วนปฺปติกถา

[110] วนสฺส ปตีติ วนปฺปติ; วนเชฏฺฐกรุกฺขสฺเสตํ อธิวจนํฯ อิธ ปน สพฺโพปิ มนุสฺเสหิ ปริคฺคหิตรุกฺโข อธิปฺเปโต อมฺพลพุชปนสาทิโกฯ ยตฺถ วา ปน มริจวลฺลิอาทีนิ อาโรเปนฺติ, โส ฉิชฺชมาโน สเจ เอกายปิ ฉลฺลิยา วา วาเกน วา สกลิกาย วา เผคฺคุนา วา สมฺพทฺโธว หุตฺวา ภูมิยํ ปตติ, รกฺขติ ตาวฯ

โย ปน ฉินฺโนปิ วลฺลีหิ วา สามนฺตรุกฺขสาขาหิ วา สมฺพทฺโธ สนฺธาริตตฺตา อุชุกเมว ติฏฺฐติ, ปตนฺโต วา ภูมิํ น ปาปุณาติ, นตฺถิ ตตฺถ ปริหาโร, อวหาโร เอว โหติฯ โยปิ กกเจน ฉินฺโน อจฺฉินฺโน วิย หุตฺวา ตเถว ติฏฺฐติ, ตสฺมิมฺปิ เอเสว นโยฯ

โย ปน รุกฺขํ ทุพฺพลํ กตฺวา ปจฺฉา จาเลตฺวา ปาเตติ, อญฺเญน วา จาลาเปติ; อญฺญํ วาสฺส สนฺติเก รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา อชฺโฌตฺถรติ, ปเรน วา อชฺโฌตฺถราเปติ; มกฺกเฏ วา ปริปาเตตฺวา ตตฺถ อาโรเปติ, อญฺเญน วา อาโรปาเปติ; วคฺคุลิโย วา ตตฺถ อาโรเปติ, ปเรน วา อาโรปาเปติ; ตา ตํ รุกฺขํ ปาเตนฺติ, ตสฺเสว อวหาโรฯ

สเจ ปน เตน รุกฺเข ทุพฺพเล กเต อญฺโญ อนาณตฺโต เอว ตํ จาเลตฺวา ปาเตติ,

รุกฺเขน วา อชฺโฌตฺถรติ, อตฺตโน ธมฺมตาย มกฺกฏา วา วคฺคุลิโย วา อาโรหนฺติ, ปโร วา อนาณตฺโต อาโรเปติ, สยํ วา เอส วาตมุขํ โสเธติ, พลววาโต อาคนฺตฺวา รุกฺขํ ปาเตติ; สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยํฯ วาตมุขโสธนํ ปเนตฺถ อสมฺปตฺเต วาเต สุกฺขมาติกาย อุชุกรณาทีหิ สเมติ, โน อญฺญถาฯ รุกฺขํ อาวิชฺฌิตฺวา สตฺเถน วา อาโกเฏติ, อคฺคิํ วา เทติ, มณฺฑุกกณฺฏกํ วา วิสํ วา อาโกเฏติ, เยน โส มรติ, สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยเมวาติฯ

วนปฺปติกถา นิฏฺฐิตาฯ

หรณกกถา

[111] หรณเก – อญฺญสฺส หรณกํ ภณฺฑํ เถยฺยจิตฺโต อามสตีติ ปรํ สีสภาราทีหิ ภณฺฑํ อาทาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘เอตํ หริสฺสามี’’ติ เวเคน คนฺตฺวา อามสติ, เอตฺตาวตา อสฺส ทุกฺกฏํฯ ผนฺทาเปตีติ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํ กโรติ, สามิโก น มุญฺจติ, เตนสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ ฐานา จาเวตีติ อากฑฺฒิตฺวา สามิกสฺส หตฺถโต โมเจติ, เตนสฺส ปาราชิกํฯ สเจ ปน ตํ ภณฺฑสามิโก อุฏฺฐหิตฺวา โปเถตฺวา ปุน ตํ ภณฺฑํ โมจาเปตฺวา คณฺเหยฺย, ภิกฺขุ ปฐมคฺคหเณเนว ปาราชิโกฯ สีสโต วา กณฺณโต วา คีวโต วา หตฺถโต วา อลงฺการํ ฉินฺทิตฺวา วา โมเจตฺวา วา คณฺหนฺตสฺส สีสาทีหิ โมจิตมตฺเต ปาราชิกํฯ หตฺเถ ปน วลยํ วา กฏกํ วา อนีหริตฺวา อคฺคพาหํ ฆํสนฺโตว อปราปรํ วา สาเรติ, อากาสคตํ วา กโรติ, รกฺขติ ตาวฯ รุกฺขมูลจีวรวํเสสุ วลยมิว น ปาราชิกํ ชเนติฯ กสฺมา? สวิญฺญาณกตฺตาฯ สวิญฺญาณกโกฏฺฐาสคตญฺหิ ยาว ตโต น นีหฏํ, ตาว ตตฺเถว โหติฯ เอเสว นโย องฺคุลิมุทฺทิกปาทกฏกกฏูปคปิฬนฺธเนสุฯ

โย ปน ปรสฺส นิวตฺถสาฏกํ อจฺฉินฺทติ, ปโร จ สลชฺชิตาย สหสา น มุญฺจติ, เอเกนนฺเตน โจโร กฑฺฒติ, เอเกนนฺเตน ปโร, รกฺขติ ตาวฯ ปรสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ อถาปิ ตํ กฑฺฒนฺตสฺส ฉิชฺชิตฺวา เอกเทโส หตฺถคโต โหติ, โส จ ปาทํ อคฺฆติ ปาราชิกเมวฯ สหภณฺฑหารกนฺติ ‘‘สภณฺฑหารกํ ภณฺฑํ เนสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘อิโต ยาหี’’ติ ภณฺฑหารกํ ตชฺเชติ, โส ภีโต โจเรน อธิปฺเปตทิสาภิมุโข หุตฺวา เอกํ ปาทํ สงฺกาเมติ, โจรสฺส ถุลฺลจฺจยํ; ทุติเย ปาราชิกํฯ ปาตาเปตีติ อถาปิ โจโร ภณฺฑหารกสฺส หตฺเถ อาวุธํ ทิสฺวา สาสงฺโก หุตฺวา ปาตาเปตฺวา คเหตุกาโม เอกมนฺตํ ปฏิกฺกมฺม สนฺตชฺเชตฺวา ปาตาเปติ, ปรสฺส หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกํฯ

ปาตาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติอาทิ ปน ปริกปฺปวเสน วุตฺตํฯ โย หิ ภณฺฑํ ปาตาเปตฺวา ‘‘ยํ มม รุจฺจติ, ตํ คเหสฺสามี’’ติ ปริกปฺเปตฺวา ปาตาเปติ, ตสฺส ปาตาปเน จ อามสเน จ ทุกฺกฏํ, ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยํฯ ปาทคฺฆนกสฺส ฐานา จาวเน ปาราชิกํฯ ตํ ปจฺฉา ปฏิปาติยมานสฺส มุญฺจโตปิ นตฺถิเยว สมณภาโวฯ