สมนฺตปาสาทิกาย นาม วินยฏฺฐกถาย
มหาวิภงฺควณฺณนาย ทุติโย ภาโค

เตรสกณฺฑวณฺณนา
ยํ ปาราชิกกณฺฑสฺส สงฺคีตํ สมนนฺตรํ
ตสฺส เตรสกสฺสาย- มปุพฺพปทวณฺณนา ฯ
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา
เสยฺยสโก อนภิรโต พฺรหฺมจริยํ จรตีติ เอตฺถ ฯ อายสฺมาติ
ปิยวจนํ ฯ เสยฺยสโกติ ตสฺส ภิกฺขุโน นามํ ฯ อนภิรโตติ วิกฺขิตฺต-
จิตฺโต กามราคปริฬาเหน ปริทยฺหมาโน น ปน คิหิภาวํ ปฏฐย-
มาโน ฯ โส เตน กิโส โหตีติ โส เสยฺยสโก เตน อนภิรตภาเวน
กิโส โหติ ฯ อทฺทสา โข อายสฺมา อุทายีติ เอตฺถ ฯ อุทายีติ
ตสฺส เถรสฺส นามํ ฯ อยํ หิ เสยฺยสกสฺส อุปชฺฌาโย โลลุทายิ
นาม ภนฺตมิคสปฏิภาโค นิทฺทารามตาทิมนุยุตฺตานํ อญฺญตโร
โลลภิกฺขุ ฯ กจฺจิ โน ตฺวนฺติ กจฺจิ นุ ตฺวํ ฯ ยาวทตฺถํ
ภุญฺชาติ อาทีสุ ยาวตา อตฺโถ ยาวทตฺถํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
ยาวตา เต โภชเนน อตฺโถ ยตฺตกํ ตฺวํ อิจฺฉสิ ตตฺตกํ ภุญฺช

ยตฺตกํ กาลํ รตฺตึ วา ทิวา วา สุปิตุํ ตฺวํ อิจฺฉสิ ตตฺตกํ สุป
มตฺติกาทีหิ กายํ อุพฺพฏเฏตฺวา จุณฺณาทีหิ ฆํสิตฺวา ยตฺตกํ นหานํ
อิจฺฉสิ ตตฺตกํ นหาหิ อุทฺเทเสน วา ปริปุจฺฉาย วา วตฺตปฏิปตฺติยา
วา กมฺมฏฐาเนน วา อตฺโถ นตฺถีติ ฯ ยทา เต อนภิรติ
อุปฺปชฺชตีติ ยสฺมึ กาเล ตว กามราควเสน อุกฺกณฺฐตา
วิกฺขิตฺตจิตฺตตา อุปฺปชฺชติ ฯ ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสตีติ กามราโค
จิตฺตํ ธํเสติ ปธํเสติ วิกฺขิปติ เจว มิลาเปติ จ ฯ ตทา หตฺเถน
อุปกฺกมิตฺวา อสุจึ โมเจหีติ ตสฺมึ กาเล หตฺเถน วายมิตฺวา
อสุจิโมจนํ กโรหิ เอวญฺหิ เต จิตฺเตกคฺคตา ภวิสฺสตีติ ฯ
อิติ นํ อุปชฺฌาโย อนุสาสิ ยถา ตํ พาโล พาลํ มูโค มูคํ ฯ
เตสํ มุฏฺฐสฺสตีนํ อสมฺปชานานํ นิทฺทํ โอกฺกมนฺตานนฺติ
สติสมฺปชญฺญํ ปหาย นิทฺทํ โอตรนฺตานํ ฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ นิทฺทํ
โอกฺกมนฺตานํ อพฺยากโต ภวงฺควาโร ปวตฺตติ สติสมฺปชญฺญวาโร
คลติ ตถาปิ สยนกาเล มนสิกาโร กาตพฺโพ ฯ ทิวา สุปนฺเตน
ยาว นหาตสฺส ภิกฺขุโน เกสา น สุกฺขนฺติ¹ ตาว สุปิตฺวา
วุฏฺฐหิสฺสามีติ สอุสฺสาเหน สุปิตพฺพํ ฯ รตฺตึ สุปนฺเตน เอตฺตกนฺนาม
