อุปปตฺเตสิเย ปญฺจกฺขนฺเธ อนิรุทฺเธ กิริยา ปญฺจกฺขนฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสมงฺคิสฺส รูปํ มคฺโค, ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปิ, ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคา, มคฺคสมงฺคี ทฺวีหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต, สีลํ อเจตสิกํ, สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺติ, สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตีติ, วิญฺญตฺติสีลํ อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺยนฺติฯ

ทุติโย ปณฺณาสโกฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

นิยามสงฺคหคตานิสํสตา จ นิโรโธติ [นิยาม สงฺคหคตานิสํสตา อตฺถิ ปญฺจโวการภโว นิโรโธ มคฺคสมงฺคิสฺส ปญฺจโวการภโวติ (สี. สฺยา. ก.), นิยาม สงฺคห คตานิสํสตา อตฺถิ ปญฺจโวการภโว มคฺคสมงฺคิสฺส โน ปญฺจโวการภโว (ปี.)]ฯ

11. เอกาทสมวคฺโค

(106-108) 1-3. ติสฺโสปิ อนุสยกถา

[605] อนุสยา อพฺยากตาติ? อามนฺตาฯ วิปากาพฺยากตา กิริยาพฺยากตา รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามราคานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ…เป.… กามจฺฉนฺทนีวรณํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ กามราคานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปฏิฆานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ ปฏิฆํ ปฏิฆปริยุฏฺฐานํ ปฏิฆสํโยชนํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิฆํ ปฏิฆปริยุฏฺฐานํ ปฏิฆสํโยชนํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ ปฏิฆานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มานานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ มาโน มานปริยุฏฺฐานํ มานสํโยชนํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… มาโน มานปริยุฏฺฐานํ มานสํโยชนํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ มานานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.…ฯ

ทิฏฺฐานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ ทิฏฺฐิ ทิฏฺโฐโฆ ทิฏฺฐิโยโค ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานํ ทิฏฺฐิสํโยชนํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทิฏฺฐิ ทิฏฺโฐโฆ ทิฏฺฐิโยโค ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานํ ทิฏฺฐิสํโยชนํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ ทิฏฺฐานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

วิจิกิจฺฉานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ วิจิกิจฺฉา วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐานํ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิจิกิจฺฉา วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐานํ วิจิกิจฺฉาสํโยชนํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ วิจิกิจฺฉานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ภวราคานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ ภวราโค ภวราคปริยุฏฺฐานํ ภวราคสํโยชนํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ภวราโค ภวราคปริยุฏฺฐานํ ภวราคสํโยชนํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ ภวราคานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อวิชฺชานุสโย อพฺยากโตติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณํ อพฺยากตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณํ อกุสลนฺติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชานุสโย อกุสโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[606] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อนุสยา อพฺยากตา’’ติ? อามนฺตาฯ ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สานุสโย’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ กุสลากุสลา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ อนุสยา อพฺยากตาติฯ ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สราโค’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ กุสลากุสลา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ ราโค อพฺยากโตติฯ

[607] อนุสยา อเหตุกาติ? อามนฺตาฯ รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามราคานุสโย อเหตุโกติ? อามนฺตาฯ กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ อเหตุกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ…เป.… กามจฺฉนฺทนีวรณํ สเหตุกนฺติ? อามนฺตาฯ กามราคานุสโย สเหตุโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิฆานุสโย…เป.… มานานุสโย… ทิฏฺฐานุสโย… วิจิกิจฺฉานุสโย… ภวราคานุสโย… อวิชฺชานุสโย อเหตุโกติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณํ อเหตุกนฺติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ…เป.… อวิชฺชานีวรณํ สเหตุกนฺติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชานุสโย สเหตุโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[608] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อนุสยา อเหตุกา’’ติ? อามนฺตาฯ ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สานุสโย’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ อนุสยา เตน เหตุนา สเหตุกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ อนุสยา อเหตุกาติฯ ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สราโค’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ ราโค เตน เหตุนา สเหตุโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ ราโค อเหตุโกติฯ

