นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สํขิตฺเตนปิ โข อหํ, สาริปุตฺต, ธมฺมํ เทเสยฺยํ; วิตฺถาเรนปิ โข อหํ, สาริปุตฺต, ธมฺมํ เทเสยฺยํ; สํขิตฺตวิตฺถาเรนปิ โข อหํ, สาริปุตฺต, ธมฺมํ เทเสยฺยํ; อญฺญาตาโร จ ทุลฺลภา’’ติ [อ. นิ. 3.33 สาริปุตฺตสุตฺเต]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ พุทฺเธน ภควตา ธมฺโม เทสิโตติฯ

[806] น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺเธน ภควตา ธมฺโม เทสิโต’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘‘อภิญฺญายาหํ, ภิกฺขเว, ธมฺมํ เทเสมิ, โน อนภิญฺญาย; สนิทานาหํ, ภิกฺขเว, ธมฺมํ เทเสมิ, โน อนิทานํ ; สปฺปาฏิหาริยาหํ, ภิกฺขเว, ธมฺมํ เทเสมิ, โน อปฺปาฏิหาริยํ; ตสฺส [ยญฺจสฺส (สี. ปี. ก.)] มยฺหํ, ภิกฺขเว, อภิญฺญาย ธมฺมํ เทสยโต โน อนภิญฺญาย, สนิทานํ ธมฺมํ เทสยโต โน อนิทานํ, สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทสยโต โน อปฺปาฏิหาริยํ กรณีโย โอวาโท กรณียา อนุสาสนี; อลญฺจ ปน โว, ภิกฺขเว, ตุฏฺฐิยา อลํ อตฺตมนตาย อลํ โสมนสฺสาย – สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’ติฯ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน ทสสหสฺสิโลกธาตุ อกมฺปิตฺถา’’ติ [อ. นิ. 3.126]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ พุทฺเธน ภควตา ธมฺโม เทสิโตติฯ

ธมฺมเทสนากถา นิฏฺฐิตาฯ

18. อฏฺฐารสมวคฺโค

(179) 3. กรุณากถา

[807] นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? อามนฺตาฯ นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต เมตฺตาติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? อามนฺตาฯ นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต มุทิตา…เป.… อุเปกฺขาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต เมตฺตาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต มุทิตา…เป.… อุเปกฺขาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? อามนฺตาฯ ภควา อการุณิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ ภควา การุณิโก โลกหิโต โลกานุกมฺปโก โลกตฺถจโรติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ภควา การุณิโก โลกหิโต โลกานุกมฺปโก โลกตฺถจโร, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณา’’ติ…เป.…ฯ

นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา มหากรุณาสมาปตฺติํ สมาปชฺชีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ภควา มหากรุณาสมาปตฺติํ สมาปชฺชิ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณา’’ติฯ

[808] อตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติ? อามนฺตาฯ ภควา สราโคติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณาติฯ

กรุณากถา นิฏฺฐิตาฯ

18. อฏฺฐารสมวคฺโค

(180) 4. คนฺธชาติกถา

[809] พุทฺธสฺส ภควโต อุจฺจารปสฺสาโว อติวิย อญฺเญ คนฺธชาเต อธิคฺคณฺหาตีติ ? อามนฺตาฯ ภควา คนฺธโภชีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ ภควา โอทนกุมฺมาสํ ภุญฺชตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ภควา โอทนกุมฺมาสํ ภุญฺชติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘พุทฺธสฺส ภควโต อุจฺจารปสฺสาโว อติวิย อญฺเญ คนฺธชาเต อธิคฺคณฺหาตี’’ติฯ

พุทฺธสฺส ภควโต อุจฺจารปสฺสาโว อติวิย อญฺเญ คนฺธชาเต อธิคฺคณฺหาตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ เกจิ พุทฺธสฺส ภควโต อุจฺจารปสฺสาวํ นฺหายนฺติ วิลิมฺปนฺติ อุจฺฉาเทนฺติ [อุจฺจาเรนฺติ (สี. ปี. ก.)] เปฬาย ปฏิสาเมนฺติ กรณฺฑาย นิกฺขิปนฺติ อาปเณ ปสาเรนฺติ, เตน จ คนฺเธน คนฺธกรณียํ กโรนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

คนฺธชาติกถา นิฏฺฐิตาฯ

18. อฏฺฐารสมวคฺโค