เมนู

สุงฺกฆาตกถา

[113] สุงฺกํ ตโต หนนฺตีติ สุงฺกฆาตํ; สุงฺกฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตญฺหิ ยสฺมา ตโต สุงฺการหํ ภณฺฑํ สุงฺกํ อทตฺวา นีหรนฺตา รญฺโญ สุงฺกํ หนนฺติ วินาเสนฺติ, ตสฺมา สุงฺกฆาตนฺติ วุตฺตํฯ ตตฺร ปวิสิตฺวาติ ตตฺร ปพฺพตขณฺฑาทีสุ รญฺญา ปริจฺเฉทํ กตฺวา ฐปิเต สุงฺกฏฺฐาเน ปวิสิตฺวาฯ ราชคฺคํ ภณฺฑนฺติ ราชารหํ ภณฺฑํ; ยโต รญฺโญ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ สุงฺกํ ทาตพฺพํ โหติ, ตํ ภณฺฑนฺติ อตฺโถฯ ราชกนฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ เถยฺยจิตฺโตติ ‘‘อิโต รญฺโญ สุงฺกํ น ทสฺสามี’’ติ เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ภณฺฑํ อามสติ, ทุกฺกฏํฯ ฐปิตฏฺฐานโต คเหตฺวา ถวิกาย วา ปกฺขิปติ, ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน วา อูรุนา สทฺธิํ พนฺธติ, ถุลฺลจฺจยํฯ สุงฺกฏฺฐาเนน ปริจฺฉินฺนตฺตา ฐานาจาวนํ น โหติฯ สุงฺกฏฺฐานปริจฺเฉทํ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ

พหิสุงฺกฆาตํ ปาเตตีติ ราชปุริสานํ อญฺญวิหิตภาวํ ปสฺสิตฺวา อนฺโต ฐิโตว พหิ ปตนตฺถาย ขิปติฯ ตญฺเจ อวสฺสํ ปตนกํ, หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ตญฺเจ รุกฺเข วา ขาณุมฺหิ วา ปฏิหตํ พลววาตเวคุกฺขิตฺตํ วา หุตฺวา ปุน อนฺโตเยว ปตติ, รกฺขติฯ ปุน คณฺหิตฺวา ขิปติ, ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํฯ ภูมิยํ ปติตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสติ, ปาราชิกเมวฯ กุรุนฺทีสงฺเขปฏฺฐกถาสุ ปน ‘‘สเจ พหิ ปติตํ ฐตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปวิสติ, ปาราชิกํฯ สเจ อติฏฺฐมานํเยว วฏฺฏิตฺวา ปวิสติ รกฺขตี’’ติ วุตฺตํฯ

อนฺโต ฐตฺวา หตฺเถน วา ปาเทน วา ยฏฺฐิยา วา วฏฺเฏติ, อญฺเญน วา วฏฺฏาเปติ, สเจ อฏฺฐตฺวา วฏฺฏมานํ คตํ, ปาราชิกํฯ อนฺโต ฐตฺวา พหิ คจฺฉนฺตํ รกฺขติ, ‘‘วฏฺฏิตฺวา คมิสฺสตี’’ติ วา ‘‘อญฺโญ นํ วฏฺเฏสฺสตี’’ติ วา อนฺโต ฐปิตํ ปจฺฉา สยํ วา วฏฺฏมานํ อญฺเญน วา วฏฺฏิตํ พหิ คจฺฉติ, รกฺขติเยวฯ สุทฺธจิตฺเตน ฐปิเต ปน ตถา คจฺฉนฺเต วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ ทฺเว ปุฏเก เอกาพทฺเธ กตฺวา สุงฺกฏฺฐานสีมนฺตเร ฐเปติ, กิญฺจาปิ พหิปุฏเก สุงฺกํ ปาทํ อคฺฆติ, เตน สทฺธิํ เอกาพทฺธตาย ปน อนฺโต ปุฏโก รกฺขติฯ สเจ ปน ปริวตฺเตตฺวา อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปติ, ปาราชิกํฯ กาเชปิ เอกพทฺธํ กตฺวา ฐปิเต เอเสว นโยฯ สเจ ปน อพนฺธิตฺวา กาชโกฏิยํ ฐปิตมตฺตเมว โหติ, ปาราชิกํฯ

