ยกฺขุมฺมตฺตโก อนฺตรนฺตรา ปกติสญฺญํ ปฏิลภตีติฯ อิธ ปน ปิตฺตุมฺมตฺตโก วา โหตุ ยกฺขุมฺมตฺตโก วา, โย สพฺพโส มุฏฺฐสฺสติ กิญฺจิ น ชานาติ, อคฺคิมฺปิ สุวณฺณมฺปิ คูถมฺปิ จนฺทนมฺปิ เอกสทิสํ มทฺทนฺโตว วิจรติ, เอวรูปสฺส อนาปตฺติฯ อนฺตรนฺตรา สญฺญํ ปฏิลภิตฺวา ญตฺวา กโรนฺตสฺส ปน อาปตฺติเยวฯ

เวทนาฏฺโฏ นาม โย อธิมตฺตาย ทุกฺขเวทนาย อาตุโร กิญฺจิ น ชานาติ, เอวรูปสฺส อนาปตฺติฯ

อาทิกมฺมิโก นาม โย ตสฺมิํ ตสฺมิํ กมฺเม อาทิภูโตฯ อิธ ปน สุทินฺนตฺเถโร อาทิกมฺมิโก, ตสฺส อนาปตฺติฯ อวเสสานํ มกฺกฏีสมณวชฺชิปุตฺตกาทีนํ อาปตฺติเยวาติฯ

ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปกิณฺณกกถา

อิมสฺมิํ ปน สิกฺขาปเท โกสลฺลตฺถํ อิทํ ปกิณฺณกํเวทิตพฺพํ –

‘‘สมุฏฺฐานญฺจ กิริยา, อโถ สญฺญา สจิตฺตกํ;

โลกวชฺชญฺจ กมฺมญฺจ, กุสลํ เวทนาย จา’’ติฯ

ตตฺถ ‘‘สมุฏฺฐาน’’นฺติ สพฺพสงฺคาหกวเสน ฉ สิกฺขาปทสมุฏฺฐานานิฯ ตานิ ปริวาเร อาวิ ภวิสฺสนฺติฯ สมาสโต ปน สิกฺขาปทํ นาม – อตฺถิ ฉสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ จตุสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ ติสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ กถินสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ, อตฺถิ ธุรนิกฺเขปาทิสมุฏฺฐานนฺติฯ

ตตฺราปิ กิญฺจิ กิริยโต สมุฏฺฐาติ, กิญฺจิ อกิริยโต สมุฏฺฐาติ, กิญฺจิ กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติ, กิญฺจิ สิยา กิริยโต, สิยา อกิริยโต สมุฏฺฐาติ, กิญฺจิ สิยา กิริยโต สิยา กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติฯ

ตตฺราปิ อตฺถิ สญฺญาวิโมกฺขํ, อตฺถิ โนสญฺญาวิโมกฺขํฯ ตตฺถ ยํ จิตฺตงฺคํ ลภติเยว, ตํ สญฺญาวิโมกฺขํ; อิตรํ โนสญฺญาวิโมกฺขํฯ