มงฺคลตฺถทีปนิยา
ทุติโย ภาโค

ปญฺจมคาถายตฺถวณฺณนา
[1] ปญฺจมคาถายํ ฯ ทานนฺติ ทานเจตนา ฯ ธมฺมจริยาติ
ธมฺมสฺส จริยา กรณํ ฯ ญาตกานนฺติ อตฺตโน ญาตีนํ สงฺคโห ฯ
อนวชฺชานีติ อนวชฺชานิ อนินฺทิตานิ อครหิตานิ อุโปสถกมฺมาทีนิ ฯ
เอตนฺติ ยญฺจ ทานํ ยา จ ธมฺมจริยา โย จ ญาตกสงฺคโห
ยานิ จ อนวชฺชกมฺมานิ อิทํ ทานาทิ จตุพฺพิธํ อุตฺตมํ มงฺคลนฺติ
คณฺหาหิ เทวเตติ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ อยนฺเตฺวตฺถ วิตฺถาโร ฯ
ทานกถา
[2] ทานํ นาม จาคเจตนาวิรติเทยฺยธมฺมวเสน ติวิธํ โหติ ฯ
ตถา หิ สทฺธา หิรียํ กุสลญฺจ ทานนฺติ อฏฺฐกงฺคุตฺตเร ทานสุตฺเต¹
จาคเจตนา ทานํ นาม ฯ
ตตฺถ สทฺธาติ ยาย สทฺธาย ทานํ เทติ สา สทฺธา ฯ
หิรียนฺติ ยาย หิริยา ทานํ เทติ สาว อธิปฺเปตา ฯ กุสลญฺจ
ทานนฺติ อนวชฺชญฺจ ทานนฺติ ตพฺพณฺณนา² ฯ
อภยํ เทตีติ อาคตฏฺฐาเน วิรติ ทานํ นาม ฯ ตตฺถ อภยทานํ

1. องฺ. อฏฺฐก. 23/240. 2. มโน. ปู. 3/288.

กโรติ ปญฺจสีลสงฺขาตํ วิรตึ สมาทิยตีติ อตฺโถ ฯ อิทํ อารตี
วิรตี ปาปาติ เอตฺถาวิภวิสฺสติ ฯ
ทานํ เทติ อนฺนปานนฺติ อาคตฏฺฐาเน เทยฺยธมฺโม ทานํ นาม ฯ
[3] กถาวตฺถุวณฺณนายมฺปิ ¹ ตตฺถ จาคเจตนา เทติ
เทยฺยธมฺมํ เทนฺติ วา เอตาย เทยฺยธมฺมนฺติ ทานํ ฯ วิรติ อวขณฺฑนตฺเถน
ลวนตฺเถน จ ทานํ ฯ สา หิ อุปฺปชฺชมานา ภยเภรวาทิสงฺขาตํ
ทุสฺสีลสฺส เจตนํ ขณฺเฑติ ลุนาติ จาติ ทานํ ฯ เทยฺยธมฺโม
ทิยฺยตีติ ทานนฺติ วตฺวา เอวเมตํ ติวิธมฺปิ อตฺถโต เจตสิโก
เจว ธมฺโม เทยฺยธมฺโม จาติ ทุวิธํ โหตีติ วุตฺตํ ฯ
ตตฺถ มงฺคลตฺตํ เจตสิกทาเน ยุชฺชติ น อเจตสิเก ฯ ตสฺมา
อเจตสิกํ เทยฺยธมฺมทานํ อิธ น ลพฺภติ ฯ เจตสิกทาเนปิ วิรติยา
ปรโต ปาปวิรติมชฺชปานสญฺญเมหิ คยฺหมานตฺตา สาปิ อิธ น
ลพฺภติ ฯ ตสฺมา ปาริเสสนเยน จาคเจตนา ทานนฺติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ
เจตนาติ จ ปธานวเสน วุตฺตํ ฯ ตํคติกตฺตา ปน ตํสมฺปยุตฺโต
อโลโภปิ ทานํ นาม ฯ เตนฏฺฐกถายํ ² ทานํ นาม ปรํ อุทฺทิสฺส
สุพุทฺธิปุพฺพิกา อนฺนาทิทสวตฺถุกา ทานปริจฺจาคเจตนา ³ ตํสมฺปยุตฺโต
วา อโลโภติ วุตฺตํ ฯ
[4] ตตฺถ สุพุทฺธิปุพฺพิกาติ สมฺมาทิฏฺฐิปุเรจาริกา ฯ อตฺถิ
ทินฺนนฺติอาทินยปฺปวตฺตสมฺมาทิฏฺฐิ เหตฺถ สุพุทฺธิ นาม ฯ