รตฺติภาคํ สุปิตฺวา จนฺเทน วา ตารกาย วา อิทนฺนาม ฐานํ
ปตฺตกาเล วุฏฺฐหิสฺสามีติ สอุสฺสาเหน สุปิตพฺพํ ฯ พุทฺธานุสฺสติ-
อาทีสุ ทสสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ เอกํ อญฺญํ วา จิตฺตรุจิยํ กมฺมฏฺฐานํ
คเหตฺวา ว นิทฺทา โอกฺกมิตพฺพา ฯ เอวํ กโรนฺโต หิ สโต สมฺปชาโน
1. สุกฺขา โหนฺติ ฯ

สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ อวิชหิตฺวาว นิทฺทํ โอกฺกมตีติ วุจฺจติ ฯ
เต ปน ภิกฺขู พาลา โลลา ภนฺตมิคปฏิภาคา น เอวมกํสุ ฯ
เตน วุตฺตํ เตสํ มุฏฺฐสฺสตีนํ อสมฺปชานานํ นิทฺทํ โอกฺกมนฺตานนฺติ ฯ
อตฺถิ เจตฺถ เจตนา อุปลพฺภตีติ เอตฺถ จ สุปินนฺเต อสฺสาทนเจตนา
อตฺถิ อุปลพฺภติ ฯ อตฺเถสา ภิกฺขเว เจตนา สา จ โข
อพฺโพหาริกาติ ภิกฺขเว เอสา อสฺสาทนเจตนา อตฺถิ สา จ โข
อวิสเย อุปฺปนฺนตฺตา อพฺโพหาริกา อาปตฺติยา องฺคํ น โหติ ฯ
อิติ ภควา สุปินนฺตเจตนาย อพฺโพหาริกภาวํ ทสฺเสตฺวา
เอวญฺจ ปน ภิกฺขเว อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ สญฺเจตนิกา
สุกฺกวิสฏฺฐิ อญฺญตฺร สุปินนฺตา สงฺฆาทิเสโสติ สานุปฺปญฺญตฺติกํ
สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ ฯ
ตตฺถ สํวิชฺชติ เจตนา อสฺสาติ สญฺเจตนา ฯ สญฺเจตนาว
สญฺเจตนิกา ฯ สญฺเจตนา วา อสฺสา อตฺถีติ สญฺเจตนิกา ฯ
ยสฺมา ปน ยสฺส สญฺเจตนิกา สุกฺกวิสฏฺฐิ โหติ โส ชานนฺโต
สญฺชานนฺโต โหติ สา จสฺส สุกฺกวิสฏฺฐิ เจจฺจ อภิวิตริตฺวา
วีติกฺกโม โหติ ตสฺมา พฺยญฺชเน อาทรํ อกตฺวา อตฺถเมว
ทสฺเสตุํ ชานนฺโต สญฺชานนฺโต เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโมติ
เอวมสฺส ปทภาชนํ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ ชานนฺโตติ อุปกฺกมามีติ
ชานนฺโต ฯ สญฺชานนฺโตติ สุกฺกํ โมเจมีติ สญฺชานนฺโต ฯ เตเนว
อุปกฺกมชานนากาเรน สทฺธึ ชานนฺโตติ อตฺโถ ฯ เจจฺจาติ โมจนสฺ-
สาทเจตนาวเสน เจเตตฺวา ปกปฺเปตฺวา ฯ อภิวิตริตฺวาติ อุปกฺกมวเสน

มทฺทนฺโต นิราสงฺกํ จิตฺตํ เปเสตฺวา ฯ วีติกฺกโมติ เอวํ ปวตฺตสฺส
โย วีติกฺกโม อยํ สญฺเจตนิกาสทฺทสฺส สิขาปฺปตฺโต อตฺโถติ
วุตฺตํ โหติ ฯ
