อุปนิธิกถา

[112] อุปนิธิมฺหิ – นาหํ คณฺหามีติ สมฺปชานมุสาวาเทปิ อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตา ทุกฺกฏํฯ ‘‘กิํ ตุมฺเห ภณถ? เนวิทํ มยฺหํ อนุรูปํ, น ตุมฺหาก’’นฺติอาทีนิ วทนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมวฯ ‘‘รโห มยา เอตสฺส หตฺเถ ฐปิตํ, น อญฺโญ โกจิ ชานาติ, ‘ทสฺสติ นุ โข เม โน’’’ติ สามิโก วิมติํ อุปฺปาเทติ, ภิกฺขุสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ ตสฺส ผรุสาทิภาวํ ทิสฺวา สามิโก ‘‘น มยฺหํ ทสฺสตี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ, ตตฺร สจายํ ภิกฺขุ ‘‘กิลเมตฺวา นํ ทสฺสามี’’ติ ทาเน สอุสฺสาโห, รกฺขติ ตาวฯ สเจปิ โส ทาเน นิรุสฺสาโห, ภณฺฑสฺสามิโก ปน คหเณ สอุสฺสาโห , รกฺขเตวฯ ยทิ ปน โส ทาเน นิรุสฺสาโห ภณฺฑสามิโกปิ ‘‘น มยฺหํ ทสฺสตี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ, เอวํ อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเปน ภิกฺขุโน ปาราชิกํ ฯ ยทิปิ มุเขน ‘‘ทสฺสามี’’ติ วทติ, จิตฺเตน ปน อทาตุกาโม, เอวมฺปิ สามิกสฺส ธุรนิกฺเขเป ปาราชิกํฯ ตํ ปน อุปนิธิ นาม สงฺโคปนตฺถาย อตฺตโน หตฺเถ ปเรหิ ฐปิตภณฺฑํ, อคุตฺตเทสโต ฐานา จาเวตฺวา คุตฺตฏฺฐาเน ฐปนตฺถาย หรโต อนาปตฺติฯ เถยฺยจิตฺเตนปิ ฐานา จาเวนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิฯ กสฺมา? อตฺตโน หตฺเถ นิกฺขิตฺตตฺตา, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติฯ เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชโตปิ เอเสว นโยฯ ตาวกาลิกคฺคหเณปิ ตเถวฯ ธมฺมํ จรนฺโตติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ อยํ ตาว ปาฬิวณฺณนาฯ

ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย ปเนตฺถ ปตฺตจตุกฺกาทิวเสน เอวํ วุตฺโต – เอโก กิร ภิกฺขุ ปรสฺส มหคฺเฆ ปตฺเต โลภํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ หริตุกาโม ฐปิตฏฺฐานมสฺส สุฏฺฐุ สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโนปิ ปตฺตํ ตสฺเสว สนฺติเก ฐเปสิฯ โส ปจฺจูสสมเย อาคนฺตฺวา ธมฺมํ วาจาเปตฺวา นิทฺทายมานํ มหาเถรมาห – ‘‘วนฺทามิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘โก เอโส’’ติ? ‘‘อหํ, ภนฺเต, อาคนฺตุกภิกฺขุ, กาลสฺเสวมฺหิ คนฺตุกาโม, อสุกสฺมิญฺจ เม ฐาเน อีทิเสน นาม อํสพทฺธเกน อีทิสาย ปตฺตตฺถวิกาย ปตฺโต ฐปิโตฯ สาธาหํ, ภนฺเต, ตํ ลเภยฺย’’นฺติ เถโร ปวิสิตฺวา ตํ คณฺหิฯ อุทฺธาเรเยว โจรสฺส ปาราชิกํฯ สเจ อาคนฺตฺวา ‘‘โกสิ ตฺวํ อเวลาย อาคโต’’ติ วุตฺโต ภีโต ปลายติ, ปาราชิกํ ปตฺวาว ปลายติฯ เถรสฺส ปน สุทฺธจิตฺตตฺตา อนาปตฺติฯ เถโร ‘‘ตํ คณฺหิสฺสามี’’ติ อญฺญํ คณฺหิ, เอเสว นโยฯ อยํ ปน อญฺญํ ตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชติ, มนุสฺสวิคฺคเห อาณตฺตสทิสวตฺถุสฺมิํ วิยฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘ปทวาเรน กาเรตพฺโพ’’ติ วุตฺตํ, ตํ อตาทิสเมว คณฺหนฺเต ยุชฺชติฯ

ตํ มญฺญมาโน อตฺตโน ปตฺตํ คณฺหิตฺวา อทาสิ, โจรสฺส สามิเกน ทินฺนตฺตา ปาราชิกํ นตฺถิ, อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํฯ ตํ มญฺญมาโน โจรสฺเสว ปตฺตํ คณฺหิตฺวา อทาสิ, อิธาปิ โจรสฺส อตฺตโน สนฺตกตฺตา ปาราชิกํ นตฺถิ, อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา ทุกฺกฏเมวฯ สพฺพตฺถ เถรสฺส อนาปตฺติฯ

