฺติฯ อาทิกมฺมิกสฺสาติ อิธ ธนิโย อาทิกมฺมิโก, ตสฺส อนาปตฺติฯ อวเสสานํ ปน รชกภณฺฑิกาทิโจรานํ ฉพฺพคฺคิยาทีนํ อาปตฺติเยวาติฯ

อนาปตฺติเภทํ นิฏฺฐิตํฯ

ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปกิณฺณกกถา

สมุฏฺฐานญฺจ กิริยา, อโถ สญฺญา สจิตฺตกํ;

โลกวชฺชญฺจ กมฺมญฺจ, กุสลํ เวทนาย จาติฯ

อิมสฺมิํ ปน ปกิณฺณเก อิทํ สิกฺขาปทํ ติสมุฏฺฐานํ – สาหตฺถิกํ กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, อาณตฺติกํ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, สาหตฺถิกาณตฺติกํ กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติฯ กิริยาสมุฏฺฐานญฺจ, กโรนฺโตเยว หิ เอตํ อาปชฺชติ น อกโรนฺโตฯ ‘‘อทินฺนํ อาทิยามี’’ติ สญฺญาย อภาเวน มุจฺจนโต สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ , โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ตุฏฺโฐ วา ภีโต วา มชฺฌตฺโต วา ตํ อาปชฺชตีติ ติเวทนนฺติ สพฺพํ ปฐมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

ปกิณฺณกกถา นิฏฺฐิตาฯ

วินีตวตฺถุวณฺณนา

[132] วินีตวตฺถุกถาสุ ฉพฺพคฺคิยวตฺถุ อนุปญฺญตฺติยํ วุตฺตเมวฯ

ทุติยวตฺถุมฺหิ – จิตฺตํ นาม ปุถุชฺชนานํ ราคาทิวเสน ปกติํ วิชหิตฺวา ธาวติ สนฺธาวติ วิธาวติฯ สเจ ภควา กายวจีทฺวารเภทํ วินาปิ จิตฺตุปฺปาทมตฺเตน อาปตฺติํ ปญฺญเปยฺย, โก สกฺกุเณยฺย อนาปตฺติกํ อตฺตานํ กาตุํ! เตนาห – ‘‘อนาปตฺติ ภิกฺขุ จิตฺตุปฺปาเท’’ติฯ จิตฺตวสิเกน ปน น ภวิตพฺพํ, ปฏิสงฺขานพเลน จิตฺตํ นิวาเรตพฺพเมวาติฯ

[133-4] อามสน-ผนฺทาปน-ฐานาจาวนวตฺถูนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ ตโต ปรานิ จ เถยฺยจิตฺโต ภูมิโต อคฺคเหสีติ วตฺถุปริโยสานานิฯ

[135] นิรุตฺติปถวตฺถุสฺมิํ 1.329 อาทิยีติ คณฺหิ, ‘‘โจโรสิ ตฺว’’นฺติ ปรามสิฯ อิตโร ปน ‘‘เกน อวหฏ’’นฺติ วุตฺเต ‘‘มยา อวหฏ’’นฺติ ปุจฺฉาสภาเคน ปฏิญฺญํ อทาสิฯ ยทิ หิ อิตเรน ‘‘เกน คหิตํ, เกน อปนีตํ, เกน ฐปิต’’นฺติ วุตฺตํ อภวิสฺส, อถ อยมฺปิ ‘‘มยา คหิตํ, อปนีตํ, ฐปิต’’นฺติ วา วเทยฺยฯ มุขํ นาม ภุญฺชนตฺถาย จ กถนตฺถาย จ กตํ, เถยฺยจิตฺตํ ปน วินา อวหาโร นตฺถิฯ เตนาห ภควา – ‘‘อนาปตฺติ ภิกฺขุ นิรุตฺติปเถ’’ติฯ โวหารวจนมตฺเต อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ ตโต ปรํ เวฐนวตฺถุ ปริโยสานํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

[137] อภินฺนสรีรวตฺถุสฺมิํ อธิวตฺโถติ สาฏกตณฺหาย ตสฺมิํเยว สรีเร นิพฺพตฺโตฯ อนาทิยนฺโตติ ตสฺส วจนํ อคณฺหนฺโต, อาทรํ วา อกโรนฺโตฯ ตํ สรีรํ อุฏฺฐหิตฺวาติ เปโต อตฺตโน อานุภาเวน ตํ สรีรํ อุฏฺฐาเปสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตํ สรีรํ อุฏฺฐหิตฺวา’’ติฯ ทฺวารํ ถเกสีติ ภิกฺขุสฺส สุสานสมีเปเยว วิหาโร, ตสฺมา ภีรุกชาติโก ภิกฺขุ ขิปฺปเมว ตตฺถ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ถเกสิฯ ตตฺเถว ปริปตีติ ทฺวาเร ถกิเต เปโต สาฏเก นิราลโย หุตฺวา ตํ สรีรํ ปหาย ยถากมฺมํ คโต, ตสฺมา ตํ สรีรํ ตตฺเถว ปริปติ, ปติตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

