เมนู

สมยวิมุตฺตสฺส อรหโต ราคปฺปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา, น ปริหายติ สมยวิมุตฺโต อรหา อรหตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อสมยวิมุตฺตสฺส อรหโต โทสปฺปหานาย…เป.… อโนตฺตปฺปปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา, น ปริหายติ อสมยวิมุตฺโต อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ สมยวิมุตฺตสฺส อรหโต อโนตฺตปฺปปหานาย มคฺโค ภาวิโต…เป.… โพชฺฌงฺคา ภาวิตา, น ปริหายติ สมยวิมุตฺโต อรหา อรหตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อสมยวิมุตฺโต อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, น ปริหายติ อสมยวิมุตฺโต อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ สมยวิมุตฺโต อรหา วีตราโค วีตโทโส วีตโมโห…เป.… สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, น ปริหายติ สมยวิมุตฺโต อรหา อรหตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[264] ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ สาริปุตฺโต เถโร ปริหายิตฺถ อรหตฺตาติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ มหาโมคฺคลฺลาโน [มหาโมคฺคลาโน (ก.)] เถโร… มหากสฺสโป เถโร… มหากจฺจายโน [มหากจฺจาโน (ม. นิ. 1.202 อาทโย)] เถโร… มหาโกฏฺฐิโก [มหาโกฏฺฐิโต (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] เถโร… มหาปนฺถโก เถโร ปริหายิตฺถ อรหตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

สาริปุตฺโต เถโร น ปริหายิตฺถ อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ สาริปุตฺโต เถโร น ปริหายิตฺถ อรหตฺตา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

มหาโมคฺคลฺลาโน เถโร… มหากสฺสโป เถโร… มหากจฺจายโน เถโร… มหาโกฏฺฐิโก เถโร… มหาปนฺถโก เถโร น ปริหายิตฺถ อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ มหาปนฺถโก เถโร น ปริหายิตฺถ อรหตฺตา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

อริยปุคฺคลสํสนฺทนํฯ

3. สุตฺตสาธนปริหานิ

[265] ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘อุจฺจาวจา หิ ปฏิปทา [ปฏิปาทา (อฏฺฐ.)], สมเณน ปกาสิตา;

น ปารํ ทิคุณํ ยนฺติ, นยิทํ เอกคุณํ มุต’’นฺติ [สุ. นิ. 719 สุตฺตนิปาเต]

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ฉินฺนสฺส เฉทิยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อตฺถิ ฉินฺนสฺส เฉทิยนฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘วีตตณฺโห อนาทาโน, กิจฺจํ ยสฺส น วิชฺชติ;

ฉินฺนสฺส เฉทิยํ นตฺถิ, โอฆปาโส สมูหโต’’ติฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ ฉินฺนสฺส เฉทิย’’นฺติฯ

[266] ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ กตสฺส ปติจโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อตฺถิ กตสฺส ปติจโยติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘ตสฺส สมฺมา วิมุตฺตสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

กตสฺส ปติจโย นตฺถิ, กรณียํ น วิชฺชติฯ

‘‘เสโล ยถา เอกคฺฆโน, วาเตน น สมีรติ;

เอวํ รูปา รสา สทฺทา, คนฺธา ผสฺสา จ เกวลาฯ

‘‘อิฏฺฐา ธมฺมา อนิฏฺฐา จ, นปฺปเวเธนฺติ ตาทิโน;

ฐิตํ จิตฺตํ วิปฺปมุตฺตํ, วยํ จสฺสานุปสฺสตี’’ติ [มหาว. 244; อ. นิ. 6.55]

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตฺถิ กตสฺส ปติจโย’’ติฯ

[267] วตฺตพฺพํ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา สมยวิมุตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปริหานาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม ปญฺจ? กมฺมารามตา, ภสฺสารามตา, นิทฺทารามตา, สงฺคณิการามตา, ยถาวิมุตฺตํ จิตฺตํ น ปจฺจเวกฺขติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ ธมฺมา สมยวิมุตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปริหานาย สํวตฺตนฺตี’’ติ [อ. นิ. 5.149]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติฯ

อตฺถิ อรหโต กมฺมารามตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อตฺถิ อรหโต กมฺมารามตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อตฺถิ อรหโต ภสฺสารามตา, อตฺถิ อรหโต นิทฺทารามตา, อตฺถิ อรหโต สงฺคณิการามตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อตฺถิ อรหโต สงฺคณิการามตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

[268] ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ อรหา อรหตฺตา ปริหายมาโน กิํ ปริยุฏฺฐิโต ปริหายตีติ? ราคปริยุฏฺฐิโต ปริหายตีติฯ ปริยุฏฺฐานํ กิํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชตีติ? อนุสยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชตีติฯ อตฺถิ อรหโต อนุสยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อตฺถิ อรหโต อนุสยาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺฐานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

