ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

วินยปิฏเก

ปาราชิกกณฺฑ-อฏฺฐกถา (ปฐโม ภาโค)

คนฺถารมฺภกถา

โย กปฺปโกฏีหิปิ อปฺปเมยฺยํ;

กาลํ กโรนฺโต อติทุกฺกรานิ;

เขทํ คโต โลกหิตาย นาโถ;

นโม มหาการุณิกสฺส ตสฺสฯ

อสมฺพุธํ พุทฺธนิเสวิตํ ยํ;

ภวาภวํ คจฺฉติ ชีวโลโก;

นโม อวิชฺชาทิกิเลสชาล-

วิทฺธํสิโน ธมฺมวรสฺส ตสฺสฯ

คุเณหิ โย สีลสมาธิปญฺญา-

วิมุตฺติญาณปฺปภุตีหิ ยุตฺโต;

เขตฺตํ ชนานํ กุสลตฺถิกานํ;

ตมริยสงฺฆํ สิรสา นมามิฯ

อิจฺเจวมจฺจนฺตนมสฺสเนยฺยํ;

นมสฺสมาโน รตนตฺตยํ ยํ;

ปุญฺญาภิสนฺทํ วิปุลํ อลตฺถํ;

ตสฺสานุภาเวน หตนฺตราโยฯ

ยสฺมิํ ฐิเต สาสนมฏฺฐิตสฺส;

ปติฏฺฐิตํ โหติ สุสณฺฐิตสฺส;

ตํ วณฺณยิสฺสํ วินยํ อมิสฺสํ;

นิสฺสาย ปุพฺพาจริยานุภาวํฯ

กามญฺจ ปุพฺพาจริยาสเภหิ;

ญาณมฺพุนิทฺโธตมลาสเวหิ;

วิสุทฺธวิชฺชาปฏิสมฺภิเทหิ ;

สทฺธมฺมสํวณฺณนโกวิเทหิฯ

สลฺเลขิเย โนสุลภูปเมหิ;

มหาวิหารสฺส ธชูปเมหิ;

สํวณฺณิโตยํ วินโย นเยหิ;

จิตฺเตหิ สมฺพุทฺธวรนฺวเยหิฯ

สํวณฺณนา สีหฬทีปเกน;

วากฺเยน เอสา ปน สงฺขตตฺตา;

น กิญฺจิ อตฺถํ อภิสมฺภุณาติ;

ทีปนฺตเร ภิกฺขุชนสฺส ยสฺมาฯ

ตสฺมา อิมํ ปาฬินยานุรูปํ;

สํวณฺณนํ ทานิ สมารภิสฺสํ;

อชฺเฌสนํ พุทฺธสิริวฺหยสฺส;

เถรสฺส สมฺมา สมนุสฺสรนฺโตฯ

สํวณฺณนํ ตญฺจ สมารภนฺโต;

ตสฺสา มหาอฏฺฐกถํ สรีรํ;

กตฺวา มหาปจฺจริยํ ตเถว;

กุรุนฺทินามาทิสุ วิสฺสุตาสุฯ

วินิจฺฉโย อฏฺฐกถาสุ วุตฺโต;

โย ยุตฺตมตฺถํ อปริจฺจชนฺโต;

ตโตปิ อนฺโตคธเถรวาทํ;

สํวณฺณนํ สมฺม สมารภิสฺสํฯ

ตํ เม นิสาเมนฺตุ ปสนฺนจิตฺตา;

เถรา จ ภิกฺขู นวมชฺฌิมา จ;

ธมฺมปฺปทีปสฺส ตถาคตสฺส;

สกฺกจฺจ ธมฺมํ ปติมานยนฺตาฯ

พุทฺเธน ธมฺโม วินโย จ วุตฺโต;

โย ตสฺส ปุตฺเตหิ ตเถว ญาโต;

โส เยหิ เตสํ มติมจฺจชนฺตา;

ยสฺมา ปุเร อฏฺฐกถา อกํสุฯ

ตสฺมา หิ ยํ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตํ;

ตํ วชฺชยิตฺวาน ปมาทเลขํ;

สพฺพมฺปิ สิกฺขาสุ สคารวานํ;

ยสฺมา ปมาณํ อิธ ปณฺฑิตานํฯ

ตโต จ ภาสนฺตรเมว หิตฺวา;

