สมนฺตปฺปาสาทิกาย นาม วินยฏฺฐกถาย
อตฺถโยชนา
--------------
มหาวิภงฺควณ์ณนาย อตฺถโยชนา
อารมฺภคาถา

[1] นตฺวา อาจริยํ เสฏฺฐํ พุทฺธโฆโสติ วิสฺสุตํ
ตรนฺตํ ทุต์ตราคาธํ สพฺพํ วินยสาครํ
ยา กตา พุทฺธโฆเสน วินยฏฺฐกถา สุภา
นานานยสมากิณฺณา คมฺภีรตฺถวินิจฺฉยา
อตฺถโยชนาเมติสฺสา วจนตฺถาทิลงฺกตํ
โสตูนํ สุขโพธาย กริสฺสํ กิญฺจิมตฺตกํ ฯ
อารมฺภกถาย อตฺถโยชนา
[2] โย นาโถ กปฺปโกฏีหิปิ กปฺปโกฏิคณนายปิ อปฺปเมยฺยํ
ปเมตุํ อสกฺกุเณยฺยํ กาลํ ปญฺจมหาปริจฺจาคาทีนิ อติทุกฺกรานิ
กมฺมานิ กโรนฺโต โลกหิตาย สตฺตโลกสฺส หิตกรณตฺถาย เขทํ
กายิกเขทํ คโต มหาการุณิกสฺส ตสฺส นาถสฺส นโม นาม
นมกาโร อตฺถูติ สมฺพนฺโธ ฯ
กปฺปิยติ ปริจฺฉิชฺชิยตีติ กปฺโป ฯ โกฏิสทฺโท ปน ลกฺขสต-
สหสฺเส วตฺตติ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายตีติอาทีสุ จ ปริยนฺเต

วตฺตติ อิธ ปน ลกฺขสตสหสฺเสเยว วตฺตติ ฯ กปฺปานํ โกฏิ
กปฺปโกฏิ ฯ อปิสทฺโท สมฺภาวนตฺโถ ฯ ปมียตีติ ปเมยฺโย
มา มาเน ปปุพฺโพ น ปเมยฺโย อปฺปเมยฺโย ฯ กลิยนฺเต
อายุปฺปมาณาทโย สงฺขฺยายนฺเต เอเตนาติ กาโล กล สงฺขฺยาเน
ณปฺปจฺจโย ฯ อกรีติ กโรนฺโต อตีตตฺเถ อนฺตปฺปจฺจโย ฯ
ทุกฺเขน กริยนฺตีติ ทุกฺกรานิ อติสเยน ทุกฺกรานิ อติทุกฺกรานิ ฯ
ชิชฺชตีติ เขโท กมฺมสาธนํ ขิท อสหเน ฯ อคมิตฺถาติ คโต ฯ
โลกิยนฺติ ทิสฺสนฺติ เอตฺถ สตฺเต ปุญฺญปาปานิ ตํวิปาโก จาติ
โลโก โลก ทสฺสเน ฯ โลกสฺส หิตํ โลกหิตํ สตฺตโลกหิต-
กรณนฺติ อตฺโถ ฯ
[3] นาถติ เวเนยฺยานํ หิตสุขํ อาสึสตีติ นาโถ โย ภควา
เวเนยฺยานํ หิตสุขํ นาถติ อาสึสติ อิติ ตสฺมา โส ภควา นาโถ นาม
นาถ ปฏฺฐนายํ ฯ อถวา นาถติ เวเนยฺยคเต กิเลเส อุปตาเปตีติ
นาโถ โย ภควา เวเนยฺยคเต เวเนยฺยสนฺตาเน ปวตฺเต กิเลเส
นาถติ อุปตาเปติ อิติ ตสฺมา โส ภควา นาโถ นาถ ปตาปเน ฯ
นาถติ วา สตฺตานํ ตํ ตํ หิตปฺปฏิปตฺตึ ยาปตีติ นาโถ วา
โย ภควา สตฺตานํ ตํ ตํ หิตปฺปฏิปตฺตึ นาถติ ยาปติ อิติ
ตสฺมา โส ภควา นาโถ นาถ ยาปเน ฯ นาถติ วา สพฺพสตฺเต
อีสติ อภิภวตีติ นาโถ วา โย ภควา สพฺพสตฺเต นาถติ
อีสติ อภิภวติ อิติ ตสฺมา โส ภควา นาโถ นาถ อภิภวเน ฯ
[ส.1]

[4] กิรติ ปรทุกฺขํ วิกฺขิปตีติ กรุณา ยา ธมฺมชาติ ปรทุกฺขํ
กิรติ วิกฺขิปติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ กรุณา นาม กิร
อปนยเน ฯ ทุกฺขิเตสุ วา กิริยติ ปสาริยตีติ กรุณา ยา ธมฺม-
ชาติ ทุกฺขิเตสุ ปรสตฺเตสุ กิริยติ ปสาริยติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺม-
ชาติ กรุณา นาม กิร ปสารเณ ฯ อถวา กโรติ ปรทุกฺเข
สติ การุณิกํ หีสตีติ กรุณา ยา ธมฺมชาติ ปรทุกฺเข สติ
การุณิกํ หึสตีติ กรุณา ยา ธมฺมชาติ กรุณา นาม
กร หึสายํ ฯ กโรติ วา ปรทุกฺขํ วินาเสติตี กรุณา กร
วินาเส ฯ ปรรทุกฺเข สติ สาธูนํ กมฺปนํ กโรตีติ วา กรุณา กร
กรเณ ฯ ปรกรตฺยาทิโมคฺคลฺลานสุตฺเตน กุโณ ฯ อถวา กํ
สุขํ รุนฺธตีติ กรุณา รุธ อาวรเณ กปุพฺโพ ฯ
กรุณาย นิยุตฺโต การุณิโก ณิกปฺปจฺจโย มหนฺโต การุณิโก
มหาการุณิโก ฯ อถวา กรุณา กรุณายนํ สีลํ ปกติ เอตสฺสาติ
การุณิโก เอตสฺส ภควโต สีลํ ปกติ สภาโว กรุณา กรุณายนํ
อิติ ตสฺมา โส ภควา การุณิโก ทณฺฑาทิโต อิกอีติ สุตฺเตน
อิโก มหนฺโต การุณิโก มหากรุณิโก ฯ อถวา มหตี
กรุณา มหากรุณา มหากรุณาย นิยุตฺโต มหาการุณิโก ฯ
อถวา มหตี ปสฏฺฐา กรุณา มหากรุณา มหากรุณา อสฺส
อตฺถีติ มหาการุณิโก ฯ
[5] กปฺปโกฏีหิปีติ ปทํ อปฺปเมยฺยนฺติ ปเท ตติยาวิเสสนํ
[ส.1]

โลกหิตายาติ ปทํ กโรนฺโตติ ปเท ตทตฺเถ สมฺปทานํ อถวา
โลกหิตายาติ ปทํ คโตติ ปเท สมฺปทานํ นาถสฺสาติ ปทํ อตฺถูติ
ปเท สมฺปทานํ ฯ
[6] ชีวโลโก สตฺตโลโก พุทฺธนิเสวิตํ ยํ ธมฺมวรํ อสมฺพุธํ
อสมฺพุชฺฌนฺโต ภวาภวํ ภวโต ภวํ อุปฺปชฺชนวเสน คจฺฉติ อถวา
ภวาภวํ ขุทฺทกภวมหนฺตภวํ อุปฺปชฺชนวเสน คจฺฉติ อถวา ภวา-
ภวํ วุฑฺฒิหานึ คจฺฉติ ปาปุณาติ อถวา ภวาภวํ สสฺสต-
อุจฺเฉททิฏฺฐิคฺคหณวเสน คจฺฉติ อวิชฺชาทิกฺกิเลสชาลํ วิทฺธํสิโน
ตสฺส ธมฺมวรสฺส มม มโน อตฺถูติ สมฺพนฺโธ ฯ
[7] น สมฺพุชฺฌตีติ อสมฺพุชฺฌนฺโต ฯ พชฺฌิตา สจฺจานีติ พุทฺโธ
โย ภควา สจฺจานิ พุชฺฌิตา อิติ ตสฺมา โส ภควา พุทฺโธ ฯ
โพเธตา ปชายาติ พุทฺโธ โย ภควา สจฺจานิ ปชาย โพเธตา
อิติ ตสฺมา โส ภควา พุทฺโธ ฯ อถวา พุทฺธวาติ พุทฺโธ
โย ภควา พุทฺธวา อิติ ตสฺมา โส ภควา พุทฺโธ ฯ นิเสวิยตีติ
นิเสวิโต พุทฺเธน นิเสวิโต พุทฺธนิเสวิโต ฯ
[8] ภวาติ เอตฺถ ภวสทฺทโต สฺมาวิภตฺตึ กตฺวา สฺมา สฺมึ
นํ วาติ สุตฺเตน สฺมาสฺส อาอาเทสํ กตฺวา รูปสิทฺธิ เวทิตพฺพา ฯ
ภวนฺติ สตฺตา เอตฺถาติ ภโว ตสฺมา ภวา ฯ อถวา มหนฺโต
ภโว อภโว ภโว จ อภโว จ ภวาภโว ฯ อถวา ภวนํ
วฑฺฒนํ ภโว วุฑฺฒิ วุฑฺฒตฺโถ ภวสทฺโท ธมฺมกาโม ภวํ
[ส.1]