[609] อนุสยา จิตฺตวิปฺปยุตฺตาติ? อามนฺตาฯ รูปํ นิพฺพานํ จกฺขายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามราคานุสโย จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ…เป.… กามจฺฉนฺทนีวรณํ จิตฺตสมฺปยุตฺตนฺติ? อามนฺตาฯ กามราคานุสโย จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[610] กามราคานุสโย จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ กตมกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ? สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโนติฯ

สงฺขารกฺขนฺโธ จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ สงฺขารกฺขนฺโธ จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามราคานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ กามราโค สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กามราโค สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ กามราคานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามราคานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตวิปฺปยุตฺโต, กามราโค สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส จิตฺตสมฺปยุตฺโต เอกเทโส จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส จิตฺตสมฺปยุตฺโต เอกเทโส จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ เอกเทโส จิตฺตสมฺปยุตฺโต เอกเทโส จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[611] ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺฐานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานีวรณํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานีวรณํ จิตฺตสมฺปยุตฺตนฺติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชานุสโย จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[612] อวิชฺชานุสโย จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ กตมกฺขนฺธปริยาปนฺโนติ? สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโนติฯ สงฺขารกฺขนฺโธ จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ ฯ สงฺขารกฺขนฺโธ จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อวิชฺชานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา จิตฺตวิปฺปยุตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิชฺชา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา จิตฺตสมฺปยุตฺตาติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อวิชฺชานุสโย สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโน จิตฺตวิปฺปยุตฺโต, อวิชฺชาสงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา จิตฺตสมฺปยุตฺตาติ? อามนฺตาฯ สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส จิตฺตสมฺปยุตฺโต เอกเทโส จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

สงฺขารกฺขนฺโธ เอกเทโส จิตฺตสมฺปยุตฺโต เอกเทโส จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? อามนฺตาฯ เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ เอกเทโส จิตฺตสมฺปยุตฺโต เอกเทโส จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[613] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อนุสยา จิตฺตวิปฺปยุตฺตา’’ติ? อามนฺตาฯ ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สานุสโย’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ อนุสยา เตน จิตฺเตน สมฺปยุตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ อนุสยา จิตฺตวิปฺปยุตฺตาติฯ ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน ‘‘สราโค’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ ราโค เตน จิตฺเตน สมฺปยุตฺโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ ราโค จิตฺตวิปฺปยุตฺโตติฯ

ติสฺโสปิ อนุสยกถา นิฏฺฐิตาฯ

11. เอกาทสมวคฺโค

(109) 4. ญาณกถา

[614] อญฺญาเณ วิคเต ญาณวิปฺปยุตฺเต จิตฺเต วตฺตมาเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘ญาณี’’ติ? อามนฺตาฯ ราเค วิคเต น วตฺตพฺพํ – ‘‘วีตราโค’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อญฺญาเณ วิคเต ญาณวิปฺปยุตฺเต จิตฺเต วตฺตมาเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘ญาณี’’ติ? อามนฺตาฯ โทเส วิคเต… โมเห วิคเต… กิเลเส วิคเต น วตฺตพฺพํ – ‘‘นิกฺกิเลโส’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ราเค วิคเต วตฺตพฺพํ – ‘‘วีตราโค’’ติ? อามนฺตาฯ อญฺญาเณ วิคเต ญาณวิปฺปยุตฺเต จิตฺเต วตฺตมาเน วตฺตพฺพํ – ‘‘ญาณี’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… โทเส วิคเต… โมเห วิคเต… กิเลเส วิคเต วตฺตพฺพํ – ‘‘นิกฺกิเลโส’’ติ? อามนฺตาฯ อญฺญาเณ วิคเต ญาณวิปฺปยุตฺเต จิตฺเต วตฺตมาเน วตฺตพฺพํ – ‘‘ญาณี’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