วิตฺถารมคฺคญฺจ สมาสยิตฺวา;

วินิจฺฉยํ สพฺพมเสสยิตฺวา;

ตนฺติกฺกมํ กิญฺจิ อโวกฺกมิตฺวาฯ

สุตฺตนฺติกานํ วจนานมตฺถํ;

สุตฺตานุรูปํ ปริทีปยนฺตี;

ยสฺมา อยํ เหสฺสติ วณฺณนาปิ;

สกฺกจฺจ ตสฺมา อนุสิกฺขิตพฺพาติฯ

พาหิรนิทานกถา

ตตฺถ ตํ วณฺณยิสฺสํ วินยนฺติ วุตฺตตฺตา วินโย ตาว ววตฺถเปตพฺโพฯ เตเนตํ วุจฺจติ – ‘‘วินโย นาม อิธ สกลํ วินยปิฏกํ อธิปฺเปต’’นฺติฯ สํวณฺณนตฺถํ ปนสฺส อยํ มาติกา –

วุตฺตํ เยน ยทา ยสฺมา, ธาริตํ เยน จาภตํ;

ยตฺถปฺปติฏฺฐิตเจตเมตํ วตฺวา วิธิํ ตโตฯ

เตนาติอาทิปาฐสฺส, อตฺถํ นานปฺปการโต;

ทสฺสยนฺโต กริสฺสามิ, วินยสฺสตฺถวณฺณนนฺติฯ

ตตฺถ วุตฺตํ เยน ยทา ยสฺมาติ อิทํ ตาว วจนํ ‘‘เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวรญฺชายํ วิหรตี’’ติ เอวมาทิวจนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อิทญฺหิ พุทฺธสฺส ภควโต อตฺตปจฺจกฺขวจนํ น โหติ, ตสฺมา วตฺตพฺพเมตํ ‘‘อิทํ วจนํ เกน วุตฺตํ, กทา วุตฺตํ, กสฺมา จ วุตฺต’’นฺติ? อายสฺมตา อุปาลิตฺเถเรน วุตฺตํ, ตญฺจ ปน ปฐมมหาสงฺคีติกาเลฯ

ปฐมมหาสงฺคีติกถา

ปฐมมหาสงฺคีติ นาม เจสา กิญฺจาปิ ปญฺจสติกสงฺคีติกฺขนฺธเก วุตฺตา, นิทานโกสลฺลตฺถํ ปน อิธาปิ อิมินา นเยน เวทิตพฺพาฯ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนญฺหิ อาทิํ กตฺวา ยาว สุภทฺทปริพฺพาชกวินยนา กตพุทฺธกิจฺเจ กุสินารายํ อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเน ยมกสาลานมนฺตเร วิสาขปุณฺณมทิวเส ปจฺจูสสมเย อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุเต ภควติ โลกนาเถ, ภควโต ปรินิพฺพาเน สนฺนิปติตานํ สตฺตนฺนํ ภิกฺขุสตสหสฺสานํ สงฺฆตฺเถโร อายสฺมา มหากสฺสโป สตฺตาหปรินิพฺพุเต ภควติ, สุภทฺเทน วุฑฺฒปพฺพชิเตน ‘‘อลํ, อาวุโส, มา โสจิตฺถ, มา ปริเทวิตฺถ, สุมุตฺตา มยํ เตน มหาสมเณน; อุปทฺทุตา จ โหม – ‘อิทํ โว กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตี’ติ! อิทานิ ปน มยํ ยํ อิจฺฉิสฺสาม ตํ กริสฺสาม, ยํ น อิจฺฉิสฺสาม น ตํ กริสฺสามา’’ติ (จูฬว. 437; ที. นิ. 2.232) วุตฺตวจนมนุสฺสรนฺโต ‘‘ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ ปาปภิกฺขู อตีตสตฺถุกํ ปาวจนนฺติ มญฺญมานา ปกฺขํ ลภิตฺวา นจิรสฺเสว สทฺธมฺมํ อนฺตรธาเปยฺยุํ, ยาว จ ธมฺมวินโย ติฏฺฐติ ตาว อนตีตสตฺถุกเมว ปาวจนํ โหติฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –

‘โย โว, อานนฺท, มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต ปญฺญตฺโต , โส โว มมจฺจเยน สตฺถา’ติ (ที. นิ. 2.216)ฯ