1. ป. ที. อภิ. วิ. 254. 2. ป. โช. ขุ. ขุ. 154 3. อนฺนาทิทสทานวตฺถุปริจฺจาค
เจตนาติ ปาโฐเยว ทิสุสติ ฯ ญ. ว.

สมฺมาทิฏฺฐิโก เอโกว อตฺถิ ทินฺนนฺติ สมฺมาลทฺธิโก หุตฺวา ทานํ
นาม สุนฺทรํ พุทฺธาทีหิ ปณฺฑิเตหิ ปสตฺถํ ปณฺฑิตปฺปญฺญตฺตนฺติ
สทฺทหนฺโต อตฺตนาปิ ทานํ เทติ ปรมฺปิ ตตฺถ สมาทเปติ น
มิจฺฉาทิฏฺฐิโก ฯ ตถา หิ นตฺถิ ทินฺนนฺติ มิจฺฉาลทฺธิโก อชิโต
นาม ติตฺถกโร เอวมาห ภสฺสนฺตา หุติโย ทตฺตุปฺปญฺญตฺตํ
ยทิทํ ทานนฺติ ฯ
ตตฺถ ภสฺสนฺตาติ ภสฺมนฺตา ฯ อยเมว วา ปาลิ ฯ หุติโยติ
ยํ ปโหนกสกฺการาทิเภทํ ทินฺนทานํ สพฺพนฺตํ ฉาริกาวสานเมว
โหติ ฯ น ตโต ปรํ ผลทายกํ หุตฺวา คจฺฉตีติ อตฺโถ ฯ
ทตฺตุปฺปญฺญตฺตนฺติ ทตฺตูหิ พาลมนุสฺเสหิ ปญฺญตฺตํ ฯ อิทํ วุตฺตํ
โหติ พาเลหิ อพุทฺธีหิ ปญฺญตฺตมิทํ ทานํ น ปณฺฑิเตหิ
พาลา เทนฺติ ปณฺฑิตา คณฺหนฺตีติ ¹ สามญฺญผลวณฺณนา ²
ขนฺธกวคฺเค ³ ทิฏฺฐิสํยุตฺตวณฺณนา ⁴ จ ฯ
ทปฺปนฺติ มุยฺหนฺตีติ ทตฺตู มุยฺหปุคฺคลาติ สามญฺญผลฏีกา ฯ
[5] อนฺนาทิทสวตฺถุกาติ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลา คนฺธํ วิเลปนํ
เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ทานวตฺถู อิเม ทสาติ
เอวํ วุตฺตเทยฺยธมฺมวตฺถุกา ฯ
ตตฺถ อนฺนนฺติ ยงฺกิญฺจิ ขาทนียํ โภชนียํ ฯ ปานนฺติ

1. เอตฺถนฺตเร ปนฏฺฐกถาสุ ทสฺเสตีติ ปทํ ขายติ. 2. สุ. วิ. 1/207.
3. ขนฺธวารวคฺเค. ญ. ว. 4. สา. ป. 2/411.

