ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อภิธมฺมปิฏเก

ปฏฺฐานปาฬิ

(จตุตฺโถ ภาโค)

ธมฺมานุโลเม ทุกปฏฺฐานํ

12. กิเลสโคจฺฉกํ

75. กิเลสทุกํ

1. ปฏิจฺจวาโร

1. ปจฺจยานุโลมํ

1. วิภงฺควาโร

เหตุปจฺจโย

[1] กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ [ถีนํ (สี. สฺยา.)] อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ทิฏฺฐิ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห มาโน ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ , โลภํ ปฏิจฺจ โมโห มาโน อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ; โทสํ ปฏิจฺจ โมโห ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โทสํ ปฏิจฺจ โมโห อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ ; วิจิกิจฺฉํ ปฏิจฺจ โมโห อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ; อุทฺธจฺจํ ปฏิจฺจ โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํฯ (1)

กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – กิเลสํ ปฏิจฺจ สมฺปยุตฺตกา ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ (2)

กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส จ โนกิเลโส จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา – โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมฺปยุตฺตกา จ ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ (จกฺกํ)ฯ (3)

[2] โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ…เป.… ปฏิสนฺธิกฺขเณ…เป.… ขนฺเธ ปฏิจฺจ วตฺถุ, วตฺถุํ ปฏิจฺจ ขนฺธา, เอกํ มหาภูตํ…เป.…ฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลเส ขนฺเธ ปฏิจฺจ กิเลสาฯ (2)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส จ โนกิเลโส จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา กิเลสา จ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ…เป.…ฯ (3)

[3] กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โลภญฺจ สมฺปยุตฺตเก จ ขนฺเธ ปฏิจฺจ โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ (จกฺกํ)ฯ (1)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธญฺจ กิเลเส จ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ จ…เป.… กิเลเส จ มหาภูเต จ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํฯ (2)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส จ โนกิเลโส จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธญฺจ โลภญฺจ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ จ…เป.… (จกฺกํ, สํขิตฺตํ)ฯ (3)

1. ปจฺจยานุโลมํ

2. สงฺขฺยาวาโร

[4] เหตุยา นว, อารมฺมเณ นว, อธิปติยา นว, อนนฺตเร นว, สมนนฺตเร นว (สพฺพตฺถ นว), วิปาเก เอกํ…เป.… อวิคเต นวฯ

2. ปจฺจยปจฺจนียํ

1. วิภงฺควาโร

นเหตุปจฺจโย

[5] กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – วิจิกิจฺฉํ ปฏิจฺจ โมโห, อุทฺธจฺจํ ปฏิจฺจ โมโหฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – อเหตุกํ โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ…เป.… อเหตุกปฏิสนฺธิกฺขเณ…เป.… (ยาว อสญฺญสตฺตา)ฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – วิจิกิจฺฉาสหคเต อุทฺธจฺจสหคเต ขนฺเธ ปฏิจฺจ วิจิกิจฺฉาสหคโต อุทฺธจฺจสหคโต โมโหฯ (2)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – วิจิกิจฺฉาสหคเต ขนฺเธ จ วิจิกิจฺฉญฺจ ปฏิจฺจ วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจสหคเต ขนฺเธ จ อุทฺธจฺจญฺจ ปฏิจฺจ อุทฺธจฺจสหคโต โมโหฯ (1)

นอารมฺมณปจฺจยาทิ

[6] กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นอารมฺมณปจฺจยา – กิเลเส ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นอารมฺมณปจฺจยา – โนกิเลเส ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ; ปฏิสนฺธิกฺขเณ…เป.… ขนฺเธ ปฏิจฺจ วตฺถุ (ยาว อสญฺญสตฺตา)ฯ (1)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นอารมฺมณปจฺจยา – กิเลเส จ สมฺปยุตฺตเก จ ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ, กิเลเส จ มหาภูเต จ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํฯ (1)

นอธิปติปจฺจยา… นอนนฺตรปจฺจยา… นสมนนฺตรปจฺจยา… นอญฺญมญฺญปจฺจยา… นอุปนิสฺสยปจฺจยาฯ

นปุเรชาตปจฺจยาทิ

[7] กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นปุเรชาตปจฺจยา – อรูเป โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ทิฏฺฐิ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห มาโน ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห มาโน อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ, โลภํ ปฏิจฺจ โมโห อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ; วิจิกิจฺฉํ ปฏิจฺจ โมโห อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ; อุทฺธจฺจํ ปฏิจฺจ โมโห อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ (อรูเป โทสมูลกํ นตฺถิ)ฯ (1)

กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นปุเรชาตปจฺจยา – อรูเป กิเลเส ปฏิจฺจ สมฺปยุตฺตกา ขนฺธา, กิเลเส ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ (เอวํ นวปิ ปญฺหา กาตพฺพา), นปจฺฉาชาตปจฺจยา, นอาเสวนปจฺจยาฯ