โทสปริยุฏฺฐิโต ปริหายตีติ…เป.… โมหปริยุฏฺฐิโต ปริหายตีติ…ฯ ปริยุฏฺฐานํ กิํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชตีติ? อนุสยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชตีติฯ อตฺถิ อรหโต อนุสยาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตฺถิ อรหโต อนุสยาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต กามราคานุสโย…เป.… อวิชฺชานุสโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ อรหโต อรหตฺตา ปริหายมานสฺส กิํ อุปจยํ คจฺฉตีติ? ราโค อุปจยํ คจฺฉตีติฯ สกฺกายทิฏฺฐิ อุปจยํ คจฺฉตีติ, วิจิกิจฺฉา อุปจยํ คจฺฉตีติ, สีลพฺพตปรามาโส อุปจยํ คจฺฉตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ โทโส อุปจยํ คจฺฉตีติ…เป.… โมโห อุปจยํ คจฺฉตีติ, สกฺกายทิฏฺฐิ อุปจยํ คจฺฉตีติ, วิจิกิจฺฉา อุปจยํ คจฺฉตีติ, สีลพฺพตปรามาโส อุปจยํ คจฺฉตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ อรหา อาจินตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา อปจินตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา ปชหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา อุปาทิยตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา วิสิเนตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา อุสฺสิเนตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา วิธูเปตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อรหา สนฺธูเปตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

นนุ อรหา เนวาจินติ น อปจินติ อปจินิตฺวา ฐิโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา เนวาจินติ น อปจินติ อปจินิตฺวา ฐิโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

นนุ อรหา เนว ปชหติ น อุปาทิยติ ปชหิตฺวา ฐิโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา เนว ปชหติ น อุปาทิยติ ปชหิตฺวา ฐิโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

นนุ อรหา เนว วิสิเนติ น อุสฺสิเนติ วิสินิตฺวา ฐิโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา เนว วิสิเนติ น อุสฺสิเนติ วิสินิตฺวา ฐิโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

นนุ อรหา เนว วิธูเปติ น สนฺธูเปติ วิธูเปตฺวา ฐิโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหา เนว วิธูเปติ น สนฺธูเปติ วิธูเปตฺวา ฐิโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติฯ

ปริหานิกถา นิฏฺฐิตาฯ

3. พฺรหฺมจริยกถา

1. สุทฺธพฺรหฺมจริยกถา

[269] นตฺถิ เทเวสุ พฺรหฺมจริยวาโสติ? อามนฺตาฯ สพฺเพ เทวา ชฬา เอลมูคา [เอฬมูคา (สฺยา.)] อวิญฺญู หตฺถสํวาจิกา นปฺปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตานํ อตฺถมญฺญาตุํ, สพฺเพ เทวา น พุทฺเธ ปสนฺนา น ธมฺเม ปสนฺนา น สงฺเฆ ปสนฺนา, น พุทฺธํ ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺติ, น พุทฺธํ ภควนฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ, น พุทฺเธน ภควตา ปญฺเห วิสฺสชฺชิเต อตฺตมนา, สพฺเพ เทวา กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา วิปากาวรเณน สมนฺนาคตา อสฺสทฺธา อจฺฉนฺทิกา ทุปฺปญฺญา อภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ, สพฺเพ เทวา มาตุฆาตกา ปิตุฆาตกา อรหนฺตฆาตกา รุหิรุปฺปาทกา สงฺฆเภทกา, สพฺเพ เทวา ปาณาติปาติโน อทินฺนาทายิโน กาเมสุมิจฺฉาจาริโน มุสาวาทิโน ปิสุณวาจา ผรุสาวาจา สมฺผปฺปลาปิโน อภิชฺฌาลุโน พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นนุ อตฺถิ เทวา อชฬา อเนลมูคา วิญฺญู น หตฺถสํวาจิกา ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตานํ อตฺถมญฺญาตุํ, อตฺถิ เทวา พุทฺเธ ปสนฺนา ธมฺเม ปสนฺนา สงฺเฆ ปสนฺนา, พุทฺธํ ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺติ, พุทฺธํ ภควนฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ, พุทฺเธน ภควตา ปญฺเห วิสฺสชฺชิเต อตฺตมนา โหนฺติ, อตฺถิ เทวา น กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา น กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา น วิปากาวรเณน สมนฺนาคตา สทฺธา ฉนฺทิกา ปญฺญวนฺโต ภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ, อตฺถิ เทวา น มาตุฆาตกา น ปิตุฆาตกา น อรหนฺตฆาตกา น รุหิรุปฺปาทกา น สงฺฆเภทกา, อตฺถิ เทวา น ปาณาติปาติโน น อทินฺนาทายิโน น กาเมสุมิจฺฉาจาริโน น มุสาวาทิโน น ปิสุณาวาจา น ผรุสาวาจา น สมฺผปฺปลาปิโน น อภิชฺฌาลุโน อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิกาติ? อามนฺตาฯ

หญฺจิ อตฺถิ เทวา อชฬา อเนลมูคา วิญฺญู น หตฺถสํวาจิกา ปฏิพลา สุภาสิตทุพฺภาสิตานํ อตฺถมญฺญาตุํ…เป.… อตฺถิ เทวา พุทฺเธ ปสนฺนา…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิกา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ เทเวสุ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติฯ