โส ตตฺถ ทุกฺขา ติพฺพา กฏุกา เวทนา เวทยติ, น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติฯ ตเมนํ, ภิกฺขเว, นิรยปาลา มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ! โส โข ปน, ภิกฺขเว, มหานิรโย –
‘‘จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร, วิภตฺโต ภาคโส มิโต;
อโยปาการปริยนฺโต, อยสา ปฏิกุชฺชิโตฯ
‘‘ตสฺส อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;
สมนฺตา โยชนสตํ, ผริตฺวา ติฏฺฐติ สพฺพทา’’ติ [ม. นิ. 3.250; อ. นิ. 3.36; เป. ว. 71]ฯ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อตฺถิ นิรเยสุ นิรยปาลาติฯ
นิรยปาลกถา นิฏฺฐิตาฯ
20. วีสติมวคฺโค
(197) 4. ติรจฺฉานกถา
[869] อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ติรจฺฉานคเตสุ เทวาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตา ฯ เทวโลโก ติรจฺฉานโยนีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ตตฺถ กีฏา ปฏงฺคา มกสา มกฺขิกา อหี วิจฺฉิกา สตปที คณฺฑุปฺปาทาติ [คณฺฑุปาทาติ (สฺยา. กํ. ปี.)]? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
[870] นตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตาฯ นนุ อตฺถิ ตตฺถ เอราวโณ นาม หตฺถินาโค สหสฺสยุตฺตํ ทิพฺพํ ยานนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อตฺถิ ตตฺถ เอราวโณ นาม หตฺถินาโค สหสฺสยุตฺตํ ทิพฺพํ ยานํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตา’’ติฯ
[871] อตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ตตฺถ หตฺถิพนฺธา อสฺสพนฺธา [หตฺถิภณฺฑา อสฺสภณฺฑา (?)] ยาวสิกา การณิกา ภตฺตการกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ นตฺถิ เทเวสุ ติรจฺฉานคตาติฯ
ติรจฺฉานกถา นิฏฺฐิตาฯ
20. วีสติมวคฺโค
(198) 5. มคฺคกถา
[872] ปญฺจงฺคิโก มคฺโคติ? อามนฺตาฯ นนุ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค วุตฺโต ภควตา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค วุตฺโต ภควตา , เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ …เป.… สมฺมาสมาธิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจงฺคิโก มคฺโค’’ติฯ
ปญฺจงฺคิโก มคฺโคติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ, สจฺจานํ จตุโร ปทา;
วิราโค เสฏฺโฐ ธมฺมานํ, ทฺวิปทานญฺจ จกฺขุมา’’ติ [ธ. ป. 273 ธมฺมปเท]ฯ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคติฯ
[873] สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ, สา จ น มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺคงฺคํ, สา จ น มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ, สา จ น มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สมฺมาสงฺกปฺโป…เป.… สมฺมาวายาโม…เป.… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ มคฺคงฺคํ, โส จ น มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ, โส จ น มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิ มคฺคงฺคํ, โส จ น มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺคงฺคํ, สา จ มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา มคฺคงฺคํ, สา จ มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺคงฺคํ, สา จ มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ, โส จ มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมาสงฺกปฺโป…เป.… สมฺมาวายาโม…เป.… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ มคฺคงฺคํ, โส จ มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา…เป.… สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺคงฺคํ, โส จ มคฺโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
[874] อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคติ? อามนฺตาฯ