อปโร ‘‘ปตฺตํ โจเรสฺสามี’’ติ ตเถว นิทฺทายมานํ เถรํ วนฺทิฯ ‘‘โก อย’’นฺติ จ วุตฺเต ‘อหํ, ภนฺเต, คิลานภิกฺขุ, เอกํ ตาว เม ปตฺตํ เทถ, คามทฺวารํ คนฺตฺวา เภสชฺชํ อาหริสฺสามี’’ติฯ เถโร ‘‘อิธ คิลาโน นตฺถิ, โจโร อยํ ภวิสฺสตี’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘อิมํ หรตู’’ติ อตฺตโน เวริภิกฺขุสฺส ปตฺตํ นีหริตฺวา อทาสิ, ทฺวินฺนมฺปิ อุทฺธาเรเยว ปาราชิกํฯ ‘‘เวริภิกฺขุสฺส ปตฺโต’’ติ สญฺญาย อญฺญสฺส ปตฺตํ อุทฺธรนฺเตปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน ‘‘เวริสฺสาย’’นฺติ สญฺญาย โจรสฺเสว ปตฺตํ อุทฺธริตฺวา เทติ, วุตฺตนเยเนว เถรสฺส ปาราชิกํ, โจรสฺส ทุกฺกฏํฯ อถ ‘‘เวริสฺสาย’’นฺติ มญฺญมาโน อตฺตโน ปตฺตํ เทติ, วุตฺตนเยเนว อุภินฺนมฺปิ ทุกฺกฏํฯ

เอโก มหาเถโร อุปฏฺฐากํ ทหรภิกฺขุํ ‘‘ปตฺตจีวรํ คณฺห, อสุกํ นาม คามํ คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จริสฺสามา’’ติ อาหฯ ทหโร คเหตฺวา เถรสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สเจ สีเส ภารํ ขนฺเธ กโรติ, ปาราชิกํ นตฺถิฯ กสฺมา? อาณตฺติยา คหิตตฺตาฯ สเจ ปน มคฺคโต โอกฺกมฺม อฏวิํ ปวิสติ, ปทวาเรน กาเรตพฺโพฯ อถ นิวตฺติตฺวา วิหาราภิมุโข ปลายิตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา คจฺฉติ, อุปจาราติกฺกเม ปาราชิกํฯ อถาปิ มหาเถรสฺส นิวาสนปริวตฺตนฏฺฐานโต คามาภิมุโข ปลายติ, คามูปจาราติกฺกเม ปาราชิกํฯ ยทิ ปน อุโภปิ ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุญฺชิตฺวา วา คเหตฺวา วา นิกฺขมนฺติ, เถโร จ ปุนปิ ตํ วทติ – ‘‘ปตฺตจีวรํ คณฺห, วิหารํ คมิสฺสามา’’ติฯ ตตฺร เจ โส ปุริมนเยเนว เถยฺยจิตฺเตน สีเส ภารํ ขนฺเธ กโรติ, รกฺขติ ตาวฯ อฏวิํ ปวิสติ, ปทวาเรน กาเรตพฺโพฯ นิวตฺติตฺวา คามาภิมุโข เอว ปลายติ, คามูปจาราติกฺกเม ปาราชิกํฯ ปุรโต วิหาราภิมุโข ปลายิตฺวา วิหาเร อฏฺฐตฺวา อนิสีทิตฺวา อวูปสนฺเตเนว เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉติ, อุปจาราติกฺกเม ปาราชิกํฯ โย ปน อนาณตฺโต คณฺหาติ, ตสฺส สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุปิ ปาราชิกํฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

โย ปน ‘‘อสุกํ นาม วิหารํ คนฺตฺวา จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา วา เอหี’’ติ วุตฺโต ‘‘สาธู’’ติ คเหตฺวา คจฺฉติ, ตสฺสปิ อนฺตรามคฺเค เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํ นตฺถิฯ มคฺคา โอกฺกมเน ปทวาเรน กาเรตพฺโพฯ

ตํ วิหารํ คนฺตฺวา ตตฺเถว วสนฺโต เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชีราเปติ, โจรา วา ตสฺส ตํ หรนฺติ, อวหาโร นตฺถิ, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติฯ ตโต นิกฺขมิตฺวา อาคจฺฉโตปิ เอเสว นโยฯ

