สํวิทาวหารกถา

สํวิธาย อวหาโร สํวิทาวหาโร; อญฺญมญฺญสญฺญตฺติยา กตาวหาโรติ วุตฺตํ โหติฯ สํวิทหิตฺวาติ เอกจฺฉนฺทตาย เอกชฺฌาสยตาย สมฺมนฺตยิตฺวาติ อตฺโถฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – สมฺพหุลา ภิกฺขู ‘‘อสุกํ นาม เคหํ คนฺตฺวา, ฉทนํ วา ภินฺทิตฺวา, สนฺธิํ วา ฉินฺทิตฺวา ภณฺฑํ หริสฺสามา’’ติ สํวิทหิตฺวา คจฺฉนฺติฯ เตสุ เอโก ภณฺฑํ อวหรติฯ ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํฯ ปริวาเรปิ เจตํ วุตฺตํ –

‘‘จตุโร ชนา สํวิธาย, ครุภณฺฑํ อวาหรุํ;

ตโย ปาราชิกา, เอโก น ปาราชิโก;

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 479);

ตสฺสายํ อตฺโถ – จตฺตาโร ชนา อาจริยนฺเตวาสิกา ฉมาสกํ ครุภณฺฑํ อาหริตุกามา ชาตาฯ ตตฺถ อาจริโย ‘‘ตฺวํ เอกํ มาสกํ หร, ตฺวํ เอกํ, ตฺวํ เอกํ, อหํ ตโย หริสฺสามี’’ติ อาหฯ อนฺเตวาสิเกสุ ปน ปฐโม ‘‘ตุมฺเห, ภนฺเต, ตโย หรถ, ตฺวํ เอกํ หร, ตฺวํ เอกํ, อหํ เอกํ หริสฺสามี’’ติ อาหฯ อิตเรปิ ทฺเว เอวเมว อาหํสุฯ ตตฺถ อนฺเตวาสิเกสุ เอกเมกสฺส เอเกโก มาสโก สาหตฺถิโก โหติ, เตน เนสํ ทุกฺกฏาปตฺติโย; ปญฺจ อาณตฺติกา, เตหิ ติณฺณมฺปิ ปาราชิกํฯ อาจริยสฺส ปน ตโย สาหตฺถิกา, เตหิสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ ตโย อาณตฺติกา, เตหิปิ ถุลฺลจฺจยเมวฯ อิมสฺมิญฺหิ อทินฺนาทานสิกฺขาปเท สาหตฺถิกํ วา อาณตฺติกสฺส, อาณตฺติกํ วา สาหตฺถิกสฺส องฺคํ น โหติฯ สาหตฺถิกํ ปน สาหตฺถิเกเนว กาเรตพฺพํ, อาณตฺติกํ อาณตฺติเกเนวฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘จตุโร ชนา สํวิธาย…เป.… ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ

อปิจ สํวิทาวหาเร อสมฺโมหตฺถํ ‘‘เอกภณฺฑํ เอกฏฺฐานํ, เอกภณฺฑํ นานาฐานํ; นานาภณฺฑํ เอกฏฺฐานํ, นานาภณฺฑํ นานาฐาน’’นฺติ อิทมฺปิ จตุกฺกํ อตฺถโต สลฺลกฺเขตพฺพํฯ ตตฺถ เอกภณฺฑํ เอกฏฺฐานนฺติ เอกกุลสฺส อาปณผลเก ปญฺจมาสกํ ภณฺฑํ ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา ภิกฺขู เอกํ อาณาเปนฺติ ‘‘คจฺเฉตํ อาหรา’’ติ, ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํฯ

เอกภณฺฑํ นานาฐานนฺติ เอกกุลสฺส ปญฺจสุ อาปณผลเกสุ เอเกกมาสกํ ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ ‘‘คจฺเฉเต อาหรา’’ติ, ปญฺจมสฺส มาสกสฺส อุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํฯ นานาภณฺฑํ เอกฏฺฐานนฺติ พหูนํ สนฺตกํ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ ภณฺฑํ เอกสฺมิํ ฐาเน ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ ‘‘คจฺเฉตํ อาหรา’’ติ, ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกํฯ นานาภณฺฑํ นานาฐานนฺติ ปญฺจนฺนํ กุลานํ ปญฺจสุ อาปณผลเกสุ เอเกกมาสกํ ทุฏฺฐปิตํ ทิสฺวา สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ ‘‘คจฺเฉเต อาหรา’’ติ, ปญฺจมสฺส มาสกสฺส อุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิกนฺติฯ

สํวิทาวหารกถา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺเกตกมฺมกถา

[119] สงฺเกตกมฺมนฺติ สญฺชานนกมฺมํ; กาลปริจฺเฉทวเสน สญฺญาณกรณนฺติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ‘‘ปุเรภตฺตํ อวหรา’’ติ วุตฺเต อชฺช วา ปุเรภตฺตํ อวหรตุ, สฺเว วา, อนาคเต วา สํวจฺฉเร, นตฺถิ วิสงฺเกโต; อุภินฺนมฺปิ โอจรเก วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํฯ สเจ ปน ‘‘อชฺช ปุเรภตฺตํ อวหรา’’ติ วุตฺเต สฺเว ปุเรภตฺตํ อวหรติ, ‘‘อชฺชา’’ติ นิยามิตํ ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺม ปจฺฉา อวหฏํ โหติฯ สเจ ‘‘สฺเว ปุเรภตฺตํ อวหรา’’ติ วุตฺเต อชฺช ปุเรภตฺตํ อวหรติ , ‘‘สฺเว’’ติ นิยามิตํ ตํ สงฺเกตํ อปฺปตฺวา ปุเร อวหฏํ โหติ; เอวํ อวหรนฺตสฺส อวหารกสฺเสว ปาราชิกํ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺติฯ ‘‘สฺเว ปุเรภตฺต’’นฺติ วุตฺเต ตทเหว วา สฺเว ปจฺฉาภตฺตํ วา หรนฺโตปิ ตํ สงฺเกตํ ปุเร จ ปจฺฉา จ หรตีติ เวทิตพฺโพฯ เอส นโย ปจฺฉาภตฺตรตฺตินฺทิเวสุปิฯ ปุริมยาม-มชฺฌิมยาม-ปจฺฉิมยาม-กาฬชุณฺห-มาส-อุตุ-สํวจฺฉราทิวเสนาปิ เจตฺถ สงฺเกตวิสงฺเกตตา เวทิตพฺพาฯ ‘‘ปุเรภตฺตํ หรา’’ติ วุตฺเต ‘‘ปุเรภตฺตเมว หริสฺสามี’’ติ วายมนฺตสฺส ปจฺฉาภตฺตํ โหติ; เอตฺถ กถนฺติ? มหาสุมตฺเถโร ตาว อาห – ‘‘ปุเรภตฺตปโยโคว เอโส, ตสฺมา มูลฏฺโฐ น มุจฺจตี’’ติฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห – ‘‘กาลปริจฺเฉทํ อติกฺกนฺตตฺตา วิสงฺเกตํ, ตสฺมา มูลฏฺโฐ มุจฺจตี’’ติฯ

สงฺเกตกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