‘‘ยํนูนาหํ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคาเยยฺยํ, ยถยิทํ สาสนํ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺฐิติกํฯ

ยํ จาหํ ภควตา –

‘ธาเรสฺสสิ ปน เม ตฺวํ, กสฺสป, สาณานิ ปํสุกูลานิ นิพฺพสนานี’ติ วตฺวา จีวเร สาธารณปริโภเคน เจว,

‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเท อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ; กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเท อากงฺขติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’ติ –

เอวมาทินา นเยน นวานุปุพฺพวิหารฉฬภิญฺญาปฺปเภเท อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม อตฺตนา สมสมฏฺฐปเนน จ อนุคฺคหิโต, ตสฺส กิมญฺญํ อาณณฺยํ ภวิสฺสติ; นนุ มํ ภควา ราชา วิย สกกวจอิสฺสริยานุปฺปทาเนน อตฺตโน กุลวํสปฺปติฏฺฐาปกํ ปุตฺตํ ‘สทฺธมฺมวํสปฺปติฏฺฐาปโก เม อยํ ภวิสฺสตี’ติ มนฺตฺวา อิมินา อสาธารเณน อนุคฺคเหน อนุคฺคเหสี’’ติ จินฺตยนฺโต ธมฺมวินยสงฺคายนตฺถํ ภิกฺขูนํ อุสฺสาหํ ชเนสิฯ ยถาห –

‘‘อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘เอกมิทาหํ, อาวุโส, สมยํ ปาวาย กุสินารํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหี’’ติ (ที. นิ. 2.231) สพฺพํ สุภทฺทกณฺฑํ วิตฺถารโต เวทิตพฺพํฯ

ตโต ปรํ อาห –

‘‘หนฺท มยํ, อาวุโส, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคาเยยฺยามฯ ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติฯ ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี’’ติ (จูฬว. 437)ฯ

ภิกฺขู อาหํสุ – ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, เถโร ภิกฺขู อุจฺจินตู’’ติฯ เถโร สกลนวงฺคสตฺถุสาสนปริยตฺติธเร ปุถุชฺชน-โสตาปนฺน-สกทาคามิ-อนาคามิ-สุกฺขวิปสฺสกขีณาสวภิกฺขู อเนกสเต อเนกสหสฺเส จ วชฺเชตฺวา ติปิฏกสพฺพปริยตฺติปฺปเภทธเร ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺเต มหานุภาเว เยภุยฺเยน ภควตา เอตทคฺคํ อาโรปิเต เตวิชฺชาทิเภเท ขีณาสวภิกฺขูเยว เอกูนปญฺจสเต ปริคฺคเหสิฯ เย สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ – ‘‘อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เอเกนูนาปญฺจอรหนฺตสตานิ อุจฺจินี’’ติ (จูฬว. 437)ฯ

กิสฺส ปน เถโร เอเกนูนมกาสีติ? อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส โอกาสกรณตฺถํฯ เตน หายสฺมตา สหาปิ วินาปิ น สกฺกา ธมฺมสงฺคีติ กาตุํ, โส หายสฺมา เสกฺโข สกรณีโย, ตสฺมา สหาปิ น สกฺกา; ยสฺมา ปนสฺส กิญฺจิ ทสพลเทสิตํ สุตฺตเคยฺยาทิกํ ภควโต อสมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา วินาปิ น สกฺกาฯ ยทิ เอวํ เสกฺโขปิ สมาโน ธมฺมสงฺคีติยา พหุการตฺตา เถเรน อุจฺจินิตพฺโพ อสฺสฯ อถ กสฺมา น อุจฺจินิโตติ ? ปรูปวาทวิวชฺชนโตฯ เถโร หิ อายสฺมนฺเต อานนฺเท อติวิย วิสฺสตฺโถ อโหสิ, ตถา หิ นํ สิรสฺมิํ ปลิเตสุ ชาเตสุปิ ‘‘น วายํ กุมารโก มตฺตมญฺญาสี’’ติ (สํ. นิ. 2.154) กุมารกวาเทน โอวทติฯ สกฺยกุลปฺปสุโต จายํ อายสฺมา ตถาคตสฺส ภาตา จูฬปิตุปุตฺโตฯ