โย ปน อนาณตฺโต เถเรน นิมิตฺเต วา กเต สยเมว วา กิลิฏฺฐํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘เทถ, ภนฺเต, จีวรํ; อสุกํ นาม คามํ คนฺตฺวา รชิตฺวา อาหริสฺสามี’’ติ คเหตฺวา คจฺฉติ; ตสฺส อนฺตรามคฺเค เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สีเส ภารํ ขนฺเธ กรณาทีสุ ปาราชิกํฯ กสฺมา? อนาณตฺติยา คหิตตฺตาฯ มคฺคา โอกฺกมโตปิ ปฏินิวตฺติตฺวา ตเมว วิหารํ อาคนฺตฺวา วิหารสีมํ อติกฺกมโตปิ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํฯ ตตฺถ คนฺตฺวา รชิตฺวา ปจฺจาคจฺฉโตปิ เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน เอเสว นโยฯ สเจ ปน ยตฺถ คโต, ตตฺถ วา อนฺตรามคฺเค วิหาเร วา ตเมว วิหารํ ปจฺจาคนฺตฺวา ตสฺส เอกปสฺเส วา อุปจารสีมํ อนติกฺกมิตฺวา วสนฺโต เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชนฺโต ชีราเปติ, โจรา วา ตสฺส ตํ หรนฺติ, ยถา วา ตถา วา นสฺสติ, ภณฺฑเทยฺยํฯ อุปจารสีมํ อติกฺกมโต ปน ปาราชิกํฯ

โย ปน เถเรน นิมิตฺเต กยิรมาเน ‘‘เทถ, ภนฺเต, อหํ รชิตฺวา อาหริสฺสามี’’ติ วตฺวา ‘‘กตฺถ คนฺตฺวา, ภนฺเต, รชามี’’ติ ปุจฺฉติฯ เถโร จ นํ ‘‘ยตฺถ อิจฺฉสิ, ตตฺถ คนฺตฺวา รชาหี’’ติ วทติ, อยํ ‘‘วิสฺสฏฺฐทูโต’’ นามฯ เถยฺยจิตฺเตน ปลายนฺโตปิ น อวหาเรน กาเรตพฺโพฯ เถยฺยจิตฺเตน ปน ปลายโตปิ ปริโภเคน วา อญฺญถา วา นาสยโตปิ ภณฺฑเทยฺยเมว โหติฯ ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส หตฺเถ กิญฺจิ ปริกฺขารํ ปหิณติ – ‘‘อสุกวิหาเร อสุกภิกฺขุสฺส เทหี’’ติ, ตสฺส เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน สพฺพฏฺฐาเนสุ ‘‘อสุกํ นาม วิหารํ คนฺตฺวา จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา วา เอหี’’ติ เอตฺถ วุตฺตสทิโส วินิจฺฉโยฯ

อปโร ภิกฺขุํ ปหิณิตุกาโม นิมิตฺตํ กโรติ – ‘‘โก นุ โข คเหตฺวา คมิสฺสตี’’ติ, ตตฺร เจ เอโก – ‘‘เทถ, ภนฺเต, อหํ คเหตฺวา คมิสฺสามี’’ติ คเหตฺวา คจฺฉติ, ตสฺส เถยฺยจิตฺเต อุปฺปนฺเน สพฺพฏฺฐาเนสุ ‘‘เทถ, ภนฺเต, จีวรํ, อสุกํ นาม คามํ คนฺตฺวา รชิตฺวา อาหริสฺสามี’’ติ เอตฺถ วุตฺตสทิโส วินิจฺฉโยฯ เถเรน จีวรตฺถาย วตฺถํ ลภิตฺวา อุปฏฺฐากกุเล ฐปิตํ โหติฯ

อถสฺส อนฺเตวาสิโก วตฺถํ หริตุกาโม ตตฺร คนฺตฺวา ‘‘ตํ กิร วตฺถํ เทถา’’ติ เถเรน เปสิโต วิย วทติ; ตสฺส วจนํ สทฺทหิตฺวา อุปาสเกน ฐปิตํ อุปาสิกา วา, อุปาสิกาย ฐปิตํ อุปาสโก วา อญฺโญ วา, โกจิ นีหริตฺวา เทติ, อุทฺธาเรเยวสฺส ปาราชิกํฯ สเจ ปน เถรสฺส อุปฏฺฐาเกหิ ‘‘อิมํ เถรสฺส ทสฺสามา’’ติ อตฺตโน วตฺถํ ฐปิตํ โหติฯ อถสฺส อนฺเตวาสิโก ตํ หริตุกาโม ตตฺถ คนฺตฺวา ‘‘เถรสฺส กิร วตฺถํ ทาตุกามตฺถ, ตํ เทถา’’ติ วทติฯ เต จสฺส สทฺทหิตฺวา ‘‘มยํ, ภนฺเต, โภเชตฺวา ทสฺสามาติ ฐปยิมฺห, หนฺท คณฺหาหี’’ติ เทนฺติฯ สามิเกหิ ทินฺนตฺตา ปาราชิกํ นตฺถิ, อสุทฺธจิตฺเตน ปน คหิตตฺตา ทุกฺกฏํ, ภณฺฑเทยฺยญฺจ โหติฯ

ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส วตฺวา คามํ คจฺฉติ, ‘‘อิตฺถนฺนาโม มม วสฺสาวาสิกํ ทสฺสติ, ตํ คเหตฺวา ฐเปยฺยาสี’’ติฯ ‘‘สาธู’’ติ โส ภิกฺขุ เตน ทินฺนํ มหคฺฆสาฏกํ อตฺตนา ลทฺเธน อปฺปคฺฆสาฏเกน สทฺธิํ ฐเปตฺวา เตน อาคเตน อตฺตโน มหคฺฆสาฏกสฺส ลทฺธภาวํ ญตฺวา วา อญตฺวา วา ‘‘เทหิ เม วสฺสาวาสิก’’นฺติ วุตฺโต ‘‘ตว ถูลสาฏโก ลทฺโธ, มยฺหํ ปน สาฏโก มหคฺโฆ, ทฺเวปิ อสุกสฺมิํ นาม โอกาเส ฐปิตา, ปวิสิตฺวา คณฺหาหี’’ติ วทติฯ เตน ปวิสิตฺวา ถูลสาฏเก คหิเต อิตรสฺส อิตรํ คณฺหโต อุทฺธาเร ปาราชิกํฯ อถาปิ ตสฺส สาฏเก อตฺตโน นามํ อตฺตโน จ สาฏเก ตสฺส นามํ ลิขิตฺวา ‘‘คจฺฉ นามํ วาเจตฺวา คณฺหาหี’’ติ วทติ, ตตฺราปิ เอเสว นโยฯ โย ปน อตฺตนา จ เตน จ ลทฺธสาฏเก เอกโต ฐเปตฺวา ตํ เอวํ วทติ – ‘‘ตยา จ มยา จ ลทฺธสาฏกา ทฺเวปิ อนฺโตคพฺเภ ฐปิตา, คจฺฉ ยํ อิจฺฉสิ, ตํ วิจินิตฺวา คณฺหาหี’’ติฯ โส จ ลชฺชาย อาวาสิเกน ลทฺธํ ถูลสาฏกเมว คณฺเหยฺย, ตตฺราวาสิกสฺส วิจินิตฺวา คหิตาวเสสํ อิตรํ คณฺหโต อนาปตฺติฯ อาคนฺตุโก ภิกฺขุ อาวาสิกานํ จีวรกมฺมํ กโรนฺตานํ สมีเป ปตฺตจีวรํ ฐเปตฺวา ‘‘เอเต สงฺโคเปสฺสนฺตี’’ติ มญฺญมาโน นฺหายิตุํ วา อญฺญตฺร วา คจฺฉติฯ สเจ นํ อาวาสิกา สงฺโคเปนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ โน เจ, นฏฺเฐ คีวา น โหติฯ สเจปิ โส ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ฐเปถา’’ติ วตฺวา คจฺฉติ, อิตเร จ สกิจฺจปฺปสุตตฺตา น ชานนฺติ, เอเสว นโยฯ อถาปิ เต ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ฐเปถา’’ติ วุตฺตา ‘‘มยํ พฺยาวฏา’’ติ ปฏิกฺขิปนฺติ, อิตโร จ ‘‘อวสฺสํ ฐเปสฺสนฺตี’’ติ อนาทิยิตฺวา คจฺฉติ, เอเสว นโยฯ สเจ ปน เตน ยาจิตา วา อยาจิตา วา ‘‘มยํ ฐเปสฺสาม, ตฺวํ คจฺฉา’’ติ วทนฺติ; ตํ สงฺโคปิตพฺพํฯ โน เจ สงฺโคเปนฺติ, นฏฺเฐ คีวาฯ กสฺมา? สมฺปฏิจฺฉิตตฺตาฯ

โย ภิกฺขุ ภณฺฑาคาริโก หุตฺวา ปจฺจูสสมเย เอว ภิกฺขูนํ ปตฺตจีวรานิ เหฏฺฐาปาสาทํ โอโรเปตฺวา ทฺวารํ อปิทหิตฺวา เตสมฺปิ อนาโรเจตฺวาว ทูเร ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ; ตานิ เจ โจรา หรนฺติ, ตสฺเสว คีวาฯ โย ปน ภิกฺขูหิ ‘‘โอโรเปถ, ภนฺเต, ปตฺตจีวรานิ; กาโล สลากคฺคหณสฺสา’’ติ วุตฺโต ‘‘สมาคตตฺถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อาม, สมาคตมฺหา’’ติ วุตฺเต ปตฺตจีวรานิ นีหริตฺวา นิกฺขิปิตฺวา ภณฺฑาคารทฺวารํ พนฺธิตฺวา ‘‘ตุมฺเห ปตฺตจีวรานิ คเหตฺวา เหฏฺฐาปาสาททฺวารํ ปฏิชคฺคิตฺวา คจฺเฉยฺยาถา’’ติ วตฺวา คจฺฉติฯ ตตฺร เจโก อลสชาติโก ภิกฺขุ ภิกฺขูสุ คเตสุ ปจฺฉา อกฺขีนิ ปุญฺฉนฺโต อุฏฺฐหิตฺวา อุทกฏฺฐานํ มุขโธวนตฺถํ คจฺฉติ, ตํ ขณํ ทิสฺวา โจรา ตสฺส ปตฺตจีวรํ หรนฺติ, สุหฏํฯ ภณฺฑาคาริกสฺส คีวา น โหติฯ

