อารามฏฺฐกถา

[102] อารามฏฺเฐปิ – อารามํ ตาว ทสฺเสนฺโต ‘‘อาราโม นาม ปุปฺผาราโม ผลาราโม’’ติ อาหฯ เตสุ วสฺสิกาทีนํ ปุปฺผนโก ปุปฺผาราโมฯ อมฺพผลาทีนํ ผลนโก ผลาราโมฯ อาราเม จตูหิ ฐาเนหิ นิกฺขิตฺตสฺส วินิจฺฉโย ภูมฏฺฐาทีสุ วุตฺตนโย เอวฯ

ตตฺถชาตเก ปน มูลนฺติ อุสีรหิริเวราทิกํ ยํกิญฺจิ มูลํ, ตํ อุปฺปาเฏตฺวา วา อุปฺปาฏิตํ วา คณฺหนฺตสฺส เยน มูเลน วตฺถุ ปูรติ, ตสฺมิํ คหิเต ปาราชิกํฯ กนฺโทปิ มูเลเนว สงฺคหิโตฯ อุปฺปาเฏนฺตสฺส เจตฺถ อปฺปมตฺตเกปิ อจฺฉินฺเน ถุลฺลจฺจยเมวฯ ตตฺถ วินิจฺฉโย ภิเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ตจนฺติ เภสชฺชตฺถาย วา รชนตฺถาย วา อุปโยคคมนูปคํ ยํกิญฺจิ รุกฺขตฺตจํ; ตํ อุปฺปาเฏตฺวา วา อุปฺปาฏิตํ วา คณฺหนฺตสฺส มูเล วุตฺตนเยน ปาราชิกํฯ ปุปฺผนฺติ วสฺสิกมลฺลิกาทิกํ ยํกิญฺจิ ปุปฺผํ, ตํ โอจินิตฺวา วา โอจินิตํ วา คณฺหนฺตสฺส อุปฺปลปทุเมสุ วุตฺตนเยน ปาราชิกํฯ ปุปฺผานมฺปิ หิ วณฺฏํ วา พนฺธนํ วา อจฺฉินฺนํ รกฺขติฯ วณฺฏพฺภนฺตเร ปน เกสญฺจิ สูจิกา โหติ, สา น รกฺขติฯ ผลนฺติ อมฺพผลตาลผลาทิกํ ยํกิญฺจิ, ตํ รุกฺขโต คณฺหนฺตสฺส วินิจฺฉโย รุกฺเข ลคฺคิตกถายํ วุตฺโตฯ อปเนตฺวา ฐปิตํ ภูมฏฺฐาทิสงฺคหิตเมวฯ

อารามํ อภิยุญฺชตีติ ปรสนฺตกํ ‘‘มม สนฺตโก อย’’นฺติ มุสา ภณิตฺวา อภิยุญฺชติ, อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตา ทุกฺกฏํฯ สามิกสฺส วิมติํ อุปฺปาเทตีติ วินิจฺฉยกุสลตาย พลวนิสฺสิตาทิภาเวน วา อารามสามิกสฺส สํสยํ ชเนติฯ กถํ? ตญฺหิ ตถา วินิจฺฉยปฺปสุตํ ทิสฺวา สามิโก จินฺเตติ – ‘‘สกฺขิสฺสามิ นุ โข อหํ อิมํ อารามํ อตฺตโน กาตุํ, น สกฺขิสฺสามิ นุ โข’’ติฯ เอวํ ตสฺส วิมติ อุปฺปชฺชมานา เตน อุปฺปาทิตา โหติ, ตสฺมา ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺชติฯ

ธุรํ นิกฺขิปตีติ ยทา ปน สามิโก ‘‘อยํ ถทฺโธ กกฺขโฬ ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺตรายมฺปิ เม กเรยฺย, อลํ ทานิ มยฺหํ อิมินา อาราเมนา’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ, อภิยุญฺชโก ปาราชิกํ อาปชฺชติฯ