อิทานิ สุกฺกวิสฏฺฐีติ เอตฺถ ยสฺส สุกฺกสฺส ยา วิสฏฺฐิ ตํ
ตาว สํขฺยาโต จ วณฺณเภทโต จ ทสฺเสตุํ สุกฺกนฺติ ทส สุกฺกานีติ
อาทิมาห ฯ ตตฺถ สุกฺกานํ อาสยเภทโต ธาตุนานตฺตโต จ
นีลาทิวณฺณเภโท เวทิตพฺโพ ฯ วิสฏฺฐีติ วิสคฺโค ฯ อตฺถโต
ปเนตํ ฐานา จาวนํ โหติ ฯ เตนาห วิสฏฺฐีติ ฐานา จาวนา
วุจฺจตีติ ฯ ตตฺถ วตฺถิสีสํ กฏิ กาโยติ ติธา สุกฺกสฺสฏฺฐานํ
กปฺเปนฺติ ฯ เอโก กิราจริโย วตฺถิสีสํ สุกฺกสฺสฏฺฐานนฺติ อาห ฯ
เอโก กฏีติ ฯ เอโก สกโล กาโยติ ฯ เตสุ ตติยสฺส ภาสิตํ
สุภาสิตํ ฯ เกสโลมนขทนฺตานํ หิ มํสวินิมุตฺตฏฺฐานํ อุจฺจารปสฺสาว-
เขฬสึฆาณิกาถทฺธสุกฺขจมฺมานิ จ วชฺเชตฺวา อวเสโส ฉวิมํส-
โลหิตานุคโต สพฺโพปิ กาโย กายปฺปสาทภาวชีวิตินฺทฺริยาพทฺธปิตฺตานํ
สมฺภวสฺส จ ฐานเมว ฯ ตถาหิ ราคปริยุฏฺฐาเนนาภิภูตานํ หตฺถีนํ อุโภหิ
กณฺณจูลิกาหิ สมฺภโว นิกฺขมติ ฯ มหาเสนราชา จ ราคปริยุฏฺฐิโต
สมฺภวเวคํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต สตฺเถน พาหุสีสํ ผาเลตฺวา
วณมุเขน นิกฺขนฺตํ สมฺภวํ ทสฺเสสีติ ฯ เอตฺถ ปน ปฐมสฺส
อาจริยสฺส วาเท โมจนสฺสาเทน นิมิตฺเต อุปกฺกมโต ยตฺตกํ เอกา
ขุทฺทกมกฺขิกา ปิเวยฺย ตตฺตเก อสุจิมฺหิ วตฺถิสีสโต มุญฺจิตฺวา
ทกโสตํ โอติณฺณมตฺเต พหิ นิกฺขนฺเต วา อนิกฺขนฺเต วา

สงฺฆาทิเสโส ฯ ทุติยสฺส วาเท ตเถว กฏิโต มุญฺจิตฺวา ทกโสตํ
โอติณฺณมตฺเต ฯ ตติยสฺส วาเท ตเถว สกลกายํ สํโขเภตฺวา ตโต
มุญฺจิตฺวา ทกโสตํ โอติณฺณมตฺเต พหิ นิกฺขนฺเต วา อนิกฺขนฺเต วา
สงฺฆาทิเสโส ฯ ทกโสโตโรหณํ เจตฺถ อธิวาเสตฺวา อนฺตรา
นิวาเรตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย วุตฺตํ ฯ ฐานา จุตํ หิ อวสฺสํ ทกโสตํ
โอตรติ ตสฺมา ฐานา จาวนมตฺเตเนเวตฺถ อาปตฺติ เวทิตพฺพา ฯ
สา จ โข นิมิตฺเต อุปกฺกมนฺตสฺเสว ฯ หตฺถปริกมฺมปาทปริกมฺม-
คตฺตปริกมฺมกรเณ ปน สเจปิ อสุจิ มุจฺจติ อนาปตฺติ ฯ อยํ
สพฺพาจริยสาธารโณ วินิจฺฉโย ฯ
อญฺญตฺร สุปินนฺตาติ เอตฺถ สุปิโนเอว สุปินนฺโต ตํ
ฐเปตฺวา อปเนตฺวาติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตญฺจ ปน สุปินํ ปสฺสนฺโต