สเจปิ โกจิ ภณฺฑาคาริกสฺส อนาโรเจตฺวาว ภณฺฑาคาเร อตฺตโน ปริกฺขารํ ฐเปติ, ตสฺมิมฺปิ นฏฺเฐ ภณฺฑาคาริกสฺส คีวา น โหติฯ สเจ ปน ภณฺฑาคาริโก ตํ ทิสฺวา ‘‘อฏฺฐาเน ฐปิต’’นฺติ คเหตฺวา ฐเปติ, นฏฺเฐ ตสฺส คีวาฯ สเจปิ ฐปิตภิกฺขุนา ‘‘มยา, ภนฺเต, อีทิโส นาม ปริกฺขาโร ฐปิโต, อุปธาเรยฺยาถา’’ติ วุตฺโต ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉติ, ทุนฺนิกฺขิตฺตํ วา มญฺญมาโน อญฺญสฺมิํ ฐาเน ฐเปติ, ตสฺเสว คีวาฯ ‘‘นาหํ ชานามี’’ติ ปฏิกฺขิปนฺตสฺส ปน นตฺถิ คีวาฯ โยปิ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว ฐเปติ, ภณฺฑาคาริกญฺจ น สมฺปฏิจฺฉาเปติ , นฏฺฐํ สุนฏฺฐเมวฯ สเจ ตํ ภณฺฑาคาริโก อญฺญตฺร ฐเปติ, นฏฺเฐ คีวาฯ สเจ ภณฺฑาคารํ สุคุตฺตํ, สพฺโพ สงฺฆสฺส จ เจติยสฺส จ ปริกฺขาโร ตตฺเถว ฐปียติ, ภณฺฑาคาริโก จ พาโล อพฺยตฺโต ทฺวารํ วิวริตฺวา ธมฺมกถํ วา โสตุํ, อญฺญํ วา กิญฺจิ กาตุํ กตฺถจิ คจฺฉติ, ตํ ขณํ ทิสฺวา ยตฺตกํ โจรา หรนฺติ, สพฺพํ ตสฺส คีวาฯ ภณฺฑาคารโต นิกฺขมิตฺวา พหิ จงฺกมนฺตสฺส วา ทฺวารํ วิวริตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปนฺตสฺส วา ตตฺเถว สมณธมฺมานุโยเคน นิสินฺนสฺส วา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา เกนจิ กมฺเมน พฺยาวฏสฺส วา อุจฺจารปสฺสาวปีฬิตสฺสาปิ ตโต ตตฺเถว อุปจาเร วิชฺชมาเน พหิ คจฺฉโต วา อญฺเญน วา เกนจิ อากาเรน ปมตฺตสฺส สโต ทฺวารํ วิวริตฺวา วา วิวฏเมว ปวิสิตฺวา วา สนฺธิํ ฉินฺทิตฺวา วา ยตฺตกํ ตสฺส ปมาทปจฺจยา โจรา หรนฺติ, สพฺพํ ตสฺเสว คีวาฯ อุณฺหสมเย ปน วาตปานํ วิวริตฺวา นิปชฺชิตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ

อุจฺจารปีฬิตสฺส ปน ตสฺมิํ อุปจาเร อสติ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺส คิลานปกฺเข ฐิตตฺตา อวิสโย; ตสฺมา คีวา น โหติฯ

โย ปน อนฺโต อุณฺหปีฬิโต ทฺวารํ สุคุตฺตํ กตฺวา พหิ นิกฺขมติ, โจรา จ นํ คเหตฺวา ‘‘ทฺวารํ วิวรา’’ติ วทนฺติ, ยาว ตติยํ น วิวริตพฺพํฯ ยทิ ปน เต โจรา ‘‘สเจ น วิวรสิ, ตญฺจ มาเรสฺสาม, ทฺวารญฺจ ภินฺทิตฺวา ปริกฺขารํ หริสฺสามา’’ติ ผรสุอาทีนิ อุกฺขิปนฺติฯ ‘‘มยิ จ มเต สงฺฆสฺส จ เสนาสเน วินฏฺเฐ คุโณ นตฺถี’’ติ วิวริตุํ วฏฺฏติฯ อิธาปิ อวิสยตฺตา คีวา นตฺถีติ วทนฺติฯ สเจ โกจิ อาคนฺตุโก กุญฺจิกํ วา เทติ, ทฺวารํ วา วิวรติ, ยตฺตกํ โจรา หรนฺติ, สพฺพํ ตสฺส คีวาฯ สงฺเฆน ภณฺฑาคารคุตฺตตฺถาย สูจิยนฺตกญฺจ กุญฺจิกมุทฺทิกา จ โยเชตฺวา ทินฺนา โหติ, ภณฺฑาคาริโก ฆฏิกมตฺตํ ทตฺวา นิปชฺชติ, โจรา วิวริตฺวา ปริกฺขารํ หรนฺติ, ตสฺเสว คีวาฯ สูจิยนฺตกญฺจ กุญฺจิกมุทฺทิกญฺจ โยเชตฺวา นิปนฺนํ ปเนตํ สเจ โจรา อาคนฺตฺวา ‘‘วิวรา’’ติ วทนฺติ, ตตฺถ ปุริมนเยเนว ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ เอวํ คุตฺตํ กตฺวา นิปนฺเน ปน สเจ ภิตฺติํ วา ฉทนํ วา ภินฺทิตฺวา อุมงฺเคน วา ปวิสิตฺวา หรนฺติ, น ตสฺส คีวาฯ สเจ ภณฺฑาคาเร อญฺเญปิ เถรา วสนฺติ, วิวเฏ ทฺวาเร อตฺตโน อตฺตโน ปริกฺขารํ คเหตฺวา คจฺฉนฺติ, ภณฺฑาคาริโก เตสุ คเตสุ ทฺวารํ น ชคฺคติ, สเจ ตตฺถ กิญฺจิ อวหรียติ, ภณฺฑาคาริกสฺส อิสฺสรตาย ภณฺฑาคาริกสฺเสว คีวาฯ เถเรหิ ปน สหาเยหิ ภวิตพฺพํฯ อยํ ตตฺถ สามีจิฯ

