อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทายกโตว ทานํ วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโต’’ติฯ

ทกฺขิณาวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตรสมวคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อตฺถิ อรหโต ปุญฺญูปจโย, นตฺถิ อรหโต อกาลมจฺจุ, สพฺพมิทํ กมฺมโต, อินฺทฺริยพทฺธญฺเญว ทุกฺขํ, ฐเปตฺวา อริยมคฺคํ อวเสสา สงฺขารา ทุกฺขา, สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาติ, สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธติ, สงฺโฆ ภุญฺชติ ปิวติ ขาทติ สายติ, สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผลํ, อตฺถิ ทานํ วิสุทฺธิยาติ [วิสุชฺฌตีติ (สฺยา.)]ฯ

18. อฏฺฐารสมวคฺโค

(177) 1. มนุสฺสโลกกถา

[802] น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ อตฺถิ พุทฺธวุตฺถานิ เจติยานิ อารามวิหารคามนิคมนครานิ รฏฺฐานิ ชนปทานีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อตฺถิ พุทฺธวุตฺถานิ เจติยานิ อารามวิหารคามนิคมนครานิ รฏฺฐานิ ชนปทานิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี’’ติฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา ลุมฺพินิยา ชาโต, โพธิยา มูเล อภิสมฺพุทฺโธ, พาราณสิยํ ภควตา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ, จาปาเล เจติเย อายุสงฺขาโร โอสฺสฏฺโฐ, กุสินารายํ ภควา ปรินิพฺพุโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ภควา ลุมฺพินิยา ชาโต…เป.… กุสินารายํ ภควา ปรินิพฺพุโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี’’ติฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี’’ติ? อามนฺตาฯ

นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ อุกฺกฏฺฐายํ วิหรามิ สุภควเน สาลราชมูเล’’ติ [ที. นิ. 2.91]; ‘‘เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ อุรุเวลายํ วิหรามิ อชปาลนิคฺโรเธ ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ’’ติ [อ. นิ. 4.21]; ‘‘เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ ราชคเห วิหรามิ เวฬุวเน กฬนฺทกนิวาเป’’ติ [ที. นิ. 2.180]; ‘‘เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ สาวตฺถิยํ วิหรามิ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม’’ติ ; ‘‘เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ เวสาลิยํ วิหรามิ มหาวเน กูฏาคารสาลาย’’นฺติ [ที. นิ. 3.11]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสีติฯ

[803] พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสีติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา โลเก ชาโต, โลเก สํวฑฺโฒ, โลกํ อภิภุยฺย วิหรติ อนุปลิตฺโต โลเกนาติ [อ. นิ. 4.36]? อามนฺตาฯ หญฺจิ ภควา โลเก ชาโต, โลเก สํวฑฺโฒ, โลกํ อภิภุยฺย วิหรติ อนุปลิตฺโต โลเกน, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี’’ติฯ

มนุสฺสโลกกถา นิฏฺฐิตาฯ

18. อฏฺฐารสมวคฺโค

(178) 2. ธมฺมเทสนากถา

[804] น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺเธน ภควตา ธมฺโม เทสิโต’’ติ? อามนฺตาฯ เกน เทสิโตติ? อภินิมฺมิเตน เทสิโตติฯ อภินิมฺมิโต ชิโน สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธ สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี ธมฺมสฺสามี ธมฺมปฺปฏิสรโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺเธน ภควตา ธมฺโม เทสิโต’’ติ? อามนฺตาฯ เกน เทสิโตติ? อายสฺมตา อานนฺเทน เทสิโตติฯ อายสฺมา อานนฺโท ชิโน สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธ สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี ธมฺมสฺสามี ธมฺมปฺปฏิสรโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[805] น วตฺตพฺพํ – ‘‘พุทฺเธน ภควตา ธมฺโม เทสิโต’’ติ? อามนฺตาฯ