อมฺพปานาทิปานกํ ฯ วตฺถนฺติ นิวาสนปารุปนาทิอจฺฉาทนํ ฯ ยานนฺติ
รถวยฺหาทิ อนฺตมโส อุปาหนํ อุปาทาย คมนสาธนํ ฯ มาลาติ
คนฺถิตาคนฺถิตเภทํ สพฺพํ ปุปฺผํ ฯ คนฺธนฺติ ยงฺกิญฺจิ คนฺธชาตํ
ปึสิตํ อปึสิตํ คนฺธูปกรณํ จ ฯ วิเลปนนฺติ ฉวิราคกรณํ ฯ เสยฺยาติ
มญฺจปีฐาทิ เจว ปาวารโกชวาทิ จ สยิตพฺพวตฺถุ ฯ เสยฺยาคหเณน
เจตฺถ อาสนมฺปิ คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ อาวสถนฺติ วาตาตปาทิ-
ปริสฺสยวิโนทนํ ปฏิสฺสยํ ฯ ปทีเปยฺยนฺติ ทีปกปลฺลิกาทิ ปทีปูปกรณนฺติ
อิติวุตฺตเก ติกนิปาตสฺส ตติยวคฺเค อวุฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา ¹ฯ
[6] อนฺนนฺติ ขชฺชโภชนํ ² ฯ ปานนฺติ ยงฺกิญฺจิ สายนํ ³ ฯ
วตฺถนฺติ นิวาสนปารุปนํ ฯ ยานนฺติ ฉตฺตุปาหนํ อาทึ กตฺวา
ยงฺกิญฺจิ คมนปฺปจฺจยํ ฯ มาลนฺติ ยงฺกิญฺจิ สุมนมาลาทิปุปฺผํ ฯ
คนฺธนฺติ ยงฺกิญฺจิ จนฺทนาทิวิเลปนํ ฯ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยนฺติ
มญฺจปีฐาทิเสยฺยํ เอกภูมิกาทิอาวสถํ วฏฺฏิเตลาทิปทีปูปกรณนฺติ
ขนฺธกวคฺเค นาคสํยุตฺตวณฺณนา ⁴ ฯ
[7] อทนียโต อนฺนํ ฯ ขาทนียโต ขชฺชํ ฯ ปาตพฺพโต
ปานํ ฯ สายนียโต สายนํ อมฺพรสาทิ ฯ นิวาสิตพฺพนฺติ นิวาสนํ ฯ
ปริปุริตพฺพนฺติ ปารุปนํ ฯ ยนฺติ เตนาติ ยานํ อุปาหนาทิ ฯ
อุปาหนาทีติ อาทิสทฺเทน จ วยฺหสิวิกาทีนํ สงฺคโห ฯ ฉตฺตมฺปิ
วสฺสาตปทุกฺขปริรกฺขเณน มคฺคคมนสาธนนฺติ กตฺวา ฉตฺตุปาหนนฺติ

1. ป. ที. อิติ. 311. 2. ขาทนียโภชนียนฺติปิ ปาโฐ. 3. ปานกนฺติปิ ฯ ญ. ว.
4. สา. ป. 2/422.

วุตฺตํ ฯ เตนาห ยงฺกิญฺจิ คมนปฺปจฺจยนฺติ ตฏฺฏีกา ฯ
ปทีเป ปทีปเน เอตพฺพํ เนตพฺพนฺติ ปทีเปยฺยํ เตลาทิอุป-
กรณนฺติ จตุกฺกงฺคุตฺตเร ทุติยปณฺณาสกสฺส จตุตฺถวคฺคฏีกา ฯ
[8] ปานนฺติ นิทฺเทสนเยน โสฬสวิธํ โหติ ฯ เตนาห
ธมฺมเสนาปติ อฏฺฐ ปานานิ อมฺพปานํ ชมฺพุปานํ โจจปานํ โมจปานํ
มธุกปานํ มุทฺทิกปานํ สาลุกปานํ ผารุสกปานํ ฯ อปรานิปิ อฏฺฐ
ปานานิ โกสมฺพปานํ โกลปานํ พทรปานํ ฆฏปานํ เตลปานํ
ปโยปานํ ยาคุปานํ ¹รสปานนฺติ ² ฯ
ตุวฏกสุตฺตนิทฺเทสปาลิ ฯ
[9] อมฺพปานนฺติ อาเมหิ วา ปกฺเกหิ วา อมฺเพหิ กตปานํ ฯ
ตตฺถ อาเมหิ ภิกฺขุนา กโรนฺเตน อมฺพตรุณานิ ภินฺทิตฺวา อุทเก
ปกฺขิปิตฺวา อาตเป อาทิจฺจปาเกน ปจิตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา ตทหุปฺ-
ปฏิคฺคหิเตหิ มธุสกฺกรกปฺปุราทีหิ โยเชตฺวา กาตพฺพํ ฯ ชมฺพุปานนฺติ
ชมฺพุผเลหิ กตปานํ ฯ โจจปานนฺติ อฏฺฐิกกทลีผเลหิ กตปานํ ฯ
โมจปานนฺติ อนฏฺฐิเกหิ กทลีผเลหิ กตปานํ ฯ มธุกปานนฺติ มธุกานํ
ชาติรเสน กตปานํ ฯ ตมฺปน อุทกสมฺภินฺนํ วฏฺฏติ สุทฺธํ น
วฏฺฏติ ฯ มุทฺทิกปานนฺติ มุทฺทิกา อุทเก มทฺทิตฺวา อมฺพปานํ วิย
กตปานํ ฯ สาลุกปานนฺติ รตฺตุปฺปลนีลุปฺปลาทีนํ สาลุเก มทฺทิตฺวา
กตปานํ ฯ ผารุสกปานนฺติ ผารุสเกหิ อมฺพปานํ วิย กตปานํ ฯ
โกสมฺพปานนฺติ โกสมฺพผเลหิ กตปานํ ฯ โกลปานนฺติ โกลผเลหิ