ยทิ ภณฺฑาคาริโก ‘‘ตุมฺเห พหิ ฐตฺวาว ตุมฺหากํ ปริกฺขารํ คณฺหถ, มา ปวิสิตฺถา’’ติ วทติ, เตสญฺจ เอโก โลลมหาเถโร สามเณเรหิ เจว อุปฏฺฐาเกหิ จ สทฺธิํ ภณฺฑาคารํ ปวิสิตฺวา นิสีทติ เจว นิปชฺชติ จ, ยตฺตกํ ภณฺฑํ นสฺสติ, สพฺพํ ตสฺส คีวาฯ ภณฺฑาคาริเกน ปน อวเสสตฺเถเรหิ จ สหาเยหิ ภวิตพฺพํฯ อถ ภณฺฑาคาริโกว โลลสามเณเร จ อุปฏฺฐาเก จ คเหตฺวา ภณฺฑาคาเร นิสีทติ เจว นิปชฺชติ จ, ยํ ตตฺถ นสฺสติ, สพฺพํ ตสฺเสว คีวาฯ ตสฺมา ภณฺฑาคาริเกเนว ตตฺถ วสิตพฺพํฯ อวเสเสหิ อปฺเปว รุกฺขมูเล วสิตพฺพํ, น จ ภณฺฑาคาเรติฯ

เย ปน อตฺตโน อตฺตโน สภาคภิกฺขูนํ วสนคพฺเภสุ ปริกฺขารํ ฐเปนฺติ, ปริกฺขาเร นฏฺเฐ เยหิ ฐปิโต, เตสํเยว คีวาฯ อิตเรหิ ปน สหาเยหิ ภวิตพฺพํฯ ยทิ ปน สงฺโฆ ภณฺฑาคาริกสฺส วิหาเรเยว ยาคุภตฺตํ ทาเปติ, โส จ ภิกฺขาจารตฺถาย คามํ คจฺฉติ, นฏฺฐํ ตสฺเสว คีวาฯ ภิกฺขาจารํ ปวิสนฺเตหิ อติเรกจีวรรกฺขณตฺถาย ฐปิตวิหารวาริกสฺสาปิ ยาคุภตฺตํ วา นิวาปํ วา ลภมานสฺเสว ภิกฺขาจารํ คจฺฉโต ยํ ตตฺถ นสฺสติ, สพฺพํ คีวาฯ น เกวลญฺจ เอตฺตกเมว, ภณฺฑาคาริกสฺส วิย ยํ ตสฺส ปมาทปฺปจฺจยา นสฺสติ, สพฺพํ คีวาฯ