จตูหิ การเณหิ ปสฺสติ ธาตุกฺโขภโต วา อนุภูตปุพฺพโต วา
เทวโตปสํหารโต วา ปุพฺพนิมิตฺตโต วาติ ฯ ตตฺถ ปิตฺตาทีนํ
โขภกรณปจฺจยโยเคน ขุภิตธาตุโก ธาตุกฺโขภโต สุปินํ ปสฺสติ ฯ
ปสฺสนฺโต จ นานาวิธํ สุปินํ ปสฺสติ ปพฺพตา ปตนฺโต วิย อากาเสน
คจฺฉนฺโต วิย วาฬมิคหตฺถิโจราทีหิ อนุพทฺโธ วิย จ โหติ ฯ
อนุภูตปุพฺพโต ปสฺสนฺโต ปุพฺเพ อนุภูตปุพฺพํ อารมฺมณํ ปสฺสติ ฯ
เทวโตปสํหารโต ปสฺสนฺตสฺส เทวตา อตฺถกามตาย วา อนตฺถ-
กามตาย วา อตฺถาย วา อนตฺถาย วา นานาวิธานิ อารมฺมณานิ
อุปสํหรนฺติ ฯ โส ตาสํ เทวตานํ อานุภาเวน ตานิ อารมฺมณานิ
ปสฺสติ ฯ ปุพฺพนิมิตฺตโต ปสฺสนฺโต ปุญฺญาปุญฺญวเสน อุปฺปชฺชิตุ-

กามสฺส อตฺถสฺส วา อนตฺถสฺส วา ปุพฺพนิมิตฺตภูตํ สุปินํ ปสฺสติ
โพธิสตฺตมาตา วิย ปุตฺตปฏิลาภนิมิตฺตํ โพธิสตฺโต วิย ปญฺจ
มหาสุปิเน โกสลราชา วิย จ โสฬส สุปิเนติ ฯ ตตฺถ ยํ
ธาตุกฺโขภโต อนุภูตปุพฺพโต จ สุปินํ ปสฺสติ น ตํ สจฺจํ โหติ ฯ
ยํ เทวโตปสํหารโต ปสฺสติ ตํ สจฺจํ วา โหติ อลิกํ วา ฯ
กุทฺธา หิ เทวตา อุปาเยน วินาเสตุกามา วิปรีตมฺปิ กตฺวา
ทสฺเสนฺติ ฯ ยํ ปน ปุพฺพนิมิตฺตโต ปสฺสติ ตํ เอกนฺตสจฺจเมว โหติ ฯ
เอเตสํ จตุนฺนํ มูลการณานํ สํสคฺคเภทโตปิ สุปินเภโท โหติเยว ฯ
ตญฺจ ปเนตํ จตุพฺพิธมฺปิ สุปินํ เสกฺขปุถุชฺชนา ว ปสฺสนฺติ อปฺปหีน-
วิปฺลฺลาสตฺตา ฯ อเสกฺขา น ปสฺสนฺติ ปหีนวิปลฺลาสตฺตา ฯ กึ
ปเนตํ ปสฺสนฺโต สุตฺโต ปสฺสติ ปฏิพุทฺโธ อุทาหุ เนวสุตฺโต
นปฏิพุทฺโธติ ฯ กิญฺเจตฺถ ฯ ยทิ ตาว สุตฺโต ปสฺสติ อภิธมฺม-
วิโรโธ อาปชฺชติ ฯ ภวงฺคจิตฺเตน หิ สุปติ ฯ ตํ รูปนิมิตฺตาท-
ิอารมฺมณํ ราคาทิสมฺปยุตฺตํ วา น โหติ ฯ สุปิน ํ ปสฺสนฺตสฺส
จ อีทิสานิ จิตฺตานิ อุปฺปชฺชนฺติ ฯ อถ ปฏิพุทฺโธ ปสฺสติ วินย-
วิโรโธ อาปชฺชติ ฯ ยํ หิ ปฏิพุทฺโธ ปสฺสติ ตํ สพฺโพหาริก
จิตฺเตน ปสฺสติ ฯ สพฺโพหาริกจิตฺเตน จ กเต วีติกฺกเม อนาปตฺติ
นาม นตฺถิ ฯ สุปินํ ปสฺสนฺเตน ปน กเต วีติกฺกเม เอกรฺคมนา-
เอกนฺตมนาปตฺติเอว ฯ อถ เนวสุตฺโต น ปฏิพุทฺโธ ปสฺสติ น¹ นาม
ปสฺสติ ฯ เอวญฺจ สติ สุปินสฺส อภาโวว อาปชฺชติ ฯ น อภาโว ฯ
1. อิโต ปรํ โกจีติ ปทํ ภเวยฺย ฯ วิมติ: โก นาม ปสุสตีติ ฯ