สารตฺถทีปนี นาม วินยฏีกา
สมนฺตปาสาทิกาวณฺณนา
ตติโย ภาโค
-------------------
เตรสกกณฺฑวณฺณนา
[1] อิทานิ ปาราชิกสํวณฺณนาสมนนฺตรา ยา เตรสกาท-
สํวณฺณนา สมารทฺธา ตสฺสาปิ
อนากุลา อสนฺเทหา ปริปุณฺณวินิจฺฉยา
อตฺถพฺยญฺชนสมฺปนฺนา โหติ สารตฺถทีปนี ฯ
[2] เตรสกสฺสาติ เตรส สิกฺขาปทานิ ปริมาณานิ อสฺส
กณฺฑสฺสาติ เตรสกํ ฯ ตสฺส เตรสกสฺส กณฺฑสฺสาติ อตฺโถ ฯ
[3] อนภิรโตติ อญฺญตฺถ คิหิภาวํ ปฏฺฐยมาโน วุจฺจติ
อิธ ปน กามราควเสน อุกฺกณฺฐิตตาย วิกฺขิตฺตจตฺตตาย
สมนฺนาคโต อธิปฺเปโตติ อาห วิกฺขิตฺตจิตฺโตติอาทิ ฯ
[4] สญฺเจตนิกาติ เอตฺถ สํสทฺโท วิชฺชมานตฺถตาย
สาตฺถโกติ ทสฺเสนฺโต อาห สํวิชฺชติ เจตนา อสฺสาติ ฯ ตตฺถ
เจตนาติ วิติกฺกมวสปฺปวตฺตา ปุพฺพภาคเจตนา ฯ อสฺสาติ สุกฺก-
[ ม. ป. 217-20 สมนฺตปาสาทิกาย ทุติโย ภาโค องฺเก 2-3 ]

วิสฏฺฐิยา ฯ อิมสฺมิ วิกปฺเป อิกสทฺทสฺส วิสุํ อตฺโถ นตฺถีติ
อาห สญเจตนาว สญฺเจตนิกาติ ฯ อิทานิ สํสทฺทสฺส อตฺถํ
อนเปกฺขิตฺวา อิกสทฺโทว อตฺถิอตฺถํ ปกาเสตีติ ทสฺเสนฺโต
สญฺเจตนา วา อสฺสา อตฺถีติ สญฺเจตนิกาติ ทุติยวิกปฺปมาห ฯ
สํวิชฺชติ เจตนา อสฺสาติ ปทภาชเน วตฺตพฺเพ พฺยญฺชเน อาทรํ
อกตฺวา ชานนฺโตติอาทิ วุตฺตํ ฯ อุปกฺกมามีติ ชานนฺโตติ
โมจนตฺถํ อุปกฺกมามีติ ชานนฺโต ฯ
[5] อาสยเภทโตติ จิตฺตาทิอาสยเภทโต ฯ พุทฺธปจฺเจก-
พุทฺธานมฺปิ หิ รญฺโญปิ จกฺกวตฺติสฺส ปิตฺตเสมฺหปุพฺพ-
โลหิตาสเยสุ จตูสุ อญฺญตโร อาสโย โหติเยว ฯ มนฺทปญฺญานํ ปน
จตฺตาโรปิ อาสยา โหนฺติ ฯ ธาตุนานตฺตโตติ ปฐวีธาตุอาทีนํ
จตุนฺนํ ธาตูนํ จกฺขาทีนํ วา อฏฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ รสโสณิตาทีนํ
วา ธาตูนํ นานตฺตโต ฯ วตฺถิสีสนฺติ วตฺถิปูฏสฺส อพฺภนฺตเร
มตฺถกปสฺสํ ฯ ราค ฯ เป ฯ อสกฺโกนฺโตติ ราคปริยุฏฺฐานํ สนฺธาย
วุตฺตํ ฯ ราชา ปน สมฺภวสฺส สกลกาโย ฐานนฺติ สุตปุพฺพตฺตา
วีมํสนตฺถํ เอวมกาสีติ วทนฺติ ฯ ทกโสตนฺติ มุตฺตมคฺคํ ฯ องฺค-
ชาตปฺปเทสนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ทกโสโตโรหณโต ปฏฐาย ปน
อุปาทินฺนโต วินิมุตฺตตาย สมฺภเว อุตุสมุฏฺฐานเมว รูปํ อวสิสฺสติ
เสสํ ติสมุฏฺฐานํ นตฺถีติ เวทิตพฺพํ ฯ อาโปธาตุยา สนฺตานวเสน
[ ม. ป. 220 ส. ท. 3-5 ]

