จมฺมกฺขนฺธเก ‘‘ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อจิรวติยา นทิยา คาวีนํ ตรนฺตีนํ วิสาเณสุปิ คณฺหนฺติ, กณฺเณสุปิ คณฺหนฺติ, คีวายปิ คณฺหนฺติ, เฉปฺปายปิ คณฺหนฺติ, ปิฏฺฐิมฺปิ อภิรุหนฺติ, รตฺตจิตฺตาปิ องฺคชาตํ ฉุปนฺตี’’ติ (มหาว. 252) อิมิสฺสา อฏฺฐุปฺปตฺติยา อวิเสเสน วุตฺตํ – ‘‘น จ, ภิกฺขเว, รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพํ, โย ฉุเปยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ (มหาว. 252)ฯ ตํ สพฺพมฺปิ สํสนฺทิตฺวา ยถา น วิรุชฺฌติ ตถา คเหตพฺพํฯ กถญฺจ น วิรุชฺฌติ? ยํ ตาว มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘เมถุนราเคน มุเขน ฉุปตี’’ติฯ ตตฺร กิร นิมิตฺตมุขํ มุขนฺติ อธิปฺเปตํฯ ‘‘เมถุนราเคนา’’ติ จ วุตฺตตฺตาปิ อยเมว ตตฺถ อธิปฺปาโยติ เวทิตพฺโพฯ น หิ อิตฺถินิมิตฺเต ปกติมุเขน เมถุนุปกฺกโม โหติฯ ขนฺธเกปิ เย ปิฏฺฐิํ อภิรุหนฺตา เมถุนราเคน องฺคชาเตน องฺคชาตํ ฉุปิํสุ, เต สนฺธาย ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อิตรถา หิ ทุกฺกฏํ สิยาฯ เกจิ ปนาหุ ‘‘ขนฺธเกปิ มุเขเนว ฉุปนํ สนฺธาย โอฬาริกตฺตา กมฺมสฺส ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํฯ อฏฺฐกถายมฺปิ ตํ สนฺธายภาสิตํ คเหตฺวาว เมถุนราเคน มุเขน ฉุปติ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺต’’นฺติฯ ตสฺมา สุฏฺฐุ สลฺลกฺเขตฺวา อุโภสุ วินิจฺฉเยสุ โย ยุตฺตตโร โส คเหตพฺโพฯ วินยญฺญู ปน ปุริมํ ปสํสนฺติฯ กายสํสคฺคราเคน ปน ปกติมุเขน วา นิมิตฺตมุเขน วา อิตฺถินิมิตฺตํ ฉุปนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโสฯ ติรจฺฉานคติตฺถิยา ปสฺสาวมคฺคํ นิมิตฺตมุเขน ฉุปนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว ถุลฺลจฺจยํฯ กายสํสคฺคราเคน ทุกฺกฏนฺติฯ

เอกูนสตฺตติทฺวิสตจตุกฺกกถา นิฏฺฐิตาฯ

สนฺถตจตุกฺกเภทกถา

[61-62] เอวํ ภควา ปฏิปนฺนกสฺส ภิกฺขุโน รกฺขณตฺถํ สตฺตติทฺวิสตจตุกฺกานิ นีหริตฺวา ‘‘อิทานิ เย อนาคเต ปาปภิกฺขู ‘สนฺถตํ อิมํ น กิญฺจิ อุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน ผุสติ, โก เอตฺถ โทโส’ติ สญฺจิจฺจ เลสํ โอฑฺเฑสฺสนฺติ, เตสํ สาสเน ปติฏฺฐา เอว น ภวิสฺสตี’’ติ ทิสฺวา เตสุ สตฺตติทฺวิสตจตุกฺเกสุ เอกเมกํ จตุกฺกํ จตูหิ สนฺถตาทิเภเทหิ ภินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุปจฺจตฺถิกา มนุสฺสิตฺถิํ ภิกฺขุสฺส สนฺติเก อาเนตฺวา วจฺจมคฺเคน ปสฺสาวมคฺเคน มุเขน องฺคชาตํ อภินิสีเทนฺติ สนฺถตาย อสนฺถตสฺสาติอาทิมาหฯ