อภินฺเน สรีเรติ อพฺภุณฺเห อลฺลสรีเร ปํสุกูลํ น คเหตพฺพํ, คณฺหนฺตสฺส เอวรูปา อุปทฺทวา โหนฺติ, ทุกฺกฏญฺจ อาปชฺชติฯ ภินฺเน ปน คเหตุํ วฏฺฏติฯ กิตฺตาวตา ปน ภินฺนํ โหติ? กาก-กุลล-โสณ-สิงฺคาลาทีหิ มุขตุณฺฑเกน วา ทาฐาย วา อีสกํ ผาลิตมตฺเตนาปิฯ ยสฺส ปน ปตโต ฆํสเนน ฉวิมตฺตํ ฉินฺนํ โหติ, จมฺมํ อจฺฉินฺนํ, เอตํ อภินฺนเมว; จมฺเม ปน ฉินฺเน ภินฺนํฯ ยสฺสาปิ สชีวกาเลเยว ปภินฺนา คณฺฑกุฏฺฐปิฬกา วา วโณ วา โหติ, อิทมฺปิ ภินฺนํฯ ตติยทิวสโต ปภุติ อุทฺธุมาตกาทิภาเวน กุณปภาวํ อุปคตมฺปิ ภินฺนเมวฯ สพฺเพน สพฺพํ ปน อภินฺเนปิ สุสานโคปเกหิ วา อญฺเญหิ วา มนุสฺเสหิ คาหาเปตุํ วฏฺฏติฯ โน เจ อญฺญํ ลภติ, สตฺถเกน วา เกนจิ วา วณํ กตฺวา คเหตพฺพํฯ วิสภาคสรีเร ปน สติํ อุปฏฺฐเปตฺวา สมณสญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา สีเส วา หตฺถปาทปิฏฺฐิยํ วา วณํ กตฺวา คเหตุํ วฏฺฏติฯ

กุสสงฺกามนวตฺถุกถา

[138] ตทนนฺตเร วตฺถุสฺมิํ กุสํ สงฺกาเมตฺวา จีวรํ อคฺคเหสีติ ปุพฺเพ ‘‘อาทิเยยฺยา’’ติ อิมสฺส ปทสฺส อตฺถวณฺณนายํ นามมตฺเตน ทสฺสิเตสุ เถยฺยาวหาร-ปสยฺหาวหาร-ปริกปฺปาวหารปอจฺฉนฺนาวหาร-กุสาวหาเรสุ กุสาวหาเรน อวหรีติ อตฺโถฯ

อิเมสํ ปน อวหารานํ เอวํ นานตฺตํ เวทิตพฺพํ – โย หิ โกจิ สสฺสามิกํ ภณฺฑํ รตฺติภาเค วา ทิวสภาเค วา สนฺธิจฺเฉทาทีนิ กตฺวา อทิสฺสมาโน อวหรติ, กูฏมานกูฏกหาปณาทีหิ วา วญฺเจตฺวา คณฺหาติ, ตสฺเสวํ คณฺหโต อวหาโร ‘‘เถยฺยาวหาโร’’ติ เวทิตพฺโพฯ

โย ปน ปเร ปสยฺห พลสา อภิภุยฺย, อถ วา ปน สนฺตชฺเชตฺวา ภยํ ทสฺเสตฺวา เตสํ สนฺตกํ คณฺหาติ, ปนฺถฆาต-คามฆาตาทีนิ กโรนฺตา ทามริกโจรา วิย โกธวเสน ปรฆรวิโลปํ กโรนฺตา อตฺตโน ปตฺตพลิโต จ อธิกํ พลกฺกาเรน คณฺหนฺตา ราช-ราชมหามตฺตาทโย วิย; ตสฺเสวํ คณฺหโต อวหาโร ‘‘ปสยฺหาวหาโร’’ติ เวทิตพฺโพฯ

ปริกปฺเปตฺวา คณฺหโต ปน อวหาโร ‘‘ปริกปฺปาวหาโร’’ติ วุจฺจติ, โส ภณฺฑปริกปฺป-โอกาสปริกปฺปวเสน ทุวิโธ ฯ ตตฺรายํ ภณฺฑปริกปฺโป – อิเธกจฺโจ สาฏกตฺถิโก อนฺโตคพฺภํ ปวิสิตฺวา ‘‘สเจ สาฏโก ภวิสฺสติ, คณฺหิสฺสามิ; สเจ สุตฺตํ, น คณฺหิสฺสามี’’ติ ปริกปฺเปตฺวา อนฺธกาเร ปสิพฺพกํ คณฺหาติ, สาฏโก เจ ตตฺร โหติ, อุทฺธาเรเยว ปาราชิกํฯ สุตฺตํ เจ โหติ, รกฺขติฯ พหิ นีหริตฺวา มุญฺจิตฺวา ‘‘สุตฺต’’นฺติ ญตฺวา ปุน อาหริตฺวา ยถาฐาเน ฐเปติ, รกฺขติเยวฯ ‘‘สุตฺต’’นฺติ ญตฺวาปิ ‘‘ยํ ลทฺธํ, ตํ คเหตพฺพ’’นฺติ คจฺฉติ, ปทวาเรน กาเรตพฺโพฯ ภูมิยํ ฐเปตฺวา คณฺหาติ, อุทฺธาเร ปาราชิกํฯ ‘‘โจโร, โจโร’’ติ สามิเกหิ ปริยุฏฺฐิโต ฉฑฺเฑตฺวา ปลายติ, รกฺขติฯ สามิกา ตํ ทิสฺวา คณฺหนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ อญฺโญ เจ โกจิ คณฺหาติ, ภณฺฑเทยฺยํฯ อถ นิวตฺเตสุ สามิเกสุ สยเมว ตํ ทิสฺวา ‘‘ปเคเวตํ มยา นีหฏํ, มม ทานิ สนฺตก’’นฺติ คณฺหาติ, รกฺขติ; ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติฯ ‘‘สเจ สุตฺตํ ภวิสฺสติ, คณฺหิสฺสามิ; สเจ สาฏโก, น คณฺหิสฺสามิฯ