‘‘ตตฺร , เสนิย, ยฺวายํ สตฺถา ทิฏฺเฐว หิ โข ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ, โน จ โข อภิสมฺปรายํ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ – อยํ วุจฺจติ, เสนิย, สตฺถา อุจฺเฉทวาโทฯ

‘‘ตตฺร, เสนิย, ยฺวายํ สตฺถา ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น ปญฺญาเปติ, อภิสมฺปรายญฺจ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น ปญฺญาเปติ – อยํ วุจฺจติ, เสนิย, สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธฯ อิเม โข, เสนิย, ตโย สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติ [ปุ. ป. 131 ปุคฺคลปญฺญตฺติยํ, อตฺถโต เอกํ]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[237] ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สปฺปิกุมฺโภ’’ติ? อามนฺตา ฯ อตฺถิ โกจิ สปฺปิสฺส กุมฺภํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

[238] ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘เตลกุมฺโภ… มธุกุมฺโภ… ผาณิตกุมฺโภ… ขีรกุมฺโภ… อุทกกุมฺโภ… ปานียถาลกํ… ปานียโกสกํ… ปานียสราวกํ… นิจฺจภตฺตํ… ธุวยาคู’’ติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ กาจิ ยาคุ นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ…เป.…ฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ (สํขิตฺตํ)

อฏฺฐกนิคฺคหเปยฺยาลา, สนฺธาวนิยา อุปาทาย;

จิตฺเตน ปญฺจมํ กลฺยาณํ, อิทฺธิสุตฺตาหรเณน อฏฺฐมํฯ

สจฺจิกฏฺฐสภาคานุโยโคฯ

ปุคฺคลกถา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปริหานิกถา

1. วาทยุตฺติปริหานิ

[239] ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ สพฺพตฺถ อรหา อรหตฺตา ปริหายตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สพฺพตฺถ อรหา อรหตฺตา ปริหายตีติ? อามนฺตาฯ สพฺพตฺถ อรหโต ปริหานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตา ฯ สพฺพทา อรหา อรหตฺตา ปริหายตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สพฺพทา อรหา อรหตฺตา ปริหายตีติ? อามนฺตาฯ สพฺพทา อรหโต ปริหานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ สพฺเพว อรหนฺโต อรหตฺตา ปริหายนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สพฺเพว อรหนฺโต อรหตฺตา ปริหายนฺตีติ? อามนฺตาฯ สพฺเพสํเยว อรหนฺตานํ ปริหานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ อรหา อรหตฺตา ปริหายมาโน จตูหิ ผเลหิ ปริหายตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

จตูหิ สตสหสฺเสหิ เสฏฺฐี เสฏฺฐิตฺตํ กาเรนฺโต สตสหสฺเส ปริหีเน เสฏฺฐิตฺตา ปริหีโน โหตีติ? อามนฺตาฯ สพฺพสาปเตยฺยา ปริหีโน โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

จตูหิ สตสหสฺเสหิ เสฏฺฐี เสฏฺฐิตฺตํ กาเรนฺโต สตสหสฺเส ปริหีเน ภพฺโพ สพฺพสาปเตยฺยา ปริหายิตุนฺติ? อามนฺตาฯ อรหา อรหตฺตา ปริหายมาโน ภพฺโพ จตูหิ ผเลหิ ปริหายิตุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

2. อริยปุคฺคลสํสนฺทนปริหานิ

[240] ปริหายติ อรหา อรหตฺตาติ? อามนฺตาฯ ปริหายติ โสตาปนฺโน โสตาปตฺติผลาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