คจฺฉนฺเต ยาเน วา อสฺสปิฏฺฐิอาทีสุ วา ฐเปติ ‘‘พหิ นีหริสฺสตี’’ติ นีหเฏปิ อวหาโร นตฺถิ, ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติฯ กสฺมา? ‘‘อตฺร ปวิฏฺฐสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺตู’’ติ วุตฺตตฺตา อิทญฺจ สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐิตํ, น จ เตน นีตํ, ตสฺมา เนว ภณฺฑเทยฺยํ น ปาราชิกํฯ

ฐิตยานาทีสุ ฐปิเต วินา ตสฺส ปโยคํ คเตสุ เถยฺยจิตฺเตปิ สติ เนวตฺถิ อวหาโรฯ

ยทิ ปน ฐเปตฺวา ยานาทีนิ ปาเชนฺโต อติกฺกาเมติ , หตฺถิสุตฺตาทีสุ วา กตปริจยตฺตา ปุรโต ฐตฺวา ‘‘เอหิ, เร’’ติ ปกฺโกสติ, สีมาติกฺกเม ปาราชิกํฯ เอฬกโลมสิกฺขาปเท อิมสฺมิํ ฐาเน อญฺญํ หราเปติ, อนาปตฺติ, อิธ ปาราชิกํฯ ตตฺร อญฺญสฺส ยาเน วา ภณฺเฑ วา อชานนฺตสฺส ปกฺขิปิตฺวา ติโยชนํ อติกฺกาเมติ, นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺตีติ ปาจิตฺติยํฯ อิธ อนาปตฺติฯ

สุงฺกฏฺฐาเน สุงฺกํ ทตฺวาว คนฺตุํ วฏฺฏติฯ เอโก อาโภคํ กตฺวา คจฺฉติ ‘‘สเจ ‘สุงฺกํ เทหี’ติ วกฺขนฺติ, ทสฺสามิ; โน เจ วกฺขนฺติ, คมิสฺสามี’’ติฯ ตํ ทิสฺวา เอโก สุงฺกิโก ‘‘เอโส ภิกฺขุ คจฺฉติ, คณฺหถ นํ สุงฺก’’นฺติ วทติ, อปโร ‘‘กุโต ปพฺพชิตสฺส สุงฺกํ, คจฺฉตู’’ติ วทติ, ลทฺธกปฺปํ โหติ, คนฺตพฺพํฯ ‘‘ภิกฺขูนํ สุงฺกํ อทตฺวา คนฺตุํ น วฏฺฏติ, คณฺห อุปาสกา’’ติ วุตฺเต ปน ‘‘ภิกฺขุสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺเตหิ ปตฺตจีวรํ คเหตพฺพํ ภวิสฺสติ, กิํ เตน, คจฺฉตู’’ติ วุตฺเตปิ ลทฺธกปฺปเมวฯ สเจปิ สุงฺกิกา นิทฺทายนฺติ วา, ชูตํ วา กีฬนฺติ, ยตฺถ กตฺถจิ วา คตา, อยญฺจ ‘‘กุหิํ สุงฺกิกา’’ติ ปกฺโกสิตฺวาปิ น ปสฺสติ, ลทฺธกปฺปเมวฯ สเจปิ สุงฺกฏฺฐานํ ปตฺวา อญฺญวิหิโต, กิญฺจิ จินฺเตนฺโต วา สชฺฌายนฺโต วา มนสิการํ อนุยุญฺชนฺโต วา โจรหตฺถิสีหพฺยคฺฆาทีหิ สหสา วุฏฺฐาย สมนุพทฺโธ วา, มหาเมฆํ อุฏฺฐิตํ ทิสฺวา ปุรโต สาลํ ปวิสิตุกาโม วา หุตฺวา ตํ ฐานํ อติกฺกมติ, ลทฺธกปฺปเมวฯ

สุงฺกํ ปริหรตีติ เอตฺถ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา กิญฺจาปิ ปริหรติ, อวหาโรเยวาติ

กุรุนฺทฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถายํปน ‘‘‘ปริหรนฺตํ ราชปุริสา วิเหเฐนฺตี’ติ เกวลํ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา ปริหรโต ทุกฺกฏํ, อโนกฺกมิตฺวา ปริหรโต อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อิทํ ปาฬิยา สเมติฯ เอตฺถ ทฺวีหิ เลฑฺฑุปาเตหิ อุปจาโร ปริจฺฉินฺทิตพฺโพติฯ

สุงฺกฆาตกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปาณกถา

[114] อิโต ปรสฺมิํ เอกํเสน อวหารปฺปโหนกปาณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มนุสฺสปาโณ’’ติ อาหฯ ตมฺปิ ภุชิสฺสํ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิฯ โยปิ ภุชิสฺโส มาตรา วา ปิตรา วา อาฐปิโต โหติ, อตฺตนา วา อตฺตโน อุปริ กตฺวา ปญฺญาสํ วา สฏฺฐิํ วา อคฺคเหสิ, ตมฺปิ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิ; ธนํ ปน คตฏฺฐาเน วฑฺฒติฯ อนฺโตชาตก-ธนกฺกีต-กรมรานีตปฺปเภทํ ปน ทาสํเยว หรนฺตสฺส อวหาโร โหติฯ ตเมว หิ สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ – ‘‘ปาโณ นาม มนุสฺสปาโณ วุจฺจตี’’ติฯ เอตฺถ จ เคหทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ทาสสฺส ชาโต อนฺโตชาตโก, ธเนน กีโต ธนกฺกีโต, ปรเทสโต ปหริตฺวา อาเนตฺวา ทาสพฺยํ อุปคมิโต กรมรานีโตติ เวทิตพฺโพฯ เอวรูปํ ปาณํ ‘‘หริสฺสามี’’ติ อามสติ, ทุกฺกฏํฯ หตฺเถ วา ปาเท วา คเหตฺวา อุกฺขิปนฺโต ผนฺทาเปติ, ถุลฺลจฺจยํฯ อุกฺขิปิตฺวา ปลายิตุกาโม เกสคฺคมตฺตมฺปิ ฐิตฏฺฐานโต อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ เกเสสุ วา หตฺเถสุ วา คเหตฺวา กฑฺฒติ, ปทวาเรน กาเรตพฺโพฯ

ปทสา เนสฺสามีติ ตชฺเชนฺโต วา ปหรนฺโต วา ‘‘อิโต คจฺฉาหี’’ติ วทติ, เตน วุตฺตทิสาภาคํ คจฺฉนฺตสฺส ทุติยปทวาเรน ปาราชิกํฯ เยปิ เตน สทฺธิํ เอกจฺฉนฺทา โหนฺติ, สพฺเพสํ เอกกฺขเณ ปาราชิกํฯ ภิกฺขุ ทาสํ ทิสฺวา สุขทุกฺขํ ปุจฺฉิตฺวา วา อปุจฺฉิตฺวา วา ‘‘คจฺฉ, ปลายิตฺวา สุขํ ชีวา’’ติ วทติ, โส เจ ปลายติ, ทุติยปทวาเร ปาราชิกํฯ ตํ อตฺตโน สมีปํ อาคตํ อญฺโญ ‘‘ปลายา’’ติ วทติ, สเจ ภิกฺขุสตํ ปฏิปาฏิยา อตฺตโน สมีปมาคตํ วทติ, สพฺเพสํ ปาราชิกํฯ โย ปน เวคสา ปลายนฺตํเยว ‘‘ปลาย, ยาว ตํ สามิกา น คณฺหนฺตี’’ติ ภณติ, อนาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ สเจ ปน สณิกํ คจฺฉนฺตํ ภณติ, โส จ ตสฺส วจเนน สีฆํ คจฺฉติ, ปาราชิกํฯ ปลายิตฺวา อญฺญํ คามํ วา เทสํ วา คตํ ทิสฺวา ตโตปิ ปลาเปนฺตสฺส ปาราชิกเมวฯ

อทินฺนาทานํ นาม ปริยาเยน มุจฺจติฯ โย หิ เอวํ วทติ – ‘‘ตฺวํ อิธ กิํ กโรสิ,

กิํ เต ปลายิตุํ น วฏฺฏตีติ วา, กิํ กตฺถจิ คนฺตฺวา สุขํ ชีวิตุํ น วฏฺฏตีติ วา, ทาสทาสิโย ปลายิตฺวา อมุกํ นาม ปเทสํ คนฺตฺวา สุขํ ชีวนฺตี’’ติ วา, โส จ ตสฺส วจนํ สุตฺวา ปลายติ, อวหาโร นตฺถิฯ