โหตีติอาทีสุ วิย ฯ น ภโว อภโว หานิ ภโว จ อภโว จ
ภวาภโว ฯ อถวา สสฺสโต โลโก ภวตีติ อากาเรน ปวตฺตา
สสฺสตทิฏฺฐิ ภโว นาม โลโก อุจฺฉิชฺชตีติ อากาเรน ปวตฺตา
อุจฺเฉททิฏฺฐิ อภโว นาม ภวทิฏฺฐิ จ วิภวทิฏฺฐิ จาติ สุตฺตนฺ-
ติกมาติกายํ วิย ฯ ภโว จ อภโว จ ภวาภโว ฯ ชีวตีติ
ชีโว ชีว ชีวเน ชีโว จ โส โลโก จาติ ชีวโลโก ฯ
[9] อวินฺทิยํ วินฺทตีติ อวิชฺชา ยา ธมฺมชาติ กายทุจฺจริตาทึ
อวินฺทิยํ อลทฺธพฺพํ วินฺทติ ลภติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ อวิชฺชา ฯ
วินฺทิยํ น วินฺทตีติ วา อวิชฺชา ยา ธมฺมชาติ กายสุจริตาทึ
วินฺทิยํ น วินฺทติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ อวิชฺชา ฯ อวิทิตํ
กโรตีติ วา อวิชฺชา ยา ธมฺมชาติ อวิทิตํ วา สจฺจาทิอชานนํ
กโรติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ อวิชฺชา ฯ สํสาเร สตฺเต
ชวาเปตีติ วา อวิชฺชา ยา ธมฺมชาติ สํสาเร สตฺเต ชวาเปติ
ปวตฺตาเปติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ อวิชฺชา ฯ อวิชฺชมาน-
วิชฺชมาเนสุ น ชวตีติ วา อวิชฺชา ยา ธมฺมชาติ อวิชฺช...เนสุ
น ชวติ น ปวตฺตติ อิติ ตสฺมา สา ธมฺมชาติ อวิชฺชา ฯ
อวิชฺชา อาทิ เยสํ องฺคณานํ เต อวิชฺชาทโย ฯ กิลิสฺสนฺติ
เอเตหิ องฺคเณหิ สตฺตาติ กิเลสา สตฺตา เอเตหิ องฺคเณหิ
กิลิสฺสนฺติ อิติ ตสฺมา เต องฺคณา กิเลสา กิลิส กิเลสเน ฯ
อวิชฺชาทโย เอว กิเลสา อวิชฺชาทิกฺกิเลสา ฯ ชลติ ทิปฺปตีติ
[ส.1]

ชาลํ ชล ทิตฺติยํ ฯ ชาลํ วิยาติ ชาลา อวิชฺชาทิกฺกิเลสา
เอว ชาลา อวิชฺชาทิกฺกิเลสชาลา ตํ วิทฺธํเสติ สีเลนาติ อวิชฺชา-
ทิกฺกิเลสชาลวิทฺธํสี ฯ
[10] ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน จตูสุ อปาเยสุ อปตมาเน
ธาเรตีติ ธมฺโม สํสารทุกฺเข วา อปตมาเน กตฺวา ธาเรตีติ
ธมฺโม ฯ ธมฺโม เอว วโร ธมฺมวโร ฯ
[11] อสมฺพุธนฺติ ปทํ คจฺฉตีติ ปเท เหตุ พุทฺธนิเสวิตนฺติ
ปทํ ยนฺติ ปทสฺส วิเสสนํ ยนฺติ ปทํ อสมฺพุธนฺติ ปเท กมฺมํ
ภวาภวนฺติ ปทํ คจฺฉตีติ ปเท กมฺมํ ชีวโลโกติ ปทํ คจฺฉตีติ
ปเท กตฺตา อวิชฺชา...วิทฺธํสิโน ตสฺสาติ ปททฺวยํ ธมฺมวรสฺสาติ
ปทสฺส วิเสสนํ ธมฺมวรสฺสาติ ปทํ อตฺถูติ ปเท สมฺปทานํ ฯ
[12] โย อริยสงฺโฆ สีลสมาธิปฺปญฺญาวิมุตฺติญฺญาณปฺปภูตีหิ
คุเณหิ ยุตฺโต กุสลตฺถิกานํ ชนานํ เขตฺตํ ตํ อริยํ สงฺฆํ สิรสา
อหํ นมามีติ สมฺพนฺโธ ฯ
คุณิยนฺติ ปริจฺฉิชฺชิยนฺติ เสยฺยตฺถิเกหีติ คุณา ฯ วิมุตฺติ จ
วิมุตฺติญฺญาณํ จ วิมุตฺติญฺญาณํ เอกเสโส ฯ สีลญฺจ สมาธิ
จ ปญฺญา จ วิมุตฺติญฺญาณญฺจ สีล...ญาณานิ ตานิ ปภูตีนิ
เยสํ อภิญฺญาทีนํ เต สีล...ปภูตโย ฯ ยุชฺชติ สมฺพชฺฌตีติ
ยุตฺโต ฯ ขิตฺตํ พีชํ ตายตีติ เขตฺตํ ขิตฺตปุพฺโพ ตา ปาลเน
เขตฺตํ วิยาติ เขตฺตํ ฯ กิเลสาทโย ชเนนฺตีติ ชนา ฯ กุสเลน
[ส.1]