1. ปาลิยมฺปน ยาคุปานํ ปโยปานนฺติ เอวํ วาเรน อาคตํ. ญ. ว. 2. ขุ. มหา. 29/450.

กตปานํ ฯ พทรปานนฺติ มหาโกลผเลหิ อมฺพปานํ วิย กตปานํ ฯ
อิมานิ เอกาทส ปานานิ สีตานิปิ อาทิจฺจปกฺกานิปิ วฏฺฏนฺติ ฯ
ฆฏปานนฺติ สปฺปิปานํ ฯ เตลปานนฺติ ติลเตลาทิปานํ ฯ ปโยปานนฺติ
ขีรปานํ ฯ ยาคุปานนฺติ อมฺพิลาทิยาคุปานํ ฯ รสปานนฺติ
สากาทิรสปานนฺติ ตพฺพณฺณนา ¹ฯ
เอวํ อโลภสหิตา อนฺนาทิทสวตฺถุกา ทานเจตนา อิธ ทานํ ฯ
อโลเภนาปิ หิ สกํ วตฺถุํ ปฏิปาเทติ ฯ เตนฏฺฐกถายํ ตทุภยํ สนฺธาย
ทิยฺยเต อิมินาติ ทานํ อตฺตโน สนฺตกํ ปรสฺส ปฏิปาเทตีติ ² วุตฺตํ ฯ
[10] ตมฺปเนตํ ทานํ ฉฬงฺคิกญฺเญว มหปฺผลํ โหติ ฯ เตนาห
กถญฺจ ภิกฺขเว ฉฬงฺคสมนฺนาคตา ทกฺขิณา โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว
ทายกสฺส ตีณงฺคานิ โหนฺติ ปฏิคฺคาหกานํ ตีณงฺคานิ ฯ กตมานิ
ทายกสฺส ตีณงฺคานิ ฯ อิธ ภิกฺขเว ทายโก ปุพฺเพว ทานา
สุมโน โหติ ททํ จิตฺตํ ปสาเทติ ทตฺวา อตฺตมโน โหติ
อิมานิ ทายกสฺส ตีณงฺคานิ ฯ กตมานิ ปฏิคฺคาหกานํ ตีณงฺคานิ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ปฏิคฺคาหกา วีตราคา วา โหนฺติ ราควินยาย วา
ปฏิปนฺนา วีตโทสา วา โหนฺติ โทสวินยาย วา ปฏิปนฺนา
วีตโมหา วา โหนฺติ โมหวินยาย วา ปฏิปนฺนา อิมานิ
ปฏิคฺคาหกานํ ตีณงฺคานิ ฯ อิติ ทายกสฺส ตีณงฺคานิ ปฏิคฺคาหกานํ
ตีณงฺคานิ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ฉฬงฺคสมนฺนาคตา ทกฺขิณา โหติ ฯ
เอวํ ฉฬงฺคสมนฺนาคตาย ภิกฺขเว ทกฺขิณาย น สุกรํ ปุญฺญสฺส

1. สา. ป. 2/109. 2. ทียเต....ปฏิปาทิยตีติ วุตฺตํ โหตีติ อฏฺฐกถายํ ลิขิตํ ฯ ญ. ว.