ปวตฺตมานาย อวตฺถาย วิเสโส สมฺภโว ฯ โส จตุสฺสมุฏฺฐานิโก
อฏฺฐกถายํ จตุสฺสมุฏฺฐานิเกสุ สมฺภวสฺส วุตฺตตฺตา ฯ โส ปน
โสฬสวสฺสกาเล อุปฺปชฺชติ ฯ ตสฺส ราควเสน ฐานา จาวนํ
โหตีติ วทนฺติ ฯ ตสฺมา ยํ วุตฺตํ กถาวตฺถุอฏฺฐกถายํ สุกฺก-
วิสฏฺฐิ นาม ราคสมุฏฺฐานา โหตีติ ตํ สมฺภวสฺส ฐานา จาวนํ
สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ น ปน สมฺภโว จิตฺตสมุฏฺฐาโน-
เยวาติ ทีเปตุํ เตเนว ตตฺถ วิสฏฺฐิคฺคหณํ กตํ ฯ ขีณาสวานํ
ปน พฺรหฺมานญฺจ สมฺภโว นตฺถีติ อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน วุตฺตํ ฯ
ตสฺมา ยํ วุตฺตํ กถาวตฺถุอฏฺฐกถายํ ตาสํ เทวตานํ สุกฺกวิสฏฺฐิ
นาม นตฺถีติ ตมฺปิ ฐานา จาวนํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํ ฯ
น ปน เทวตานํ สพฺพโส สมฺภวสฺส อภาวํ สนฺธาย ฯ ฉนฺนมฺปิ
กามาวจรเทวตานํ กามา ปากติกาเยว ฯ มนุสฺสา วิย หิ เต
ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติวเสเนว เมถุนํ ปฏิเสวนฺติ ฯ เกวลํ ปน
นิสฺสนฺทาภาโว เตสํ วตฺตพฺโพ ฯ ตงฺขณิกปริฬาหวูปสมาวหํ
สมฺผสฺสสุขเมว หิ เตสํ กามกิจฺจํ ฯ เกจิ ปน จาตุมฺมหาราชิก-
ตาวติสานํเยว ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติยา กามกิจฺจํ อิชฺฌติ ยามานํ
อญฺญมญฺญํ อาลิงฺคนมตฺเตน ตุสิตานํ หตฺถามสนมตฺเตน
นิมฺมานรตีนํ หสิตมตฺเตน ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ โอโลกิตมตฺเตน
กามกิจฺจํ อิชฺฌตีติ วทนฺติ ฯ ตํ อฏฺฐกถายํ ปฏิกฺขิตฺตํ ตาทิสสฺส
[ ม. ป. 220 ส. ท. 5 ]

กาเมสุ วิรชฺชนสฺส เตสุ อภาวโต กามานญฺจ อุตฺตรุตฺตริ
ปณีตตรปณีตตมภาวโต ฯ ตเถวาติ โมจนสฺสาเทน นิมิตฺเต
อุปกฺกมโตติอาทิ อติทิสฺสติ ฯ วิสฏฺฐีติ ฐานา จาวนา วุจฺจตีติ
วุตฺตตฺตา ทกโสตํ โอติณฺณมตฺเตติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ทก-
โสโตโรหณญฺเจตฺถาติอาทึ ฯ เอตฺถาติ ตีสุปิ วาเทสุ ฯ อธิ-
วาเสตฺวาติ นิมิตฺเต อุปกฺกมิตฺวา ปุน วิปฺปฏิสาเร อุปฺปนฺเน
อธิวาเสตฺวา ฯ อนฺตรา นิวาเรตุนฺติ ฐานโต จุตํ ตํ ทกโสตํ
โอตริตุํ อทตฺวา อนฺตรา นิวาเรตุํ ฯ เตนาห ฐานา จุตํ หิ
อวสฺสํ ทกโสตํ โอตรตีติ ฯ ฐานา จาวนมตฺเตเนวาติ ทกโสตํ
อโนติณฺเณปีติ อธิปฺปาโย ฯ เอตฺถ จ สกโล กาโย ฐานนฺติ
วาเท ฐานา จาวนํ วทนฺเตน สกลสรีรโต จุตสฺสาปิ ทกโสโต-
โรหณโต ปุพฺเพ อปฺปมตฺตกสฺส อนฺตรายสฺส สมฺภวโต วุตฺตํ ฯ
สกลสรีเร วา ตสฺมึ ตสฺมึ ปเทเส ฐิตสฺส ฐานจุตึ สนฺธาย
ฐานา จาวนมตฺเตเนวาติ วุตฺตํ ฯ นิมิตฺเต อุปกฺกมนฺตสฺเสวาติ
โมจนสฺสาเทน อุปกฺกมนฺตสฺส ฯ หตฺถปริกมฺมาทีสุ สติปิ
โมจนสฺสาเท นิมิตฺเต อุปกฺกมาภาวโต นตฺถิ อาปตฺตีติ อาห
หตฺถปริกมฺม ฯ เป ฯ อนาปตฺตีติ ฯ อยํ สพฺพาจริยสาธารโณ
วินิจฺฉโยติ ทกโสโตโรหณญฺเจตฺถาติอาทินา วุตฺโต ติณฺณมฺปิ
อาจริยานํ สาธารโณ วินิจฺฉโย ฯ
[ ม. ป. 220 ส. ท. 5 ]

[6] โขภกรณปจฺจโย นาม วิสภาคเภสชฺชเสนาสนาหาราทิ-
ปจฺจโย ฯ อตฺถกามตาย วา อนตฺถกามตาย วาติ ปสนฺนา
อตฺถกามตาย กุทฺธา อนตฺถกามตาย ฯ อตฺถาย วา อนตฺถาย
วาติ สภาวโต ภวิตพฺพาย อตฺถาย วา อนตฺถาย วา ฯ อุป-
สํหรนฺตีติ อตฺตโน เทวานุภาเวน อุปเนนฺติ ฯ โพธิสตฺตมาตา
วิย ปุตฺตปฏิลาภนิมิตฺตนฺติ ตทา กิร ปุเร ปุณฺณมาย สตฺตม-
ทิวสโต ปฏฺฐาย วิคตสุราปานํ มาลาคนฺธาทิวิภูติสมฺปนฺนํ นกฺขตฺต-
กีฬํ อนุภวมานา โพธิสตฺตมาตา สตฺตเม ทิวเส ปาโตว อุฏฺฐาย
คนฺโธทเกน นหายิตฺวา สพฺพาลงฺการวิภูสิตา วรโภชนํ ภุญฺชิตฺวา
อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย สิรีคพฺภํ ปวิสิตฺวา สิรีสยเน นิปนฺนา
นิทฺทํ โอกฺกมมานา อิทํ สุปินํ อทฺทส จตฺตาโร กิร นํ
มหาราชาโน สยเนเนว สทฺธึ อุกฺขิปิตฺวา อโนตตฺตทหํ เนตฺวา
นหาเปตฺวา ทิพฺพวตฺถํ นิวาเสตฺวา ทิพฺพคนฺเธหิ วิลิมฺเปตฺวา ทิพฺพ-
ปุปฺผานิ ปิลนฺธิตฺวา ตโต อวิทูเร รชตปพฺพโต ตสฺส อนฺโต
กนกวิมานํ อตฺถิ ตสฺมึ ปาจีนโต สีสํ กตฺวา นิปชฺชาเปสส
อถ โพธิสตฺโต เสตวรวารโณ หุตฺวา ตโต อวิทูเร เอโก
สุวณฺณปพฺพโต ตตฺถ จริตฺวา ตโต โอรุยฺห รชตปพฺพตํ
อภิรูหิตฺวา กนกวิมานํ ปวิสิตฺวา มาตรํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ทกฺขิณ-
ปสฺสํ ผาเลตฺวา กุจฺฉิปวิฏฺฐสทิโส อโหสิ ฯ อิมํ สุปินํ สนฺธาย
[ ม. ป. 220 ส. ท. 5-6 ]

เอตํ วุตฺตํ โพธิสตฺตมาตา วิย ปุตฺตปฏิลาภนิมิตฺตนฺติ ฯ ปญฺจ
มหาสุปิเนติ มหนฺเตหิ ปุริเสหิ ปสฺสิตพฺพโต มหนฺตานญฺจ อตฺถานํ
นิมิตฺตภาวโต มหาสุปิเน ฯ เต ปน ปญฺจ มหาสุปิเน เนว
โลกิยมหาชโน ปสฺสติ น มหาราชาโน น จกฺกวตฺติราชาโน
น อคฺคสาวกา น ปจฺเจกพุทฺธา น สมฺมาสมฺพุทฺธา ฯ เอโก
สพฺพญฺญุโพธิสตฺโตเยว ปสฺสติ ฯ เตน วุตฺตํ โพธิสตฺโต วิย
ปญฺจ มหาสุปิเนติ ฯ อมฺหากํ ปน โพธิสตฺโต กทา เต
สุปิเน ปสฺสีติ ฯ เสฺวว พุทฺโธ ภวิสฺสามีติ จาตุทฺทสิยํ ปกฺขสฺส
รตฺติวิภายนกาเล ปสฺสิ ฯ กาลวเสน หิ ทิวา ทิฏฺโฐ สุปิโน
น สเมติ ฯ ตถา ปฐมยาเม มชฺฌิมยาเม ปจฺฉิมยาเม จ ฯ
พลวปจฺจูเส ปน¹ อสิตปีตขายิตสายิเต สมฺมาปริณามงฺคเต กายสฺมึ
โอชาย ปติฏฺฐิตาย อรุเณ อุคฺคจฺฉมาเน ทิฏฺฐสุปิโน สเมติ ฯ
อิฏฺฐนิมิตฺตํ สุปินํ ปสฺสนฺโต อิฏฺฐํ ปฏิลภติ ฯ อนิฏฺฐนิมิตฺตํ
ปสฺสนฺโต อนิฏฺฐํ ฯ ตสฺมา โพธิสตฺโตปิ สุปินํ ปสฺสนฺโต รตฺติ-
วิภายนกาเล ปสฺสิ ฯ
[7] เก ปน เต ปญฺจ มหาสุปินาติ ฯ ตถาคตสฺส อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิ-
1. ม. ตถา ปฐมยาเม มชฺฌิมยาเม จ ฯ ปจฺฉิมยาเม พลวปจฺจูเส ปน ฯ
[ ม. ป. 220 ส. ท. 6 ]