สเจ วิหาโร มหา โหติ, อญฺญํ ปเทสํ รกฺขิตุํ คจฺฉนฺตสฺส อญฺญสฺมิํ ปเทเส นิกฺขิตฺตํ หรนฺติ, อวิสยตฺตา คีวา น โหติฯ อีทิเส ปน วิหาเร เวมชฺเฌ สพฺเพสํ โอสรณฏฺฐาเน ปริกฺขาเร ฐเปตฺวา นิสีทิตพฺพํฯ วิหารวาริกา วา ทฺเว ตโย ฐเปตพฺพาฯ สเจ เตสํ อปฺปมตฺตานํ อิโต จิโต จ รกฺขตํเยว กิญฺจิ นสฺสติ, คีวา น โหติฯ วิหารวาริเก พนฺธิตฺวา หริตภณฺฑมฺปิ โจรานํ ปฏิปถํ คเตสุ อญฺเญน มคฺเคน หริตภณฺฑมฺปิ น เตสํ คีวาฯ สเจ วิหารวาริกานํ วิหาเร ทาตพฺพํ ยาคุภตฺตํ วา นิวาโป วา น โหติ, เตหิ ปตฺตพฺพลาภโต อติเรกา ทฺเว ติสฺโส ยาคุสลากา, เตสํ ปโหนกภตฺตสลากา จ ฐเปตุํ วฏฺฏติฯ นิพทฺธํ กตฺวา ปน น ฐเปตพฺพา, มนุสฺสา หิ วิปฺปฏิสาริโน โหนฺติ, ‘‘วิหารวาริกาเยว อมฺหากํ ภตฺตํ ภุญฺชนฺตี’’ติฯ ตสฺมา ปริวตฺเตตฺวา ฐเปตพฺพาฯ สเจ เตสํ สภาคา สลากภตฺตานิ อาหริตฺวา เทนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ เทนฺติ, วารํ คาหาเปตฺวา นีหราเปตพฺพานิฯ สเจ วิหารวาริโก ทฺเว ติสฺโส ยาคุสลากา, จตฺตาริ ปญฺจ สลากภตฺตานิ จ ลภมาโนว ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ, ภณฺฑาคาริกสฺส วิย สพฺพํ นฏฺฐํ คีวา โหติฯ สเจ สงฺฆสฺส วิหารปาลานํ ทาตพฺพํ ภตฺตํ วา นิวาโป วา นตฺถิ, ภิกฺขู วิหารวารํ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน นิสฺสิตเก ชคฺเคนฺติ, สมฺปตฺตวารํ อคฺคเหตุํ น ลภนฺติ, ยถา อญฺเญ ภิกฺขู กโรนฺติ, ตเถว กาตพฺพํฯ ภิกฺขูหิ ปน อสหายกสฺส วา อตฺตทุติยสฺส วา ยสฺส สภาโค ภิกฺขุ ภตฺตํ อาเนตฺวา ทาตา นตฺถิ, เอวรูปสฺส วาโร น ปาเปตพฺโพฯ

ยมฺปิ ปากวตฺตตฺถาย วิหาเร ฐเปนฺติ, ตํ คเหตฺวา อุปชีวนฺเตน ฐาตพฺพํฯ โย ตํ น อุปชีวติ , โส วารํ น คาหาเปตพฺโพฯ ผลาผลตฺถายปิ วิหาเร ภิกฺขุํ ฐเปนฺติ, ชคฺคิตฺวา โคเปตฺวา ผลวาเรน ภาเชตฺวา ขาทนฺติฯ โย ตานิ ขาทติ, เตน ฐาตพฺพํฯ อนุปชีวนฺโต น คาหาเปตพฺโพฯ เสนาสนมญฺจปีฐปจฺจตฺถรณรกฺขณตฺถายปิ ฐเปนฺติ, อาวาเส วสนฺเตน ฐาตพฺพํฯ อพฺโภกาสิโก ปน รุกฺขมูลิโก วา น คาหาเปตพฺโพฯ

เอโก นวโก โหติ, พหุสฺสุโต ปน พหูนํ ธมฺมํ วาเจติ, ปริปุจฺฉํ เทติ, ปาฬิํ วณฺเณติ, ธมฺมกถํ กเถติ, สงฺฆสฺส ภารํ นิตฺถรติ, อยํ ลาภํ ปริภุญฺชนฺโตปิ อาวาเส วสนฺโตปิ วารํ น คาเหตพฺโพฯ ‘‘ปุริสวิเสโส นาม ญาตพฺโพ’’ติ วทนฺติฯ

อุโปสถาคารปฏิมาฆรชคฺคกสฺส ปน ทิคุณํ ยาคุภตฺตํ เทวสิกํ ตณฺฑุลนาฬิ สํวจฺฉเร ติจีวรํ, ทสวีสคฺฆนกํ กปฺปิยภณฺฑญฺจ ทาตพฺพํฯ สเจ ปน ตสฺส ตํ ลภมานสฺเสว ปมาเทน ตตฺถ กิญฺจิ นสฺสติ, สพฺพํ คีวาฯ พนฺธิตฺวา พลกฺกาเรน อจฺฉินฺนํ ปน น คีวาฯ ตตฺถ เจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา สนฺตเกน เจติยสฺส สนฺตกํ รกฺขาเปตุํ วฏฺฏติฯ เจติยสฺส สนฺตเกน สงฺฆสฺส สนฺตกํ รกฺขาเปตุํ น วฏฺฏติฯ ยํ ปน เจติยสฺส สนฺตเกน สทฺธิํ สงฺฆสฺส สนฺตกํ ฐปิตํ โหติ, ตํ เจติยสนฺตเก รกฺขาปิเต รกฺขิตเมว โหตีติ เอวํ วฏฺฏติฯ ปกฺขวาเรน อุโปสถาคาราทีนิ รกฺขโตปิ ปมาทวเสน นฏฺฐํ คีวาเยวาติฯ

อุปนิธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

สุงฺกฆาตกถา

[113] สุงฺกํ ตโต หนนฺตีติ สุงฺกฆาตํ; สุงฺกฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตญฺหิ ยสฺมา ตโต สุงฺการหํ ภณฺฑํ สุงฺกํ อทตฺวา นีหรนฺตา รญฺโญ สุงฺกํ หนนฺติ วินาเสนฺติ, ตสฺมา สุงฺกฆาตนฺติ วุตฺตํฯ ตตฺร ปวิสิตฺวาติ ตตฺร ปพฺพตขณฺฑาทีสุ รญฺญา ปริจฺเฉทํ กตฺวา ฐปิเต สุงฺกฏฺฐาเน ปวิสิตฺวาฯ ราชคฺคํ ภณฺฑนฺติ ราชารหํ ภณฺฑํ; ยโต รญฺโญ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ สุงฺกํ ทาตพฺพํ โหติ, ตํ ภณฺฑนฺติ อตฺโถฯ ราชกนฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ เถยฺยจิตฺโตติ ‘‘อิโต รญฺโญ สุงฺกํ น ทสฺสามี’’ติ เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ภณฺฑํ อามสติ, ทุกฺกฏํฯ ฐปิตฏฺฐานโต คเหตฺวา ถวิกาย วา ปกฺขิปติ, ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน วา อูรุนา สทฺธิํ พนฺธติ, ถุลฺลจฺจยํฯ สุงฺกฏฺฐาเนน ปริจฺฉินฺนตฺตา ฐานาจาวนํ น โหติฯ สุงฺกฏฺฐานปริจฺเฉทํ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, ปาราชิกํฯ

พหิสุงฺกฆาตํ ปาเตตีติ ราชปุริสานํ อญฺญวิหิตภาวํ ปสฺสิตฺวา อนฺโต ฐิโตว พหิ ปตนตฺถาย ขิปติฯ ตญฺเจ อวสฺสํ ปตนกํ, หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ ตญฺเจ รุกฺเข วา ขาณุมฺหิ วา ปฏิหตํ พลววาตเวคุกฺขิตฺตํ วา หุตฺวา ปุน อนฺโตเยว ปตติ, รกฺขติฯ ปุน คณฺหิตฺวา ขิปติ, ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ปาราชิกํฯ ภูมิยํ ปติตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสติ, ปาราชิกเมวฯ กุรุนฺทีสงฺเขปฏฺฐกถาสุ ปน ‘‘สเจ พหิ ปติตํ ฐตฺวา วฏฺฏนฺตํ ปวิสติ, ปาราชิกํฯ สเจ อติฏฺฐมานํเยว วฏฺฏิตฺวา ปวิสติ รกฺขตี’’ติ วุตฺตํฯ

อนฺโต ฐตฺวา หตฺเถน วา ปาเทน วา ยฏฺฐิยา วา วฏฺเฏติ, อญฺเญน วา วฏฺฏาเปติ, สเจ อฏฺฐตฺวา วฏฺฏมานํ คตํ, ปาราชิกํฯ อนฺโต ฐตฺวา พหิ คจฺฉนฺตํ รกฺขติ, ‘‘วฏฺฏิตฺวา คมิสฺสตี’’ติ วา ‘‘อญฺโญ นํ วฏฺเฏสฺสตี’’ติ วา อนฺโต ฐปิตํ ปจฺฉา สยํ วา วฏฺฏมานํ อญฺเญน วา วฏฺฏิตํ พหิ คจฺฉติ, รกฺขติเยวฯ สุทฺธจิตฺเตน ฐปิเต ปน ตถา คจฺฉนฺเต วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ ทฺเว ปุฏเก เอกาพทฺเธ กตฺวา สุงฺกฏฺฐานสีมนฺตเร ฐเปติ, กิญฺจาปิ พหิปุฏเก สุงฺกํ ปาทํ อคฺฆติ, เตน สทฺธิํ เอกาพทฺธตาย ปน อนฺโต ปุฏโก รกฺขติฯ สเจ ปน ปริวตฺเตตฺวา อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปติ, ปาราชิกํฯ กาเชปิ เอกพทฺธํ กตฺวา ฐปิเต เอเสว นโยฯ สเจ ปน อพนฺธิตฺวา กาชโกฏิยํ ฐปิตมตฺตเมว โหติ, ปาราชิกํฯ

คจฺฉนฺเต ยาเน วา อสฺสปิฏฺฐิอาทีสุ วา ฐเปติ ‘‘พหิ นีหริสฺสตี’’ติ นีหเฏปิ อวหาโร นตฺถิ, ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติฯ กสฺมา? ‘‘อตฺร ปวิฏฺฐสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺตู’’ติ วุตฺตตฺตา อิทญฺจ สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐิตํ, น จ เตน นีตํ, ตสฺมา เนว ภณฺฑเทยฺยํ น ปาราชิกํฯ

ฐิตยานาทีสุ ฐปิเต วินา ตสฺส ปโยคํ คเตสุ เถยฺยจิตฺเตปิ สติ เนวตฺถิ อวหาโรฯ