นกมฺมปจฺจโย

[8] กิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นกมฺมปจฺจยา – กิเลเส ปฏิจฺจ สมฺปยุตฺตกา เจตนาฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นกมฺมปจฺจยา – โนกิเลเส ขนฺเธ ปฏิจฺจ สมฺปยุตฺตกา เจตนา; พาหิรํ… อาหารสมุฏฺฐานํ… อุตุสมุฏฺฐานํ…เป.…ฯ (1)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปฏิจฺจ โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นกมฺมปจฺจยา – กิเลเส จ สมฺปยุตฺตเก จ ขนฺเธ ปฏิจฺจ สมฺปยุตฺตกา เจตนาฯ (1) (เอวํ สพฺเพ ปจฺจยา กาตพฺพาฯ)

2. ปจฺจยปจฺจนียํ

2. สงฺขฺยาวาโร

สุทฺธํ

[9] นเหตุยา จตฺตาริ, นอารมฺมเณ ตีณิ, นอธิปติยา นว, นอนนฺตเร ตีณิ, นสมนนฺตเร ตีณิ, นอญฺญมญฺเญ ตีณิ, นอุปนิสฺสเย ตีณิ, นปุเรชาเต นว, นปจฺฉาชาเต นว, นอาเสวเน นว, นกมฺเม ตีณิ, นวิปาเก นว, นอาหาเร เอกํ, นอินฺทฺริเย เอกํ, นฌาเน เอกํ, นมคฺเค เอกํ, นสมฺปยุตฺเต ตีณิ, นวิปฺปยุตฺเต นว, โนนตฺถิยา ตีณิ, โนวิคเต ตีณิฯ

2. สหชาตวาโร

(เอวํ อิตเร ทฺเว คณนาปิ สหชาตวาโรปิ กาตพฺโพฯ)

3. ปจฺจยวาโร

1. ปจฺจยานุโลมํ

1. วิภงฺควาโร

เหตุปจฺจโย

[10] กิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา… ตีณิ (ปฏิจฺจสทิสา)ฯ

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา…เป.… (ยาว อชฺฌตฺติกา มหาภูตา) วตฺถุํ ปจฺจยา โนกิเลสา ขนฺธาฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลเส ขนฺเธ ปจฺจยา กิเลสา, วตฺถุํ ปจฺจยา กิเลสาฯ (2)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส จ โนกิเลโส จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา กิเลสา จ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ…เป.… วตฺถุํ ปจฺจยา กิเลสา, มหาภูเต ปจฺจยา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ, วตฺถุํ ปจฺจยา กิเลสา จ สมฺปยุตฺตกา จ ขนฺธาฯ (3)

[11] กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โลภญฺจ สมฺปยุตฺตเก จ ขนฺเธ ปจฺจยา โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ (จกฺกํ)ฯ โลภญฺจ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา กิเลสาฯ (1)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปจฺจยา โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธญฺจ กิเลสญฺจ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ จ…เป.… กิเลเส จ มหาภูเต จ ปจฺจยา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ, กิเลเส จ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา โนกิเลสา ขนฺธาฯ (2)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส จ โนกิเลโส จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา – โนกิเลสํ เอกํ ขนฺธญฺจ โลภญฺจ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ จ…เป.… (จกฺกํ)ฯ โลภญฺจ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา โมโห ทิฏฺฐิ ถินํ อุทฺธจฺจํ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ สมฺปยุตฺตกา จ ขนฺธา (จกฺกํ)ฯ (3)

(อารมฺมณปจฺจเย โนกิเลสมูเล ปญฺจ วิญฺญาณา กาตพฺพาฯ)

1. ปจฺจยานุโลมํ

2. สงฺขฺยาวาโร

[12] เหตุยา นว, อารมฺมเณ นว, อธิปติยา นว (สพฺพตฺถ นว), วิปาเก เอกํ…เป.… อวิคเต นวฯ

2. ปจฺจยปจฺจนียํ

1. วิภงฺควาโร

นเหตุปจฺจโย

[13] กิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – วิจิกิจฺฉํ ปจฺจยา วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจํ ปจฺจยา อุทฺธจฺจสหคโต โมโหฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา โนกิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา (ยาว อสญฺญสตฺตา) – จกฺขายตนํ ปจฺจยา จกฺขุวิญฺญาณํ…เป.… กายายตนํ…เป.… วตฺถุํ ปจฺจยา อเหตุกา โนกิเลสา ขนฺธาฯ (1)

โนกิเลสํ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – วิจิกิจฺฉาสหคเต อุทฺธจฺจสหคเต ขนฺเธ จ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา วิจิกิจฺฉาสหคโต อุทฺธจฺจสหคโต โมโหฯ (2)

กิเลสญฺจ โนกิเลสญฺจ ธมฺมํ ปจฺจยา กิเลโส ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยา – วิจิกิจฺฉญฺจ สมฺปยุตฺตเก จ ขนฺเธ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา วิจิกิจฺฉาสหคโต โมโห, อุทฺธจฺจญฺจ สมฺปยุตฺตเก จ ขนฺเธ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา อุทฺธจฺจสหคโต โมโห (สํขิตฺตํ)ฯ (1)

2. ปจฺจยปจฺจนียํ